[رمضانیه] از دعای روز هفتم؛ عون در قرآن
[سیاوش خوشدل*]
* از دعای روز هفتم؛ عون(إعانة، إستعانة، تعاون) در قرآن
«عون» مصدر ثلاثی مجرّد، به معنای یاری کردن است. در قرآن نه خود این مصدر آمده است و نه فعل و اسمی از آن. امّا از این ریشه 10 واژه در باب های ثلاثی مزید آمده است.
«إعانة» مصدر باب إفعال از این ریشه است به همان معنای یاریکردن و پشتیبانی. از این مصدر، دو فعل در قرآن آمده است:
1- وَقَالَ الَّذِینَ کَفَرُوا إِنْ هَذَا إِلَّا إِفْکٌ افْتَرَاهُ وَأَعَانَهُ عَلَیْهِ قَوْمٌ آخَرُونَ فَقَدْ جَاؤُوا ظُلْمًا وَزُورًا (فرقان/4)
و کسانی که کفر ورزیدند گفتند این [کتاب] جز دروغی که آن را بربافته [چیزی] نیست و گروهی دیگر او را بر آن یاری کرده اند و قطعا [با چنین نسبتی] ظلم و بهتانی به پیش آوردند.
2- قَالَ مَا مَکَّنِّی فِیهِ رَبِّی خَیْرٌ فَأَعِینُونِی بِقُوَّةٍ أَجْعَلْ بَیْنَکُمْ وَبَیْنَهُمْ رَدْمًا (کهف/95)
[دوالقرنین] گفت آنچه پروردگارم به من در آن تمکّن داده [از کمک مالی شما] بهتر است مرا با نیرویی [انسانی] یاری کنید [تا] میان شما و آنها سدّی استوار قرار دهم.
«تعاون» مصدر باب تفاعل از ریشۀ عون است به معنای یکدیگر را یاریکردن؛ این که جمعی به طور متقابل به یکدیگر یاری برسانند و از هم پشتیانی کنند. همدستی و همکاری نیز ترجمه شده است. از این مصدر 2 فعل در آیۀ دوم سورۀ مائده آمده است:
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ لاَ تُحِلُّواْ شَعَآئِرَ اللّهِ وَلاَ الشَّهْرَ الْحَرَامَ وَلاَ الْهَدْیَ وَلاَ الْقَلآئِدَ وَلا آمِّینَ الْبَیْتَ الْحَرَامَ یَبْتَغُونَ فَضْلًا مِّن رَّبِّهِمْ وَرِضْوَانًا وَإِذَا حَلَلْتُمْ فَاصْطَادُواْ وَلاَ یَجْرِمَنَّکُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ أَن صَدُّوکُمْ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ أَن تَعْتَدُواْ وَتَعَاوَنُواْ عَلَی الْبرِّ وَالتَّقْوَی وَلاَ تَعَاوَنُواْ عَلَی الإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَاتَّقُواْ اللّهَ إِنَّ اللّهَ شَدِیدُ الْعِقَابِ (مائده2)
ای کسانی که ایمان آورده اید حرمت شعائر خدا و ماه حرام و قربانی بین شان و قربانی های گردنبنددار و راهیان بیت الحرام را که فضل و خشنودی پروردگار خود را می طلبند نگه دارید و چون از احرام بیرون آمدید [می توانید] شکار کنید و البته نباید کینه توزی گروهی که شما را از مسجدالحرام باز داشتند شما را به تعدّی وادارد و در نیکوکاری و پرهیزگاری با یکدیگر همکاری کنید و در گناه و تعدّی دستیار هم نشوید و از خدا پروا کنید که خدا سخت کیفر است.
«إستعانة» مصدر باب استفعال، به معنای یاری خواستن است. از این مصدر چهار فعل در قرآن آمده است:
1- إِیَّاکَ نَعْبُدُ وإِیَّاکَ نَسْتَعِینُ (حمد/5)
تنها تو را می پرستیم و تنها از تو یاری می جوییم.
2- وَاسْتَعِینُواْ بِالصَّبْرِ وَالصَّلاَةِ وَإِنَّهَا لَکَبِیرَةٌ إِلاَّ عَلَی الْخَاشِعِینَ (بقره/45)
از شکیبایی و نماز یاری جویید و به راستی این [کار] گران است مگر بر فروتنان.
3- یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ اسْتَعِینُواْ بِالصَّبْرِ وَالصَّلاَةِ إِنَّ اللّهَ مَعَ الصَّابِرِینَ (بقره/153)
ای کسانی که ایمان آورده اید از شکیبایی و نماز یاری جویید زیرا خدا با شکیبایان است.
4- قَالَ مُوسَی لِقَوْمِهِ اسْتَعِینُوا بِاللّهِ وَاصْبِرُواْ إِنَّ الأَرْضَ لِلّهِ یُورِثُهَا مَن یَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِینَ (أعراف/128)
موسی به قوم خود گفت از خدا یاری جویید و پایداری ورزید که زمین از آن خداست آن را به هر کس از بندگانش که بخواهد می دهد و فرجام [نیک] برای پرهیزگاران است.
اسم مفعول از مصدر إستعانة، «مستعان» به معنای به یاری طلبیده و یاری دهنده است و صفت خداست. این واژه 2 بار در قرآن آمده است:
1- وَجَآؤُوا عَلَی قَمِیصِهِ بِدَمٍ کَذِبٍ قَالَ بَلْ سَوَّلَتْ لَکُمْ أَنفُسُکُمْ أَمْرًا فَصَبْرٌ جَمِیلٌ وَاللّهُ الْمُسْتَعَانُ عَلَی مَا تَصِفُونَ (یوسف/18)
و پیراهنش را [آغشته] به خونی دروغین آوردند [یعقوب] گفت [نه] بلکه نفس شما کاری [بد] را برای شما آراسته است اینک صبری نیکو [برای من بهتر است] و بر آنچه توصیف می کنید خدا یاری ده است.
2- قَالَ رَبِّ احْکُم بِالْحَقِّ وَرَبُّنَا الرَّحْمَنُ الْمُسْتَعَانُ عَلَی مَا تَصِفُونَ (انبیاء/112)
گفت پروردگارا [خودت] به حق داوری کن و به رغم آنچه وصف می کنید پروردگار ما همان بخشایش گر دستگیر است.
* واژۀ «عوان» نیز به معنای میانسال در فرهنگ ها، ذیل این ریشه، مورد اشاره قرار گرفته است:
قَالُواْ ادْعُ لَنَا رَبَّکَ یُبَیِّن لّنَا مَا هِیَ قَالَ إِنَّهُ یَقُولُ إِنَّهَا بَقَرَةٌ لاَّ فَارِضٌ وَلاَ بِکْرٌ عَوَانٌ بَیْنَ ذَلِکَ فَافْعَلُواْ مَا تُؤْمَرونَ (بقره/68)
گفتند پروردگارت را برای ما بخوان تا بر ما روشن سازد که آن چگونه [گاوی] است گفت وی می فرماید آن ماده گاوی است نه پیر و نه خردسال [بلکه] میانسالی است بین این دو پس آنچه را [بدان] مامورید به جای آرید.
* [آقای سیاوش خوشدل در طول ماه مبارک رمضان، یادداشت هایی تحقیقی درباره ی واژه هایی در قرآن مجید را در اختیار انصاف نیوز قرار داده که به صورت روزانه منتشر می شود. قسمت های پیشین را می توانید در اخبار مرتبط بیابید]
انتهای پیام
