سروش محلاتی: فرهنگ و ادب اسلامی را به هم زدیم

آیت‌الله ‘محمد سروش محلاتی’ استاد حوزه علمیه قم می‌گوید: ما فرهنگ و ادب اسلامی را به هم زدیم و اگر بخواهیم آنگونه که پیامبر عمل کرد عمل کنیم، برای خیلی ها سنگین و غیر قابل قبول است.

به گزارش خبرنگار شفقنا، سروش محلاتی در سلسه سخنرانی های خود در ماه مبارک رمضان با موضوع ادب در فرهنگ اسلامی(دینِ ادب آموز، دیندارانِ ادب گریز!) در مسجد حظیره یزد در شب چهارم ماه مبارک رمضان اظهار داشت: از بررسی معارف اسلامی از یک سو و وضع اخلاقی و اجتماعی خودمان از سوی دیگر به این نکته می رسیم که دین ما دین ادب است ولی متاسفانه این ادب در فرهنگ امروز ما در جایگاه خود قرار ندارد و در واقع فاصله ای بین دین و دینداران احساس می شود.

او با بیان اینکه ادب در جوامع مختلف اشکال مختلفی دارد گفت: آیا با این تنوع و تکثری که در آداب وجود دارد معیار و ضابطه ای در اختیار ما هست تا بتوانیم آنچه که با ادب سازگار است تشخیص دهیم؟

استاد حوزه علمیه قم بیان داشت: تنوع و تکثر در آداب امری است که علمای ما پذیرفته و فرموده اند ادب یک امرعرفی است و مراجعه به آن در اینجا تایید شده ولی در عین حال دو ضابطه کلی برای تشخیص رفتار مطابق با ادب است.

او ادامه داد: اولا رفتار مطابق با ادب باید با معیار اخلاقی سازگار باشد، ثانیا رفتار مطابق با ادب باید با معیارهای توحیدی نیز سازگار باشد. یعنی یک ملاک از بیرون دین و یک ملاک از درون دین است.

سروش محلاتی با اشاره به اینکه حفظ کرامت یک اصل اخلاقی است، گفت: ملاک اول این است که شما در هر شیوه ای که در رفتار با دیگران می خواهید داشته باشید آزاد هستید اما نباید با کرامت انسان ناسازگار باشد.

او خاطرنشان کرد: به خاطر دارید که در قرآن کریم در حالی که خداوند ما را تشویق به انفاق و صدقه نسبت به فقرا می کند، ولی در عین حال تاکید می شود که صدقه خود را باطل نکنید زیرا اگر منت گذاشتی و رفتار تحقیر آمیز با یک فرد فقیر داشتی صدقه تو باطل می شود گویی صدقه ندادی و در اثر تحقیر، گناه نیز در نامه عمل تو نوشته می شود.

استاد حوزه علمیه قم با اشاره به اهمیت اصل کرامت و حفظ شخصیت انسان ها بیان داشت: شما در رفتار و در احترام به دیگران باید توجه کنید که کرامت خود و کرامت طرف مقابل حفظ شود.

او با اشاره به روایتی از امیر المومنین(ع) بیان کرد: حضرت به کسی که او را همراهی می کرد در حالی که حضرت سواره بود و او پیاده فرمودند« تو به قصد احترام این کارها را می کنی می خواهی مرا همراهی کنی این قصد تو قصد احترام است ولی بدان این احترام، احترام مذموم است زیرا این کارهم برای حاکم و والی خطرناک است و هم برای خودت خفت و خواری دارد تو حق نداری ادب و احترامی را انتخاب کنی که کرامت و شخصیت خودت تنزل پیدا کند».

سروش محلاتی با بیان اینکه ادب متقابل رابطه تساوی و برابری بین انسان ها را به هم نمی زند؛ گفت: اسلام، سلام و مصافحه را به دلیل اینکه دو طرفه است می پذیرد اما ادبی که یک طرف را آقا می کند و بالا می برد و یک طرف را پایین می برد نمی پذیرد زیرا این ادب، ادب اسلامی نیست و با اخلاق هم سازگاری ندارد.

او با اشاره به اینکه دست بوسی در بسیاری از جوامع به عنوان ادای احترام و ادب تلقی می شود، ابراز داشت: سه نگاه در این موضوع است نگاه اول اینکه آیا از نظر فقهی بوسیدن دست افراد جایز است یا خیر، نگاه دوم نگاه اجتماعی و نگاه سوم نگاه اخلاقی است.

استاد حوزه علمیه قم گفت: فتاوای فقها در بوسیدن دست از نظر فقهی متفاوت است و همه قبول دارند که این کار مرجوح است برخی در حد کراهت و برخی در حد حرمت، نکته دیگر از نظر فقهی این است که دو مورد از این اصل کراهت حرمت فقهی استثنا شده است. یکی از مراجع تقلید معاصر این طور فرمودند؛ هرگونه دست بوسی مکروه است الا دست عالم و سادات به عنوان انتساب به پیغمبر اکرم،این فقیه بزرگوار حتی بوسیدن دست والدین را نیز استثنا نکرده است.

سروش محلاتی افزود: یک فتوای دیگرکه فتوای به حرمت است و از علمای معاصر داریم این است که بر اساس تعبییر برخی از فقها دست بوسی به عنوان تعظیم و احترام و بزرگداشت غیر جایز و حرام است اما مثلا دست بوسی از روی لطافت مثلا بوسیدن نوزاد مانعی ندارد.

او با بیان اینکه در جنبه فقهی مسئله هر کس باید طبق فتوا و نظر مرجع تقلید خود رفتار کند تاکید کرد: در روابط انسان ها به یکدیگر به عنوان احترام، شخص را بزرگ  شمردن حرام است. دست بوسی عملی نیست که اسلام نسبت به او تشویق کرده باشد اگر حرام هم نباشد مکروه است و در موارد استثنا هم آنچه که مجاز شمرده شده قلمرو محدودی دارد علم است  مثلا سیادت و پدر و مادر است اما اگر از این ها عبور کردید عناوین دیگری برای مجاز بودن نداریم مثلا ثروت، قدرت و حکومت هیچ کدام ملاکی برای چنین احترامی نیست و کسانی که در حکومت قرار می گیرند باید از حداقل احترامات از مردم توقع و انتظار داشته باشند.

استاد حوزه علمیه قم با بیان روایتی  از کتاب قواعد مرحوم شهید اول گفت: در این روایت نقل شده است که پیغمبر اکرم(ص) خوش نداشت که کسی هنگام ورود حضرت در مقابل قدم حضرت بلند شود و چون پیغمبر این کار را دوست نداشت مسلمانان این کار را نمی کردند زیرا می دانستند پیغمبر از این کار خوشش نمی آید و نوع رفتار پیغمبر با عموم مسلمانان به گونه ای است که نمی خواهد شان و جایگاه خود در رفتار با دیگر مسلمانان امتیاز و تفاوت داشته باشد.

سروش محلاتی تصریح کرد: متاسفانه بعضی چیزها کم کم برای ما جنبه تاریخی پیدا کرده زیرا فراموش شده است، دین ادب آموز و دینداران ادب گریز مقصود همین است، در روایات ما آمده است  که پیغمبر اکرم (ص) در انتهای مجلس هرجا که جا بود می نشست نه اینکه جای مخصوصی برای ایشان در نظر گرفته شده باشد این ها در دین ما نیست و آنچه که سنت پیغمبر است باید به عنوان اسوه و الگو مورد توجه قرار گیرد.

او افزود: متاسفانه ما فرهنگ و ادب اسلامی را به هم زدیم و اگر بخواهیم آنگونه عمل کنیم، برای خیلی ها سنگین و غیر قابل قبول است. جلسه پیغمبر اکرم دوار بوده است و بالا و پایین نداشت تا تمایزی در کار نباشد و اگر شخص ناشناس وارد جمع می شد ناچار می پرسید که پیغمبر اکرم(ص) کدام یک از شما هستید.

استاد حوزه علمیه قم تاکید کرد: اسلام با هر کاری که رابطه تعلیم و تربیت بین عالم و مردم را به هم بزند و این رابطه علمی را تبدیل به رابطه مرید و مرادی کند موافق نیست مخصوصا اگر چنین عرف و عادتی بین رجال حکومت اتفاق افتد که مفاسدش بسیار بیشتر است.

سروش محلاتی با اشاره به مسئله به خاک افتادن و بوسیدن پا با صراحت گفت:در این جا اختلافی وجود ندارد و همه آن را ممنوع می دانند زیرا دست بوسی صرفا ممکن است مشکل اخلاقی داشته باشد اما در به خاک افتادن به حریم توحید تجاوز می شود و خداوند اجازه نمی دهد هیچ کس در برابر هیچ چیز خاکساری نشان دهد .

او ادامه داد: در ضابطه توحید این است که هر رفتاری می تواند بر اساس فهم و تشخیص عرف زیبا و ادب تلقی شود اما نباید با عبودیت و بندگی انسان نسبت به خدا ناسازگار باشد و انسان را چنان تنزل دهد که طرف مقابل در جایگاه خدایی قرار گیرد زیرا شما بالاترین خضوعی که نسبت به حق تعالی می توانید داشته باشید اول رکوع و بعد سجده است و این نهایت خضوع در برابر خداوند است.

استاد حوزه علمیه قم با بیان تعبییرعالم بزرگ حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی که از روایات استفاده شده است گفت: ائمه ممانعت از بوسیدن دست شان نداشتند زیرا به دلیل انتساب به پیغمبرشان بود اما اجازه نمی دادند کسی پابوسی کند زیرا به خاک افتادن سجده است و سجده اختصاص به خدا دارد و ما باید خضوع نسبت به خداوند را حفظ کنیم زیرا باید حریم توحید حفظ شود.

سروش محلاتی گفت: نباید احترامی  به کار برده شود  که با عبودیت و بندگی ناسازگار باشد، ادب در برابر حق یک چیز است و ادب در برابر پیغمبر چیز دیگری است. پابوسی برای طاغوت و پادشاهان است ؛ برای کوروش نوشتند که در بابل نشست و پای خود را دراز کرد و تمام فرمانروایان را جمع کرد و گفت باید پای مرا ببوسید و صف می کشیدند برای اینکه پا ببوسند این سنت اعاجم بوده است اما اسلام آن را به هم زد و مهم این است که آیا مسلمانان در رفتار خودشان مخصوصا با طبقات و با حکام به گونه ای رفتار نکنند که جایگاه بندگی آنها فراموش شود و باید رعایت توحید شود.

او با اشاره به خطبه ۲۱۶ نهج البلاغه گفت: در هنگام خطبه خوانی امیر المومنین(ع) در صفین برای عموم مردم در حقوق مردم ، یکی از افراد بلند شد و شروع کرد به تعریف کردن از امیرالمومنین علی(ع) اما ایشان جلو این فرد را گرفت و فرمودند این گونه شخصیت سازی و تعریف و تمجید با خدا پرستی سازگار نیست. حضرت فرمودند؛ من که از تعریف و تمجید دیگران بیزارم اما اگر فرضا از تعریف دیگران خوشم می آمد باز هم اجازه نمی دادم کسی آن کار را انجام دهد زیرا عظمت و کبریا مخصوص خدا است و این تعریف و تمجید ها عظمت خدا را از بین می برد ما بنده خدا هستیم.

استاد حوزه علمیه قم اظهار داشت: شخصیت سازی افراد و افراد را مانند بادکنک باد کردن و تعریف و تمجید کردن با توحید سازگار نیست.

او خاطر نشان کرد: یکی از کارهای خوبی که دنیای جدید کرده این است که بساط تعریف و تمجید را در فرهنگ جدید از بین برده اند و این انسان ها را یک قدم به خداپرستی نزدیک می کند و نظام دیکتاتوری که افرادی که راس قدرت هستند همه در برابر آنها خضوع می کنند این شرک آلود است .امیرالمومنین در توصیه های خود به مالک اشتر در مصر توصیه موکد کردند مالک اشتر آنجا رفتی مبادا ادای عظمت و جبروت الهی را در بیاوری و عظمت الهی را به رخ مردم بکشی زیرا عظمت الهی برای خدا است و این تشریفات را کنار بگذار زیرا خداوند هر کسی که تشبه به جبروت باری تعالی پیدا کند خداوند او را به زمین می زند.

سروش محلاتی تاکید کرد: توحید صرفابه گفتار نیست؛ درست است که باید در گفتار رعایت ادب نسبت به خدا داشته باشیم مثلا با بسم الله شروع کردن اما مهمتر از توحید در گفتار توحید در رفتار و عمل است.

انتهای پیام