جدال روایت‌ها؛ درباره‌ی مستند قائم مقام
«رضا صادقیان»، عضو بخش تحلیلی انصاف نیوز، در یادداشتی درباره‌ی مستند «قائم مقام» نوشت:
انتشار کتاب و نشر مصاحبه‌های مختلف درباره‌ی جریان‌های سیاسی و اختلاف دیدگاه‌ها، برآمده از نگاه و روایتی است که هرکدام از نیروهای سیاسی درباره‌ی یک رویداد به مخاطبان ارایه می‌دهند. تهیه و تولید مستندهای اجتماعی، سیاسی و اقتصادی تنها به این دلیل برای مرتبه‌ای دیگر به یک موضوع می‌پردازند تا روایت کننده‌ی نگاه خودشان باشند و جای این «خود» که با موضع‌گیری همراه است ناخواسته-خواسته در تصاویر نمایان و گریزی از آن نیست.
مستند قائم مقام با تمام تلاشی که در جهت ارائه‌ی روایتی بدون جانبداری می‌کند، ولی در نهایت موفق نیست. آنچنان که دیگر مستندها موفق نبودند و یا حداقل آنکه کمتر در این زمینه توفیق کسب کردند. به نظر می‌رسد بزرگترین دلیلی که در ارائه‌ی تصویری موافق با یک جریان و مخالفت با نیروی سیاسی عمل می‌کند، زنده بودن راویت کنندگان رویدادها است. کسانی که با روایت‌های خودشان باعث دور و یا جذب مخاطبان به آن زاویه دید می‌شوند. شخصیت‌هایی که خودشان بخشی از اختلاف دیدگاه‌های آن دوره بودند و حال از همان دریچه و بعضا غیرمنصفانه‌تر و با مصحلت‌سنجی پررنگ‌تر به بازگو کردن خاطرات می‌نشینند.
به عنوان مثال؛ فرض کنید در سال 1368 و به دلیل تقسیم ارث اختلافی میان دو برادر و یک خواهر در خانواده شکل می‌گیرد، مساله در همان سال با ریش سفیدی بزرگان خاندان حل می‌شود و به پایان اختلاف و تقسیم ارث می‌رسیم. ولی بازگو کردن همین روایت برای فرزندان برادران و خواهر در سال 1398 و با گذشت 30 سال از آن درگیری خانوادگی از سه زاویه صورت می‌گیرد. مهمتر آنکه اگر شنونده‌ی آن رویداد فرزندان باشند، به دلیل اعتمادی که پدر و مادر خود دارند و همچنین سودی که به واسطه تقسیم ارث نصیب آنان شده و تا حدودی رفاه آنان را در زندگی روزمره تضمین کرده در انتها با نظر روای موافقت و در مقابل دو روایت دیگر به آسانی موضع‌گیری می‌کنند. در اینجا مساله‌ی اصلی به حضور پررنگ و تاثیرگذار روایت کننده‌ها باز می‌گردد، افرادی که می‌توانند بخشی از اختلاف آن روزگار را در جهت منافع خویش تعریف کنند و یا قسمت‌هایی از شکل‌گیری آن اختلاف را به کلی کنار بگذارند و در راستای مصحلت و یا هر نام و نشانی دیگر سکوت اختیار کنند. در چنین لحظه‌ای راویان در جهت شفاف شدن اتفاقات با یکدیگر سخن نمی‌گویند، بلکه مخاطب حرفشان را شنوندگانی تشکیل می‌دهند که در زمان حادث شدن رویداد در صحنه حاضر نبودند.
انعکاس دهنده‌ی روایت‌های تاریخی انسان‌ها هستند، کسانی که روزگاری به واسطه‌ی مسوولیت و جایگاهی که در آن قرار داشتند اقدام به اخذ تصمیم و سیاست‌گذاری در یک حوزه یا بخش‌های مختلف کردند. تصمیماتی که تا سال‌ها بعد باعث بروز کنش و واکنش‌هایی در سطح ساختار قدرت قانونی و جامعه شده است، بدون شک در همان زمان عده‌ای در جهت مخالفت با آن سخنان و اقدامات دست به تحرکاتی زدند از همین‌رو کمتر شاهد آن بودیم که چهره‌های سابق در نقد رفتار گذشته‌ی خویش سخن بگویند، بیشتر توجیه کننده و توضیح دهنده‌ی آن رویدادها هستند و در مقابل انتقادات موضع‌گیری می‌کنند و این همه نشان از آن دارد که در مستند قائم مقام شاهد جدال روایت‌ها و انقطاع گفته‌ها توسط مستند ساز هستیم. به عبارتی هر دو جریان، نزدیکان مرحوم آیت‌الله منتظری و مخالفان وی (بیشتر مخالفت با بیت ایشان) به هر موضوع کوچک و بزرگی چنگ می‌زنند تا روایت خودشان را بازگو و شرح دهند و در این بخش راوی نهایی که تدوین‌گر و کارگردان فیلم است با چیدن و کوتاه کردن برخی از توضیحات مصاحبه شوندگان و مطرح نکردن شماری از پرسش‌های بر زمین مانده به سوی یکی از روایت‌ها جذب و همان را به مخاطب ارایه می‌دهد.
نه تنها مستند قائم مقام که تهیه و تولید هر کدام از مستندهای سیاسی به سوی یکی از روایت‌ها جذب خواهند شد، بنابراین گریزی از نگرش‌های مختلف و جدال مدعیان رویدادهای سیاسی تا زمانی که بازیگران اصلی زنده هستند نیست.
انتهای پیام
