تا چند روز می‌توان اعتصاب غذا کرد و زنده ماند؟

زهرا منصوری، خبرنگار انصاف نیوز: اعتصاب غذا پدیده‎ی عصر مدرن نیست، اما در دوران معاصر معنی متفاوتی پیدا کرده است. اعتصاب غذا نمادی از اعتراض بدون خشونت و نافرمانی مدنی است در شرایطی که راه دیگری برای نشان دادن اعتراض نیست؛ معمولا زندانیان سیاسی از آن استفاده می‌کنند تا ناراضایتی خود را نشان دهند.

برای مثال 84 نفر از 166 زندانی (بیش از نیمی از زندانیان) که در پایگاه نظامی آمریکا در خلیج گوانتانامو در کوبا نگهداری می‌شوند، در اعتراض به شیوه‌ی رفتار زندان‌بانان دست به اعتصاب غذا زده‌اند- 16 نفر از این زندانیان مهار شده و از طریق لوله‌های بینی – معده به زور تغذیه شده‌اند.

انواع اعتصاب غذا

اعتصاب غذای خشک: نه غذا نه آب و نه هیچ نوع نوشیدنی دیگری.

اعتصاب غذای تر: خودداری از خوردن غذای جامد و فقط نوشیدن آب، با نمک یا بدون نمک. به عبارت دیگر قطع دریافت کالری.

نیمه اعتصاب غذا: منظور هر شکلی از روزه گرفتن بجز دو نوع بالا است. در واقع فرق روزه با اعتصاب غذا این است که در روزه مصرف آب و غذا محدود می‌شود اما خوردن و آشامیدن بر اساس معیار یا قاعده مشخصی ادامه پیدا می‌کند.

دراین باره دکتر هدایت حسینی رییس انستیتو تحقیقات تغذیه‌ای و صنایع غذایی کشور یادداشتی را به انصاف نیوز ارسال کرد که در پی می‌آید:

«محدودیت دریافت غذا و اثرات نامطلوب آن بر سلامت»

وقتی محدویت در دریافت غذا یا عدم دریافت غذا در انسان رخ می‌دهد، مصرف بدن به سرعت پایین می‌آید تا به اندازه‌ی کافی انرژی ذخیره کند. همچنین شروع به استفاده از ذخیره گلیکوژن در ماهیچه‌ها و کبد برای تولید گلوکز می‌شود. پس از اینکه این مواد کاهش یافت، بدن به استفاده از ذخایر پروتئین و چربی ادامه می‌دهد.

در روز اول زندگی بدون غذا گلوکز که به صورت گلیکوژن در کبد و ماهیچه‌ها ذخیره می‌شود. معمولا 6 تا 8 ساعت به اتمام می‌رسد و پروتئین شروع به تجزیه شدن می‌کند. بدن پس از روز سوم عدم دریافت غذا، شروع به استفاده از پروتئین عضلات برای ساختن گلوگز، قندی که برای سوخت و ساز سلولی مورد نیاز است، می‌کند. میزان الکترولیت‌های مهم مانند پتاسیم، در حد خطرناکی سقوط می‌کند.

در این شرایط، تجزیه‌ی بافت پروتئینی در حداکثر مقدار ممکن قرار دارد که اگر به همین منوال ادامه پیدا کند تحلیل شدید بدن از نظر ترکیب پروتئین منجر به مرگ خواهد شد. در این شرایط بدن از مکانیسم جبرانی برای حفظ توده‌ی عضلانی بهره می‎برد و در روز هفتم بعد از عدم دریافت غذا با افزایش توانایی تبدیل چربی به کتون‌ها انرژی مورد نیاز مغز فراهم می‌شود. در واقع شروع کتوزیس نشانه‌ی بسیار نگران کننده‌ای است.

از بین رفتن پروتئین در نقطه‌ای شروع می‌شود که ذخیره‌های چربی برای انرژی سوزانده می‌شوند، روزهای اولیه گرسنگی باعث خستگی، ریزش مو و از دست رفتن ماهیچه می‌شود. میزان کم تیامین (ویتامین B1) پس از دو تا سه هفته به یک خطر واقعی بدل می‌شود، و ممکن است به مشکلات عصبی شدید از جمله اختلال شناختی، نقصان بینایی و از دست رفتن مهارت‌های حرکتی بینجامد.

پس از گذشت بیش از یک ماه یا هنگامی که بدن بیش از 18 درصد از وزن بدنش را از دست می‌دهد، عوارض پزشکی شدید و دائمی ممکن است رخ دهد. ممکن است بلعیدن آب بسیار مشکل شود، نقصان شنوایی و بینایی رخ دهد، نفس کشیدن برای فرد سخت شود و در مراحل پیشرفته اختلالات پیشرفته‌تر شامل از دست دادن ماهیچه، کاهش تراکم استخوان، مشکلات قلبی ناشی از ضعیف شدن عضلات قلب و کاهش قدرت عمل پمپاژ آن، فشار خون پایین به دلیل کاهش پمپاژ، ضربان قلب آهسته، زخم معده و احساس سوزش بسیار شدید، از کار افتادن چندگانه‌ی عضوها رخ می‌دهد که در نهایت مرگ را به دنبال خواهد داشت.

جدول شماره‌ی 1 ترکیب بدنی یک فرد طبیعی و میزان کل دسترسی به ذخایر بدن و مدت زمان زنده ماندن در شرایط بدون مصرف غذا را نشان می‌دهد. در نهایت مدت زمان زنده ماندن براساس گرسنگی مطلق (بدون دریافت غذا) حدود 3 ماه (91 روز) است.

پس از 45 روز مرگ به علت از کار افتادن دستگاه قلبی- عروقی یا عفونت شدید به یک خطر بسیار واقعی بدل می‌شود.

درصورتیکه شخصی از خوردن مایعات از جمله آب هم علاوه بر موارد فوق پرهیز کند، سرعت تحلیل بدنی‌اش با سرعت زیادتری پیش می‌رود، و ممکن است که در طول یک هفته (به خصوص در زمان‌های گرم‌تر سال) تا حداکثر 14 روز مرگ را به دنبال داشته باشد. این نوع عدم دریافت غذا، از نظر پزشکی بسیار خطرناک‌ بوده و می‌تواند منجر به نارسایی کلیه ناشی از کمبود شدید آب بدن و از کار افتادن آن یا حتی ایست قلبی در مدت کوتاه‌تر شود.

در مجموع، عوارض عدم دریافت غذا بستگی به میزان چربی بدن شخص، میزان سلامتی و نوع و طول مدت عدم دریافت غذا دارد. اگر انسان از خوردن آب امتناع کند، بیش از یک هفته تا 14 روز زنده نخواهد ماند. اما اگر مایعات، شکر یا نمک هم بخورد، مدت بسیار بیشتری می‌تواند زنده بماند. اگر فرد جز شکر و نمک، ویتامین هم مصرف نماید، این وضعیت او ممکن است تا ۳۰۰ روز نیز به طول انجامد.

اعتصاب غذاهای افراد مختلف و تفاوت آنها

امام موسی صدر:

او در تیرماه 1354 در اعتراض به جنگ داخلی لبنان در مسجد صفای بیروت واقع در مجتمع آموزشی عاملیه دست به اعتصاب غذای نامحدود زد.

امام  موسی صدر در بیانیه‌ای تاریخی، خواسته‌های خود را، که پایان خونریزی و برقراری آتش بس از طرف همه‌ی نیروها و موارد دیگر بود، اعلام کرد. گروه‌های بسیاری از مردم در این اعتصاب با او همراه شدند و هزاران نفر از بعلبک و شهرهای دیگر جنوب به سوی بیروت سرازیر شدند.
در نهایت در اول ژوئیه، امام با انتشار پیامی، پس از ۴ روز به اعتصاب غذای خود پایان داد.

گاندی:

او در بازه‌های زمانی طولانی روزه می‌گرفت و از آن به عنوان یک ابزار مبارزاتی استفاده می‌کرد. با اعتصاب غذا آنقدر به مخالفان فشار می‌آورد تا خواسته‌های او را تأمین کنند.

بابی ساندز:

بابی ساندز در جریان مبارزه‌های سیاسی استقلال ایرلند به ارتش جمهوری خواه پیوسته بود که به جرم حمل اسلحه دستگیر و زندانی شد. پس از گذراندن شش ماه در زندان و آزادی، دوباره به همین جرم دستگیر و این بار به ۱۴ سال حبس محکوم شد.

بابی ساندز در مبارزه با استعمار و در اعتراض به رفتار دولت بریتانیا از پوشیدن لباس زندانیان امتناع کرد. مبارزه‌های او در زندان به عنوان افسر فرمانده زندانیان ارتش مشروط جمهوری ایرلند با شیوه‌های متفاوتی ادامه یافت تا اینکه در مارس ۱۹۸۱ بابی ساندز اعتصاب غذای خود را در حمایت از زندانیان و خروج اشغالگران انگلیسی از شمال ایرلند آغاز کرد.
ساندز در ۵ می ۱۹۸۱ پس از تحمل ۶۶ روز گرسنگی در سن ۲۷ سالگی در بیمارستان زندان درگذشت. [باشگاه خبرنگاران]

در تهران خیابانی و رستورانی به همین نام وجود دارد.

هدی صابر:

در ۱۲ خرداد ۱۳۹۰ در حالی‌که در اوین زندانی بود در اعتراض به مرگ مشکوک هاله سحابی در مراسم تشییع جنازه پدرش عزت‌الله سحابی اعتصاب غذای خود را آغاز کرد و در ۲۱ خرداد، یک روز پس از پایان اعتصاب غذا، پس از انتقال از زندان به بیمارستان مدرس بر اثرنارسایی قلبی درگذشت.

مهدی خزعلی در گفت‌وگویی با بی‌بی‌سی فارسی در دی‌ماه 95 مدعی شده بود که مرگ هدی صابر بر اثر اعتصاب غذا نبوده و سکته‌ی قلبی بوده است.

مهدی کروبی:

مهدی کروبی در تاریخ ۲۵ مرداد ۱۳۹۶ با درخواست محاکمه علنی اعتصاب غذای خشک خود را آغاز و بعد از دو روز در تاریخ ۲۶ مرداد ۱۳۹۶ به آن پایان داد.

راجه ناصر عباس جعفری:

روحانی شیعه اهل پاکستان و دبیرکل حزب مجلس وحدت مسلمین همراه با برخی دیگر از اعضای این حزب از روز جمعه ۲۴ اردیبهشت ۱۳۹۵ پس از کشته شدن چهار نفر از شیعیان پاراچنار توسط نیروهای امنیتی پاکستان و در اعتراض به کشتار شیعیان در «دیر اسماعیل خان»، «کراچی» و «پاراچنار» اعتصاب کردند.

روز دهم خرداد ۱۳۹۵ و پس از هفده روز اعتصاب، حال او وخیم اعلام شده و به بیمارستان منتقل شد. در نهایت راجه ناصر عباس جعفری در تاریخ نوزدهم مردادماه ۱۳۹۵ پس از دستور آیت الله ناصر مکارم شیرازی و درخواست محمدحسن اختری دبیرکل مجمع جهانی اهل بیت، بعد از هشتاد و شش روز به اعتصاب غذای خود پایان داد.

سه مورد عجیب

در سال‌های اخیر سه مورد ادعای اعتصاب غذا به دلیل طولانی شدن بسیار، عجیب به نظر می‌رسند:

مهدی خزعلی:

مهدی خزعلی در طول چند بار بازداشت، به‌دفعات دست به اعتصاب غذا زده ‌است و در مجموع در هفت نوبت، ۲۸۵ روز اعتصاب غذا داشته‌است!

او در این باره گفته است که در برخی موارد با خوردن آب، نمک، قند و ویتامین و در یک مورد هم خشک بوده است.

تعدادی از کسانی که همزمان با او زندانی بوده‌اند، اعتصاب غذای او را زیر سوال برده و ادعاهای او را غیرواقعی خوانده‌اند.

حمید بقایی:

حمید بقایی، معاون احمدی نژاد هم پس از دستگیری بواسطه‌ی پرونده‌ای مالی، از روز 8 فروردین 97 دست به اعتصاب غذای خشک زده است و به غیر از دو بار که تاکنون – اسفند 97 – به مدت چند روز به مرخصی آمده، در طول مدت زندان، مدعی است که در اعتصاب غذا به سر می‌برد.

فرهاد میثمی:

فرهاد میثمی، فعال فرهنگی، در تاریخ ۹ مرداد ۱۳۹۷ بازداشت شد. او در روز ۲۸ مرداد در تماسی با مادرش اعلام کرد که از روز ۱۰ مرداد دست به اعتصاب غذای تر زده و تنها آب و نمک مصرف می‌کند.

او نیز پس از ۱۴۵ روز و بنا به گفته‌ی وکیلش پس از محقق شدن برخی خواسته‌هایش که یکی از آنها آزادی رضا خندان بود به اعتصاب غذای خود پایان داد.