منحنی فراموشی ابینگهاوس: نظریه فراموشی + روش‌های کاربردی غلبه بر فراموشی

رپورتاژ آگهی

چقدر خوب می‌شد، اگر مطلبی را فقط یک‌بار می‌خواندیم و برای همیشه در ذهن‌مان می‌ماند؛ اما منحنی فراموشی که توسط ابینگهاوس کشف و تعریف شد، جلوی این اتفاق را می‌گیرد. طبق نظریه منحنی ابینگهاوس (Ebbinghaus Forgetting Curve)، هر چیزی را که اولین‌بار یاد می‌گیریم، با سرعت تصاعدی فراموش می‌شود؛ به زبان ساده‌تر، اکثر چیزهایی را که اولین‌بار می‌آموزیم، در چند روز اول از یاد می‌بریم. البته این فرآیند فراموشی به مرور کُندتر می‌شود و سرعت از دست رفتن حافظه به حداقل می‌رسد. سوال اصلی این است که چه روش‌هایی برای غلبه بر این روند طبیعی فراموشی وجود دارند؟

تعریف علمی و ساده از منحنی فراموشی

منحنی فراموشی یعنی هرچقدر زمان بگذرد، چیزهایی که یاد گرفته‌ایم، کم‌کم از یادمان می‌رود. اگر به این منحنی نگاه کنید، می‌بینید که مقدار یادآوری در روزهای اول خیلی سریع کم می‌شود؛ بعد از مدتی، سرعت فراموشی کم‌تر می‌شود و اطلاعاتی که باقی مانده‌اند، در ذهن می‌مانند. این منحنی را «هرمان ابینگهاوس» روان‌شناس آلمانی در سال‌های پایانی قرن نوزدهم مطرح کرد. اگر وقت داشتید، حتماً درباره هرمان ابینگهاوس در ویکی پدیا بخوانید.

ابینگهاوس با مطالعات دقیق روی حافظه انسان، فهمید که ذهن ما پس از یادگیری اولیه، بخشی از اطلاعات را خیلی زود فراموش می‌کند. منحنی فراموشی نشان می‌دهد که حافظه چگونه با گذشت زمان دچار افت می‌شود؛ بنابراین، اگر مرور و مطالعه ماندگار را انجام ندهیم، مقدار زیادی از اطلاعات از ذهن‌مان پاک می‌شود.

نحوه انجام آزمایش‌ها و کشف منحنی

اگر شک دارید، خودتان آزمایش ابینگهاوس را امتحان کنید. ابینگهاوس برای کشف این منحنی، مراحل ساده و منظمی را انجام داد که عبارت‌اند از:

• یادگیری اولیه: فهرستی از واژه‌های بی‌معنی را حفظ کرد تا اثرات تجربیات قبلی بر یادگیری حذف شود.
• توقف و گذشت زمان: پس از یادگیری، مدتی از مطالعه فاصله گرفت؛ مثلاً چند ساعت یا چند روز.
• آزمون یادآوری: دوباره همان فهرست را خواند تا ببیند، چقدر از آن را به خاطر می‌آورد.
• مقایسه نتایج: با مقایسه دفعات مرور و میزان اطلاعات یادآوری‌شده، فهمید که هر چه زمان بیشتر بگذرد، مقدار یادآوری کمتر می‌شود.
• مثال: اگر امروز ۱۰ کلمه نامفهوم را حفظ کنید، احتمالاً فردا فقط ۳–۴ کلمه را به یاد بیاورید.

اهمیت علمی کشف ابینگهاوس در روانشناسی یادگیری

مهم‌ترین دلیل علمی اهمیت کشف ابینگهاوس این بود که فراموشی را به‌عنوان یک فرایند قابل پیش‌بینی در نظر گرفت. همچنین، این کشف نشان داد که می‌توان فراموشی را با روش‌های خاصی کنترل یا کُند کرد. البته این تنها دلیل اهمیت این نظریه نیست و دلایل مهم دیگری هم وجود دارند:

• ایجاد درک دقیق‌تری از نحوه عملکرد حافظه کوتاه‌مدت و بلند‌مدت
• ارائه پایه علمی برای تکنیک مرور spaced repetition
• کاربرد در درمان بیماری‌ها و مشکلات حافظه
• نقش‌آفرینی در بهبود برنامه‌ریزی مطالعه
• کمک به توسعه ابزارهای یادگیری دیجیتال
• کمک به طراحی بهتر روش‌های آموزشی

توضیح گام‌به‌گام محور زمان و میزان یادآوری

برای درک بهتر منحنی فراموشی، کافی است که یک نکته مهم را بدانید؛ آن هم اینکه هر چقدر از یادگیری اولیه فاصله می‌گیرید، مقدار یادآوری آن در ذهن‌تان کاهش می‌یابد. حتی اگر طبق بهترین روش مطالعه برای کنکور هم جلو بروید، باز هم غلبه بر فراموشی بدون مرور سخت است. در ابتدا، افت اطلاعات بسیار سریع است؛ اما با گذشت زمان کُندتر می‌شود و مقدار بیشتری از اطلاعات ثابت می‌ماند.

فرض کنید، موضوع جدیدی را یاد گرفته‌ایم؛ بیایید، ببینیم که چه مراحلی در ادامه اتفاق می‌افتند:

• لحظه یادگیری: سیستم عصبی، اطلاعات را تازه دریافت کرده است و بخش زیادی از آن در حافظه کوتاه‌مدت ذخیره می‌شود. اگر در این مرحله مرور نکنید، وارد فاز فراموشی می‌شوید.
• چند ساعت بعد: فراموشی سریع رخ می‌دهد و بخش قابل توجهی از مطالب حذف می‌شوند. دلیلش این است که مغز فقط اطلاعات مهم یا تکراری را نگه می‌دارد.
• چند روز بعد: سرعت فراموشی کاهش می‌یابد؛ اگر مرور نکنید، بخش‌هایی از اطلاعات همچنان از دست می‌روند. در این مرحله اهمیت مرور پُررنگ‌تر می‌شود.
• چند هفته بعد: فقط اطلاعاتی باقی می‌مانند که تکراری هستند یا در زمینه‌های مختلف استفاده شده‌اند. این یادگیری به حافظه بلندمدت می‌رود و ماندگارتر می‌شود.

چرا افت شدید حافظه در روزهای اول اتفاق می‌افتد؟

طبق یک فکت علمی، در ۲۴ ساعت اول پس از یادگیری یک موضوع، حدود ۷۰% از اطلاعات را فراموش می‌کنیم؛ دلیل اصلی این موضوع به سازوکار مغز برمی‌گردد که اطلاعات بی‌اهمیت یا بدون تکرار را سریع پاک می‌کند. در کنار این دلیل اصلی، عوامل دیگری نیز در افت شدید حافظه نقش دارند:

• منتقل نشدن اطلاعات به حافظه بلندمدت ما
• قطع ارتباط بین داده‌های جدید و دانش قبلی
• خستگی ذهنی پس از یادگیری
• بی‌توجهی به مرور دوباره

آشنایی با عوامل موثر بر سرعت فراموشی

سرعت فراموشی برای همه افراد یکسان نیست و عوامل مختلفی باعث افزایش یا کاهش آن می‌شوند. هر چه این عوامل شناخت‌پذیرتر باشند، می‌توان بهتر از فراموشی جلوگیری کرد. با غلبه بر فراموشی و کاهش سرعت آن متوجه می‌شوید که باید چگونه روزی 12 ساعت درس بخوانیم و فراموش نکنیم.

از جمله عوامل موثر بر سرعت فراموشی عبارت‌اند از:

• کیفیت یادگیری اولیه
• میزان تمرکز هنگام مطالعه
• احساسات و هیجانات
• سطح آشنایی با موضوع
• میزان و کیفیت مرور

چطور می‌توان منحنی فراموشی را شکست داد؟

منحنی فراموشی یک پدیده طبیعی است؛ اما می‌توان آن را با تکنیک‌های خاص کُند و حتی معکوس کرد. بهترین روش‌ها برای غلبه بر این منحنی، مرورهای هدفمند، استفاده از روش‌های فعال یادگیری و استفاده از ابزارهای کمک‌آموزشی هستند. هر چه یادگیری عمیق‌تر باشد، منحنی فراموشی کمتر تأثیر می‌گذارد؛ در نتیجه، اطلاعات بیشتری در حافظه بلندمدت ذخیره می‌شوند.

معرفی روش مرور با فاصله

روش مرور با فاصله، یعنی تکرار و یادآوری اطلاعات با فاصله زمانی مشخص و برنامه‌ریزی‌شده برای جلوگیری از فراموشی. با کمک این تکنیک و با مرور مطالب در زمان‌های مختلف، اطلاعات از حافظه کوتاه‌مدت به بلندمدت منتقل می‌شوند.

مراحل اجرای این روش عبارت‌اند از:

• مطالعه اولیه و ثبت اطلاعات
• مرور پس از ۱ روز
• مرور پس از ۳ روز
• مرور پس از ۷ روز
• مرور ماهانه برای تثبیت کامل

معرفی ابزارهای مفید

برای اجرای روش مرور با فاصله و مقابله با منحنی فراموشی، ابزارهای مختلفی طراحی شده‌اند که یادگیری را سریع‌تر و منظم‌تر می‌کنند. با استفاده از این ابزارها، طبق برنامه‌ریزی دقیق و اصولی، مرورهایتان را در زمان مناسب انجام بدهید. همچنین، با بررسی روش مطالعه دروس حفظی و ترکیب آن با ابزارهای مفید، منحنی فراموشی را شکست بدهید.

چند نمونه از این ابزارها:

• ابزار Anki
• ابزار Quizlet
• ابزار SuperMemo
• ابزار RemNote
• ابزار StudySmarter
• ابزار Memrise
• ابزار Notion (با بخش فلش‌کارت)

کاربردهای منحنی فراموشی در یادگیری مدرن

در حال حاضر، منحنی فراموشی در دوره‌های آموزشی، ساخت اپلیکیشن‌های یادگیری، برنامه‌ریزی مطالعه دانش‌آموزان و حتی آموزش نیروهای سازمانی نقش کلیدی دارد. با کمک این نظریه، شما هم می‌توانید، مطالب بیشتری را در زمان محدود، به‌خاطر بسپارند. بنابراین، منحنی فراموشی فقط یک نظریه علمی نیست؛ آن را یک ابزاری کاربردی برای یادگیری عمیق و بلندمدت در نظر بگیرید.

انتهای پیام