انگشت‌ها روی ماشه
حمله شيميايي اخير به شهر دوماي سوريه در حال تغيير معادلات اين جنگ هفت‌ساله و خونين است. بار ديگر قدرت‌هاي بين‌المللي که همواره پاي ثابت بحران سوريه بوده‌اند، براي هم خط‌و‌نشان مي‌کشند. بحث‌ها، جدل‌ها و اختلاف‌ها درباره عامل حمله شيميايي به شهر دوماي سوريه بالا گرفته، اما با مرور خبرها و گزارش‌هاي مربوط به سوريه، يک چيز روشن مي‌شود: ايالات متحده و روسيه يک گام به رويارويي مستقيم در سوريه نزديک‌تر شده‌اند. دوشنبهشب دونالد ترامپ از واکنشي قريب‌الوقوع به حمله شيميايي اخير به شهر دوما خبر داد و مسکو نیز هشدار داد هرگونه اقدام نظامي آمريکا، «پيامدهايي جدي» به دنبال خواهد داشت.
دوشنبهشب دونالد ترامپ براي بررسي مسائل دفاعي آمريکا با فرماندهان نظامي اين کشور در کاخ سفيد ديدار کرد. آن‌طور که رئيس‌جمهوري آمريکا گفته است، يکي از مباحث مهم اين ديدار، چگونگي واکنش آمريکا در برابر حمله شيميايي اخير به شهر دوما بود که طبق گزارش‌ها، ده‌ها کشته و زخمي بر جاي گذاشته است. ايالات متحده و هم‌پيمانانش دولت سوريه را به دست‌داشتن در اين حمله متهم کرده‌‌اند و ترامپ نیز مدعي شده بخشي از مسئوليت اين حمله بر عهده ولاديمير پوتين، رئيس‌جمهوري روسيه، است که از همتاي سوری خود حمايت مي‌کند. روسيه متقابلا مدعي شده هيچ حمله شيميايي در دوما صورت نگرفته و در صورت چنين حمله‌اي، شورشيان حمايت‌شده از سوي غرب مسئول آن هستند. ترامپ پيش از ديدار با فرماندهان نظامي اين کشور، در تماسي تلفني با امانوئل مکرون، رئيس‌جمهوري فرانسه، گفتوگو کرد و در اين تماس، دو طرف بر تمايل خود به واکنشي قاطعانه تأکيد کردند. مکرون پيش‌تر گفته بود اگر ثابت شود دولت سوريه در اين حمله دست داشته، فرانسه دست به اقدامي نظامي مي‌زند. روز سه‌شنبه نیز سخنگوي دولت فرانسه به راديو اروپا گفت: «اگر دولت سوريه از خط قرمز عبور کرده باشد، به آن پاسخ مي‌دهيم». ترزا مي، نخست‌وزير بريتانيا، نیز گفت اين حمله وحشيانه را به‌شدت محکوم مي‌کند و خواستار مسئول‌شناختن حاميان بشار اسد شد. تنش ميان روسيه و آمريکا پس از جلسه متشنج روز دوشنبه شوراي امنيت سازمان ملل به‌طرز فزاينده‌اي افزايش يافت. در اين جلسه جنجالي، نيکي هيلي، نماينده آمريکا در سازمان ملل، مسکو را برای حمايت بي‌قيدو‌شرط از بشار اسد، رئيس‌جمهوري سوريه، هدف شديدترين حملات لفظي قرار داد. او چندين‌بار مسکو را رژيم روسيه خطاب کرد و گفت دست روسيه به خون کودکان سوري آغشته است.
هيلي با «هيولا» توصيف‌کردن بشار اسد، رئیس‌جمهور سوريه، گفت: شوراي امنيت سازمان ملل چه اقدام بکند چه نه، «در هر صورت آمريکا به آن واکنش نشان خواهد داد».
واسيلي نبنزيا، نماينده روسيه در سازمان ملل، نیز مدعي شد محققان روسيه هيچ مدرکي دال بر حمله شيميايي در دوما نيافته‌اند. نبنزيا اين حادثه و تبعات آن را بخشي از تلاش‌هاي هدايت‌شده از سوي آمريکا براي ضربه‌زدن به روسيه خواند؛ حمله‌اي که به گفته نبنزيا با طيف گسترده‌اي از ابزارها ازجمله تهمت، اهانت و شعارهاي ستيزه‌جويانه صورت مي‌گيرد. او گفت لحن کلام عليه روسيه از آنچه حتي در جنگ سرد قابل پذيرش بود، فراتر رفته است.
ساعاتي پيش از اين نشست، دونالد ترامپ در حاشيه برگزاري نشست هيئت دولت اعلام کرده بود قصد دارد با فرماندهان نظامي آمريکا براي بررسي حمله شيميايي به دوما جلسه‌اي تشکيل دهد و با توجه به نظر کارشناسان نظامي که چه‌کسي ممکن است مسئول اين حمله شيميايي باشد، تصميم لازم را اتخاذ خواهد کرد. ترامپ بار ديگر حمله شيميايي «فجيع» به حومه دمشق را محکوم کرد و گفت تا ٢٤ يا ٤٨ ساعت آينده درباره حمله نظامي تلافي‌جويانه به سوريه تصميم مي‌گيرد.
دومين ناوشکن آمريکايي در راه است
رسانه‌هاي ترکيه اعلام کردند جنگنده‌هاي روسيه روز سه‌شنبه بر فراز ناوشکن آمريکايي مستقر در آب‌هاي درياي مديترانه به پرواز درآمدند. روزنامه حريت چاپ ترکيه نوشت: جنگنده‌هاي روس دست‌کم چهار بار بر فراز ناوشکن آمريکايي يواس‌اس دونالد کوک، مستقر در آب‌هاي درياي مديترانه، پرواز کردند. به نوشته اين روزنامه، يک ناوشکن متعلق به نيروي دريايي آمريکا نيز در فاصله صدکيلومتري بندر طوطوس در سوريه، جايي که يک پايگاه دريايي روسي قرار دارد، رصد شده است. حريت به نقل از منابعي که هويت خود را افشا نکردند، نوشت: اين ناوشکن مجهز به ۶۰ موشک هدايت‌شونده مدل تاماهوک است.
آوريل سال گذشته و پس از حمله شيميايي به خان‌شيخون، ترامپ دستور حمله به يکي از پايگاه‌هاي هوايي سوريه را صادر کرد. ترامپ اما اين‌بار علاوه بر دولت سوريه، روسيه را نیز به باد انتقاد گرفته و خلاف گذشته که از رويارويي و انتقاد از پوتين سر باز مي‌زد، اين‌بار به‌طور مشخص با نام‌بردن از ولاديمير پوتين، او را مستقيما مرکز انتقاد قرار داده است. رئيس‌جمهوري آمريکا روز يکشنبه در صفحه توييتر خود، روسيه، ايران و شخص ولاديمير پوتين، رئيس‌جمهوري روسيه را مسئول اقدامات بشار اسد، رئيس‌جمهوري سوريه، دانست.
در نشست شوراي امنيت سازمان ملل، ايالات متحده با تقديم پيش‌نويس قطع‌نامه‌اي خواستار بازگشت به مکانيسم‌هاي سازمان ملل براي تحقيق درباره حمله شيميايي اخير شد. قرار شد اين قطع‌نامه روز سه‌شنبه (ديروز) به رأي گذاشته شود، اما تا لحظه تنظيم اين گزارش، نتيجه اين رأي‌گيري مشخص نشده بود. نبنزيا در واکنش به قطع‌نامه پيشنهادي آمريکا، در بيانيه‌اي خشم‌آلود از محققان سازمان منع سلاح‌هاي شيميايي دعوت کرد در اسرع وقت به سوريه پرواز کنند و گفت نيروهاي روسيه آنها را تا محل حمله ادعايي اسکورت خواهند کرد.
کارن پير، نماينده بريتانيا در سازمان ملل، از اين طرح روسيه استقبال کرد، اما گفت کارشناسان سازمان منع سلاح‌هاي شيميايي، بايد دسترسي کامل داشته باشند و بتوانند آزادانه عمل کنند. کنوانسيون بين‌المللي منع جنگ‌افزارهاي شيميايي که در لاهه مستقر است، دوشنبه اعلام کرده تحقيق درباره حمله شيميايي به دوما را با گردآوري «اطلاعات از هر منبع قابل دسترسي» آغاز کرده است.
با قوت‌گرفتن امکان مداخله نظامی آمریکا در سوریه، حالا بیش از هر زمانی تقابل نظامی آمریکا و روسیه رنگ واقعیت به خود گرفته است. هرچند هیچ‌کدام از طرفین به هیچ عنوان خواهان چنین جنگی نیستند اما روند تحولات در هفته‌های گذشته و تشدید تنش روسیه با غرب بر سر پرونده مسمومیت سرگئی اسکریپال، جاسوس دوجانبه روس در انگلستان، اوضاع را اندکی از کنترل خارج کرده است. از دیگر سو، اگر در دوران جنگ سرد رقابت تسلیحاتی میان دو ابرقدرت غرب و شرق یعنی آمریکا و شوروی به صورت علنی در جریان بود اما به نظر می‌رسد در سال‌های اخیر این رقابت تسلیحاتی به صورت پنهانی دنبال می‌شده است. همین چند ماه پیش بود که روسیه نیز از دو جنگنده جدید خود که توان عملیاتی بالایی داشتند، رونمایی کرد. بااین‌حال و باوجود پیشرفت‌های نظامی روسیه در سال‌های اخیر، به نظر می‌رسد آمریکا همچنان از لحاظ نظامی از یک مزیت نسبی به سایر کشورها برخوردار است. بنا بر گزارش «فوربس»، در سال ٢٠١٦ میلادی، ایالات متحده با ٦١١ میلیارد دلار، چین با ٢١٥ میلیارد دلار و روسیه با ٦٩ میلیارد دلار، سه کشوری بودند که از لحاظ هزینه‌کرد نظامی، گوی سبقت را از دیگر کشورها ربودند و در میان این سه کشور، ایالات متحده با اختلاف در صدر قرار دارد. در واقع می‌توان گفت بودجه نظامی آمریکا در سال ٢٠١٦ میلادی حدود ٩ برابر روسیه بوده است که بدون تردید با یک برتری برای آمریکا در حوزه نظامی همراه است. در شرایطی که سایه جنگ بر سر آمریکا و روسیه سنگینی می‌کند، مقایسه میان توان نظامی دو کشور آمریکا و روسیه در حوزه‌های زمینی، دریایی و هوایی شاید بتواند تا حدودی بازنده و برنده این تقابل را مشخص کند. نگاهی به آمارها به خوبی نشان می‌دهد که توان و ظرفیت نظامی آمریکا حداقل در حوزه‌های هوایی و دریایی بر قدرت نظامی روسیه برتری دارد. برای مثال، نیروی دریایی آمریکا در حالی از ٢٠ ناو هواپیمابر سود می‌برد که نیروی دریایی روسیه فقط از یک ناو هواپیمابر بهره می‌گیرد. یا در حوزه توان هوایی، ایالات متحده حدودا هشت هزار هواپیمای جنگی بیشتر از روسیه در اختیار دارد. تنها در بخش نیروی زمینی است که روسیه به‌واسطه برخورداری از تانک‌ها و توپخانه بیشتر بر آمریکا برتری دارد. البته در همین بخش نیز آمریکا از لحاظ تعداد خودروهای زره‌پوش گوی سبقت را از روسیه ربوده است.
تحرکات میدانی
هرچند هنوز مشخص نیست واکنش آمریکا به حمله شیمیایی در دوما چه خواهد بود اما تحرکات میدانی از آمادگی دو طرف برای یک تقابل نظامی احتمالی خبر می‌دهد. در همین زمینه گزارش شده است که یک ناو آمریکایی محدوده عملیاتی خود را به سمت مدیترانه تغییر داده است. این ناو حدود ١٥٤ موشک کروز توماهاوک را بر عرشه خود حمل می‌کند. یک کشتی جنگی دیگر آمریکایی که درحال‌حاضر در ساحل جیبوتی حضور دارد، ممکن است آماده انجام حملاتی در سوریه باشد. یک ناو جنگی آمریکایی دیگر نیز با گذر از کانال سوئز در دریای سرخ مستقر شده است.
هم‌زمان روسیه نیز سامانه‌های ضدموشکی اس٤٠٠ خود در سوریه را به حالت آماده‌باش کامل درآورده است. علاوه‌براین، بمب‌افکن‌های روس که از پایگاه حمیمیم به پرواز درآمده‌اند، حرکات ناو آمریکایی در دریای مدیترانه را زیر نظر دارند. برخی منابع در بند طرطوس نیز از پرواز جنگنده‌های روس در ارتفاع پایین با هدف رصد اقدامات ناوهای آمریکایی خبر داده‌اند. همچنین گفته می‌شود که دو هواپیمای ضدزیردریایی روس نیز در حاشیه ساحل سوریه مشغول به گشت‌زنی‌اند. در همین زمینه برخی منابع سوری از قریب‌الوقوع‌بودن آغاز عملیات تخلیه پرسنل از اماکن نظامی خبر داده‌اند. آن‌طور که از شواهد و قرائن برمی‌آید، همه چیز برای یک جنگ تمام‌عیار آماده است که می‌تواند نه‌تنها برای سوریه بلکه برای کل منطقه پیامدهای ناگواری به دنبال داشته باشد. البته شاید تمام این تحرکات نظامی با هدف فشارآوردن به روسیه برای امتیاز‌گیری در سوریه صورت می‌پذیرد.
