ارزیابی انتخابات 98: چه خواهد شد؟

زهرا منصوری، انصاف نیوز: احسان شریعتی می‌گوید اقبال عمومی به سمت صندوق رای در انتخابات آتی کم خواهد بود و علت آن را اعتراضات آبان ماه و زیر سوال رفتن مجلس می‌داند، از طرفی مرتضی مبلغ می‌گوید بعضی‌ها از روی دلسردی و اینکه براساس تجربه رد صلاحیت خواهند شد، در انتخابات شرکت نکردند و حتی اصولگرایان ریشه‌دار هم در انتخابات ثبت نام نکردند.

هاشم صباغیان می‌گوید حفظ حق مردم هزینه دارد و این مسوولیت نمایندگان است و  معصومه ابتکار هم معتقد است تنها راه تغییر صندوق رای است و مشارکت نکردن در انتخابات فرصت دادن به افراطیون است.

اسفند ماه انتخابات مجلس یازدهم برگزار می‌شود؛ پس از اعتراضات آبان ماه برخی معتقد هستند که اقبال عمومی به صندوق رای کم خواهد شد. در ادامه افرادی که برای انتخابات ثبت نام کردند و حتی کسانی که ثبت نام نکردند، بحث بر انگیز بودند؛ برخی به محمدرضا عارف، رییس فراکسیون امید این انتقاد را وارد کردند که عدم شرکت او در انتخابات یک تصمیم شخصی است و این کار صحیح نیست.

اکنون اقبال عمومی به صندوق رای چه مقدار خواهد بود؟ با توجه به افرادی که در انتخابات شرکت کرده‌اند، مجلس آینده چگونه خواهد بود؟ آینده‌ی سیاسی اصلاح طلبان چه خواهد شد؟ ریشه‌ی ضعف تشکل یابی در ایران چیست؟

برای یافتن پاسخی با احسان شریعتی، پژوهشگر فلسفه و مرتضی مبلغ، فعال سیاسی اصلاح طلب، گفت‌وگویی انجام شد همچنین، در حاشیه‌ی کنگره‌ی حزب اتحاد ملت نیز هاشم صباغیان، عضو ارشد نهضت آزادی و معصومه ابتکار، معاون امور زنان و خانواده ریاست جمهوری به پرسشی در این باره پاسخ دادندکه در پی می‌آید:

دوگانگی ساختاری در نظام و قانون‌اساسی، مشکل را مضاعف می‌سازد

انصاف نیوز: با توجه به اعتراضات آبان ماه اقبال عمومی به سمت انتخابات چه مقدار خواهد بود؟

شریعتی: استقبال عمومی به‌نظر من کم خواهد بود. از همین آستانه‌ی ورود سیر داستان روشن است. نامزدهای کمی از صف اصلاح‌طلبان یا چهره‌های مستقل و منتقد ثبت‌نام کرده‌اند. دلیل این سردی فضا هم روشن است که حوادث خونین آبان گذشته است. نحوه‌ی تصمیم‌گیری، اعلام و اعمال شوک افزایش قیمت بنزین و سوخت، و اینکه این تصمیم از طریق عادی مجلس نگذشت؛ مشروعیت و موثر بودن این نهاد را زیر سوال برده است. چنان‌که وقتی رییس دولت می‌گوید من هم در روزنامه خوانده‌ام، کارکرد نهاد دولت هم پرسش‌برانگیز می‌شود. همه‌ی این‌ اخبار باعث می‌شود اصل و کارکرد و اهمیت این نهادها به پرسش گرفته شود. و این از پیش معلوم بوده و شاید عالمانه و عامدانه هم این شیوه، یعنی با پیش‌بینی چنین نتیجه‌ای، اتخاذ شده باشد؟!

ارزیابی شما از چهره‌هایی که برای انتخابات مجلس ثبت‌نام کرده‌اند، چیست؟

– گذشته از چهره‌های ثابت همیشگی حامی جناح غالب، چند تن از شخصیت‌های اصلاح‌طلب یا مستقل هم می‌کوشند از این فضا برای حضور و اظهار نظر و ارایه‌ی تحلیل‌ها و مواضع خود استفاده کنند و در صورت ردّ صلاحیت عدم شرکت خود را موجه سازند. در هر حال و با هر انگیزه، این پرسش عمومی در برابر نامزد‌ها مطرح می‌‌شود که صلاحیت شما هم اگر تایید شد و به مجلس راه یافتید و بار دیگر «دور زدن» مجلس تکرار شد؛ چه خواهید کرد؟ زیرا وقتی نمایندگان نتوانند صدای همه‌ی گرایشات و مطالبات جامعه را به‌صورتی رسا و روشن بیانگر باشند و خواستِ تغییر و تحول مورد نظر اجتماع را از طریق نهادهای رسمی انتخابی اعلام و اعمال نکنند، و در یکی از مهم‌ترین مسایل مملکتی برای اجتماع، وقتی مجلس حرف اول و تعیین‌کننده‌ را نزند، اصل «دموکراسی نمایندگی» حتی در جوامع دموکراتیک و صنعتی پیشرفته مثل فرانسه هم زیرسوال می‌رود، چه رسد به جامعه‌ی ما و یا کشورهای جهان‌سوم سابق مانند شیلی، لبنان، و عراق.

دوگانگی ساختاری در نظام و قانون‌اساسی هم مشکل را مضاعف می‌سازد. زیرا مردم‌سالاری «نمایندگی» در اینجا، از دو جنبه زیرسوال می‌رود: یکی با نظارت نهادهای انتصابی و در رأس همه «نظارت استصوابی» که مانع می‌شود همه‌ی گرایشات ملی با تمام تنوع خود در مجلس نمایندگی شوند. و از جانب دیگر، همان مشکل دموکراسی «غیرمستقیم» در جهان که با فاصله افتادن تدریجی میان موقعیت و امتیازات نمایندگان و مردم، «سیادت» ملی به تعبیر ژان-ژاک روسو، به‌نوعی غصب و مسخ می‌شود. درعین‌حال در همین دموکراسی‌های نمایندگی غیرمستقیم هم مجلس و نهادهای منتخب حرف اول و اصلی را می‌زنند، اما در کشور ما با این توجیه که وضعیت‌های «استثنایی» زیاد پیش می‌آید، مثل جنگ و تهدیدهای خارجی و اختلافات درونی و جناحی و..، جملگی موجب می‌شوند که تصمیمات فوق‌العاده و فراقانونی مکرر گرفته شود.

وقتی برای نمونه، شخصی مانند آقای عارف برای انتخابات ثبت نام نکردند، برخی این نقد را به او وارد کردند که وقتی کسی کار تشکلی و قانونی انجام می‌دهد نباید با تصمیم شخصی در مجلس ثبت‌نام نکند. آیا با وجود همه‌ی کاستی‌ها، اصلاح‌طلبان نباید در مجلس ثبت نام می‌کردند؟

– یکی از ویژگی‌های کشورهای پیشرفته‌‌ی صنعتی به‌لحاظ سیاسی وجود احزاب است. خرد جمعی‌ از طریق تشکل‌های جمعی تصمیم می‌گیرد. در کشورهایی مانند ما به این علت که تشکل سیاسی در قالب احزاب و جبهه‌های سیاسی ممتنع و ضعیف بوده است (چنانکه تشکل صنفی اقشار و طبقات مولد)، و فقط در ایام انتخاباتی است که فعال می‌شوند و گاه حتی در همین ایام زاده و بعد ناپدید می‌شوند، کار جمعی، شفاف و با سازوکار‌های دموکراتیک صورت نمی‌گیرد (مانند مشکلات آن «لیست امید» قبلی). در نتیجه یا به‌ناگزیر فردی عمل می‌کنند و یا گاه پس از انتخاب‌شدن مواضع متفاوتی می‌گیرند که با وعده‌های انتخاباتی نمی‌خواند و حتی گاه مخالف خط قبلی و خیانت به خود است. شرکت، تحریم، و هر تاکتیکی در امر انتخابات یک عمل جمعی و تشکیلاتی است و نه اقدامی فردی و موضعی نظری.

ریشه‌‌ی این مساله چیست؟

– تشکل‌نایافتگی سیاسی در جامعه ناشی از، به‌طور همزمان اشکال گوناگون استبداد سیاسی‌، از صدر مشروطه به بعد از سویی، و از سوی دیگر، تجربه‌ی ناکام کار تشکیلاتی در کشور ما، حتی در دوران مبارزه قانونی و علنی نهضت ملی، مثلا توسط احزابی چون حزب توده و ..، یا بعد در سازمان‌های چریکی که با نوع فعالیت مخفی و زیرزمینی، موجب می‌شد سازمان‌هایی دموکراتیک با کارکرد شفاف و علنی و رشدیابی طبیعی، یعنی با توان نمایندگی اقشار و طبقات مختلف جامعه به‌وجود نیآید. و تنها در شکاف‌های تاریخی و دوره‌های کوتاه انقلابی، مانند جنبش‌های مشروطه و منطقه‌ای و ملی، …، و چند سال آغاز انقلاب، آزادی بیان و تجمع و فعالیت سیاسی علنی و امکان تشکل و تأسیس احزاب و سندیکاهای مستقل آزاد را داشته‌ایم و پس از آن انسداد سیاسی، مثلا طی دهه‌ی شصت، مانع تشکل‌یابی بوده است. و از دهه‌ٔ هفتاد هم اگر گشایشی پیش می‌آید، نخست در خود نظام و در بالاست که گرایشات متنوع‌تری نمودار می‌شوند و سپس به‌طور نسبی می‌کوشند متشکل شوند؛ و اما همان‌ تشکل‌های نیم‌بند باز طی دوران‌های بحرانی، مانند سال ۸۸، از اساس «منحله» اعلام می‌شوند، و در نتیجه، هیچ‌گاه تشکلی، حتی در حد یک «انجمن دانشجویی» پایدار هم نمی‌تواند شکل و قوام بگیرد!

مرتضی مبلغ: از اصولگرایی بیشتر شعارش را مطرح می‌کنند

انصاف نیوز: آقای عارف برای انتخابات آتی مجلس ثبت نام نکردند، شما آینده‌ی سیاسی آقای عارف را چگونه می‌بینید؟

مبلغ: به هر حال این تصمیم شخصی ایشان بوده که در انتخابات شرکت نکردند، دوستان این نظر را داشتند که ایشان در انتخابات شرکت کنند. اما جمع بندی او این بود که در انتخابات فعال نباشد؛ این تصمیم شخصی است. اینکه چگونه ایشان به این تصمیم رسیده‌اند را باید از خودشان پرسید.

باتوجه به اینکه کار تشکیلاتی و گروهی است؛ آیا درست است که آقای عارف تصمیم شخصی در این باره بگیرند؟

با یک مشکل اساسی درکشور مواجه هستیم که در انتخابات هم خود را نشان داد؛ مشکلات عدیده‌ی کشور، حوادث اخیر آبان ماه و از آن مهم‌تر آن نگاه اتقباضی و متصلبانه به انتخابات و بررسی صلاحیت بسیاری از نیروهای ارزشمند که از صحنه حذف می‌شوند؛ این موارد باعث می‌شود انگیزه‌ی بسیار پایینی در نیروهای شجاع و توانمند باشد، حتی بسیاری از آنها حاضر نشدند که برای نامزدی در انتخابات ثبت نام کنند.

یعنی احساس می‌کنند حضور آن‌ها چه فایده‌ای دارد؟ اگر بیایند قطع به یقین رد صلاحیت خواهند شد. زیرا قبلا این مورد را تجربه کردند. یک گروه اندکی برای انتخابات تصمیم می‌گیرند و کشور از نیروهای توانمند محروم می‌شود؛ در نتیجه مجلس هم از این نیروها خالی می‌شود. جای تقدیر از افراد شجاعی که ثبت نام کردند وجود دارد. بسیاری از افراد حاضر به ثبت نام نشدند حتی در میان اصولگرایان اصیل و ریشه‌دار،  یعنی آنهایی که تراز اول اصولگرایی هستند، در انتخابات نامزد نشدند و یا تعدادشان بسیار اندک بود.

کسانی ثبت نام کردند که از اصولگرایی بیشتر شعارش را مطرح می‌کنند تا اینکه واقعا ریشه‌های اصیل و پایداری را در اصولگرایی داشته باشند و این مشکلی است که در کشور با آن مواجه شدیم که زنگ خطر و هشداری برای حاکمیت و دست اندرکاران انتخاباتی است.

مثل همان حوادث ناگواری است که در آبان‌ماه رخ داد. خسارت‌های مادی و معنوی بر کشور وارد شد و خون‌هایی ریخته شد. آنها هم هشداری بزرگ برای حاکمیت نظام است؛ پس باید عوامل آن را جست‌وجو کرد که قطعا بخش مهمی از عوامل به یک سری از سیاست‌های غلط  و نادرست در مدیریت کشور بر می‌گردد؛ باید حتما در آن تجدید نظر شود و سیاست‌های درست و منطقی مفید و موثری اتخاذ شود. رویکردها تغییر کند تا بتوانیم از این مشکلات خارج شویم.

 با نبود حضور آقای عارف و افرادی که ثبت نام کردند؛ آینده‌ی اصلاح‌طلبان چه خواهد شد؟

وضعیت آینده‌ی مجلس به این باز می‌گردد که چقدر فضای رقابتی، واقعی و انتخابات آزاد شکل می‌گیرد تا فضایی با نشاط سیاسی انتخاباتی رخ دهد؛ باید عوامل موثری باشد تا فضا رقابتی شود. شرایط جامعه سرخورده و منفعل است. آینده‌ی اصلاح طلبان را باید  متناسب با فراز و نشیب‌ها بررسی و تحلیل کرد. مواضع را باید باتوجه به شرایط جامعه  اتخاذ کنند. به هر حال اصلاح طلبان وظایف ملی خود را در قبال حوادث انجام می‌دهند. شاید مشکلات کشور کاهش پیدا کند؛ گشایش‌های سازنده‎ای در امور مردم به وجود می‌آید.

با توجه به  این ناامیدی‌ها ادامه دادن بهتر است یا کنار کشیدن؟ یعنی اینکه بهتر بود اصلاح طلبان در انتخابات ثبت نام کنند؟

من چیزی را تجویز نمی‌کنم؛ همگی تلاش می‌کنند نیروهای شایسته نامزد شوند اما بسیاری از آنها نامزد نشدند؛ به هر حال باید نیروهای شایسته به عنوان نامزد شرکت می‌کردند و منتظر می‌ماندند تا ببینند چه سرنوشتی بر روند انتخابات حاکم می‌شد و نتیجه‌ی بررسی صلاحیت‌ها‌ چه می‌شود؟ به استناد تجارب گذشته فکر کردند همان روند ادامه دارد؛ فکر کردند کار موثر و مفیدی نیست و نتیجه‌ی آن از قبل مشخص است. اما اگر این اتفاق افتاد، آن زمان باید تصمیم خود را بگیرند، نه اینکه از پیش این فکر را کنند. این واقعیت تلخی است که بر سیاست کشور وارد است و محصول آن این شرایط است.

هاشم صباغیان: حفظ حقوق مردم بسیار هزینه دارد

هاشم صباغیان عضو ارشد نهضت آزادی به انصاف نیوز گفت: «اکنون نمی‌توان نسبت به مجلس آینده اظهارنظر کرد، اما به طور کلی با توجه به ترکیب آن نمی‌تواند منافع واقعی ملت را در نظر بگیرد و ممکن است وظیفه‌ی خود را انجام ندهد.

امروز حفظ حقوق مردم بسیار هزینه دارد؛ کسانی باید در صدد حفظ حقوق مردم باشند و هزینه‌ی آن را هم متحمل شوند، در واقع این وظیفه‌ی یک نماینده است.»

او درباره‌ی اقبال عمومی به صندوق رای می‌گوید: «پیش بینی من این است: افرادی که رای می‌دهند کاهش پیدا می‌کنند؛ یعنی نسبت به مجلس قبلی آرا کم می‌شود. یک سری اتفاقات مثل آبان ماه 98 برخی را دلسرد کرد و دیگر پای صندوق رای نمی‌‌آیند.»

معصومه ابتکار: تنها راه تغییر صندوق رای است

معصومه ابتکار معاون امور زنان و خانواده رییس جمهور در حاشیه‌ی کنگره‌ی حزب اتحاد ملت به انصاف نیوز می‌گوید: « تنها راهی که برای تغییر داریم؛ صندوق رای است. مردم حق دارند در آینده‌ی سیاسی خود دخالت کنند و قانون اساسی هم این حق را به آنها داده است، همه تصریح دارند این حق مردم است.

امیدوار هستم مردم به سادگی از حق خودشان نگذرند و این عدم مشارکت به مفهوم قهر کردن با حاکمیت نیست. در واقع عدم مشارکت به معنی فرصت دادن به کسانی است که با اقتدارگرایی و افراط گرایی کشور را به سمت دیگری می‌برند. امید را باید در جامعه ایجاد کرد. یک بخشی از امید سیاست و برنامه‌ها است.»

ابتکار درباره‌ی وضعیت مجلس آینده گفت: «وضعیت مجلس آینده هم بستگی به رای مردم دارد؛ امیدوارم نمایندگانی سالم باتوان و پر درایت انتخاب شوند.»

انتهای پیام