سوگواری برای شخصیت‌های ملی در اقوام مختلف چگونه است؟

علی خسروجردی، انصاف نیوز: مسلم نادعلی زاده، استاد دانشگاه و از تعزیه‌خوانانی که نسل به نسل این حرفه را دنبال کرده‌اند، درباره‌ی آیین‌های مختلف بر این باور است: «بهتر است در حوادثی مثل حادثه‌ی اخیر، که به نوعی یادآور رشادت‌های شهدا در هشت سال دفاع مقدس تا واقعه عظیم عاشورا است،  علاوه بر جنبه‌های مصیبت و سوگ، جنبه‌ی حماسه و شکوه را هم داشته باشیم. در واقع باید ترکیبی از عزاداری و حماسه را در آیین‌هایمان اجرا کنیم تا ضمن اینکه داغدار و سوگوار عزیزان از دست رفته خود هستیم، حس مبارزه، پایداری و مقاومت را هم در میان مردم ایجاد کنیم».

گستردگی ارضی و وجود اقوام مختلف در ایران، سبب بروز رسوم و آیین‌های متفاوتی در عزاداری‌هایی شده است که رنگ و بوی مذهبی یا ملی دارند. این موضوع باعث شده تا هر یک از مناطق کشورمان سبک و شیوه‌ی خود را برای برپایی مراسم‌های عزاداری داشته باشد.

اما فرهنگ سوگ در ایران چه سروشکلی دارد و در مذاهب و کشورهای دیگر چه می‌کنند؟ به بهانه‌ی شهادت سردار سلیمانی و تشییع او و همراهانش در شهرهای مختلف ایران و عراق با فرهنگ‌هایی گوناگون، انصاف نیوز ضمن گفت‌وگو با مسلم نادعلی زاده به بازخوانی فرهنگ سوگواری در کشورها و مذاهب دیگر نیز پرداخته است که در ادامه می‌خوانید:

باید به جنبه‌های حماسی این حوادث توجه کرد

نادعلی زاده در پاسخ به این پرسش که آیا آیین‌ها و رسوم اقوام ایرانی در عزاداری‌ها منجر به وحدت می‌شود به انصاف نیوز می‌گوید: «آیین‌ها فعالیت‌های جمعی بوده و به صورت جمعی یا گروهی اتفاق می‌افتند. گروه با هدفی مشترک و باتوجه به باورهای خودشان، دور هم جمع می‌شوند و اعمالی را انجام می‌دهند.

بالطبع آیین وحدت‌بخش است و موضوعی طبیعی است. اگر آیین بر اساس موقعیت یا واقعه‌ای خاص اجرا شود، تنها در همان لحظه و حادثه وحدت ایجاد می‌کند. به دلیل اینکه با احساس سروکار دارد، هیچ ضمانتی برای بقای این وحدت وجود ندارد. اقشار جامعه بر اساس احساسات خودشان، وارد فعالیت‌های آیینی می‌شوند. در واقع این هیجانات است که مردم را وارد فعالیت‌های آیینی می‌کند.

وحدتی که اینچنین شکل می‌گیرد، شکننده بوده و نمی‌توان به آن تکیه کرد.  آیین‌ها وحدت بخش هستند، اما با توجه به محتوا و هدفی که دارند، توانایی ایجاد وحدت طولانی‌تری دارند. اگر وحدت در واکنش به یک حادثه یا واقعه‌ای ایجاد شود، شامل استمرار وحدت‌بخشی نمی‌شود.»

این کارشناس بر اساس تجربیات خود می‌گوید: «برخی از آیین‌های جامعه‌ ایرانی ریشه‌دار و برخی از آیین‌ها نوظهور هستند. آیین‌های ریشه‌دار  اقوام و گروه‌های مختلف، مربوط به آیین‌های سور و سوگ است. اقوام، پیرامون این آیین‌ها مراسم و برنامه‌های مختلفی اجرا می‌‌کنند که بستگی به شرایط مادی و اقتصادی مردم، شرایط فرهنگی و شرایط جغرافیایی دارد. آیین‌های سور و سوگ مناطق کوهستانی با مناطق کویری و مناطق حاشیه‌ای با شهری تفاوت دارد. آیین‌هایی که ریشه در باورهای ملی، مذهبی دارند ماندگاری بیشتری دارند. آیین‌هایی که به وقایع و حوادث مربوط می‌شوند، به طور قطع گذرا هستند.

آیین عاشورا، ماندگارترین بوده و بیش از هزار سال است که در میان مردم رواج دارد. آیین‌های محلات، اقوام و گروهای مختلف را در دانش‌نامه‌ای با عنوان «سوگ شیعی» منتشر کردیم که در این کتاب به طور مفصل به آیین‌ها توجه شده است.»

این محقق درباره اینکه ترانه‌های حماسی یا مداحی‌های مذهبی در این مراسم نقش پررنگ‌تری دارند به انصاف نیوز می‌گوید: «این موضوع بستگی به سیاست‌های کلی نظام دارد که برای بهره‌برداری از این شور ایجاد شده، تعریف کند. اگر رویکرد، انتقام گیری و پاسخ دادن به این حمله‌ی ناجوان‌مردانه  باشد، به طور قطع اشعار حماسی باید پخش شود تا این شور و هیجان حفظ شود. اگر بنایی به پاسخ دادن نداریم یا در حال حاضر زمان آن را نمی‌دانیم تا پاسخی به رفتار آمریکایی‌ها بدهیم یا هر دلیل دیگری وجود دارد، جنبه‌های عزاداری و سوگواری بیشتر مورد توجه قرار ‌می‌گیرد.

بهتر است در حوادثی مثل حادثه‌ی اخیر، که به نوعی یادآور رشادت‌های شهدا در هشت سال دفاع مقدس تا واقعه‌ی عظیم عاشورا است، علاوه بر جنبه‌های مصیبت و سوگ، جنبه‌ی حماسه و شکوه را هم داشته باشیم. در واقع باید ترکیبی از عزاداری و حماسه را در آیین‌هایمان اجرا کنیم تا ضمن اینکه داغدار و سوگوار عزیزان از دست رفته خود هستیم، حس مبارزه، پایداری و مقاومت را هم در میان مردم ایجاد کنیم.»

نادعلی زاده درباره آیین‌های مختلف عزاداری در کشورهای مختلف می‌گوید: «با کشورهای مسلمان از جهت آیین‌های مذهبی و شیعی اشتراکاتی داریم. همچنین با کشورهای دیگر هم که در حوزه‌ی فرهنگی ایران بوده‌اند هم اشتراکاتی ملی داریم. برای مثال با کشورهای هند، تاجیکستان برخی آیین‌های مشترک ملی و مذهبی داریم.

این طبیعی است که در بین کشورهای مختلف از نظر نوع و کیفیت، ابعاد و اهداف برگزاری آیین‌ها متفاوت باشد. ما در عین حالی که آیین‌های مختلفی را در جوامع مختلف تجربه می‌کنیم، آیین‌های مشترکی وجود دارد که مهم‌ترین آن واقعه‌ی عاشورا است.»

عزاداری در ادیان مختلف

مسلمانان و یهودیان با سوزاندن مخالف هستند. مردگان این مذاهب به هیچ وجه نبایدسوزانده شوند. در یهودیت باید هر مرده را در یک گور اختصاصی دفن کرد. یکی از تفاوت‌های عمده بین تشیع و تسنن، چگونگی گورستان‌های این دو مذهب است. گورستان‌های اهل تسنن بسیار ساده است و تنها سنگی روی قبر قرار می‌دهند.

نوع پوشش در ادیان مختلف نیز تفاوت دارد.  رنگ سیاه در بسیاری از کشورهای جهان نشانه ماتم و غم محسوب می‌شود و در مراسم‌های عزاداری بسیاری از کشورهای جهان کاربرد دارد.

پایگاه اطلاع رسانی حوزه، درباره‌ی شیوه‌های سوگواری در دین یهود نوشته است: «انسان به طور طبیعی در برخی مواقع مانند مرگ دوستان و بستگان نزدیک، یا رهبران دینی و ملی و مصیبت فردی یا اجتماعی غمگین شده و به سوگ می نشیند. یکی از مهمترین این موارد غم و اندوه دینی است که حالت تأثر روانی آن با اندوه شخصی از نظر محتوا و انگیزه تفاوت دارد. در ادیان این حالت نهادینه شده و در قالب یک مراسم دینی خود را می‌نمایاند. در دین یهود به مناسبت‌هایی از قبیل رحلت حضرت موسی و دیگر انبیا، مصائب بنی اسرائیل، تخریب بیت المقدس و قتل و کشتار یهودیان سوگواری و عزاداری برگزار می‌شود. برخی از آنها ریشه در کتاب مقدس دارد. عهد عتیق به موارد متعددی از سوگ و عزا اشاره می‌کند و به خصوص صحیفه مراثی ارمیاء نبی که حاوی نمونه‌هایی از این حالت است.»

سایت اکودلانس درباره تشییع و سوگواری مسیحیان پروتستان نوشته است: «مسیحیان پروتستانی مراسمی دارند که قبل از تدفین آن را اجرا می‌کنند. آنها عصر، قبل از مراسم تدفین به دیدن مرده خودشان می‌روند. تعداد زیاد ملاقات‌کنندگان، نشان‌دهنده‌ی احترام است. گاهی برخی از خانواده‌های مسیحی تصمیم می‌گیرند که دو روز مراسم ملاقات داشته باشند. دوره زمانی پروتستان‌ها مشخص نیست. مراسم عزاداری و تدفین به طور معمول به مدت یک هفته از زمان مرگ آغاز می‌شود.

این سایت همچنین درباره مراسم عزاداری برای اشخاص در مذهب کاتولیک نوشته است: کاتولیک‌ها سه مناسک دارند. دوستان و خانواده مرده دور هم جمع می‌شوند تا آخرین احترام خود را به شخص درگذشته ادا کنند و قدرت را به خانواده برگردانند. بسیاری از کسانی که توانایی حضور در مراسم تشییع را ندارند، در این مراسم حاضر می‌شوند. اگرچه مراسمی غیررسمی است، اما دعا و انجیل در آن خوانده می‌شود. سنت کاتولیک برای عزاداری در طول زمان تکامل یافته است.

بزرگ‎ترین تشییع پیکرهای دنیا

گاندی

مهاتما گاندی، رهبر سیاسی و معنوی هندی‌ها است که آنها برای آزادی از استعمار بریتانیا رهبری کرده است. سایت «Indian cultural» درباره تشییع پیکر گاندی نوشته است: حدود دم میلیون نفر در مراسم تشییع پیکر او حضور داشتند. مرگ او رمینه‌ساز جنببش‌های آرادی‌طلبانه است. او یکی از تاثیرگذارترین افراد در مدت زمان حیاتش بود.

جمال عبدالناصر

نشییع جنازه‌ی جمال عبدالناصر در سال 1970 هم تشییعی بسیار شلوغ بود. او که دومین رییس جمهور مصر است ناصر یکی از مهمترین شخصیت‌های ملی گرای تاریخ مدرن اعراب در سده بیستم به شناخته می‌شود. او موفق به ملی‌کردن کانال سوئز شد و نقش محوری در تلاش‌های ضد امپریالیستی در جهان عرب و آفریقا داشت. ناصر همچنین نقش کلیدی در تأسیس جنبش عدم تعهد داشت. سیاست‌های ملی‌گرایانه او که به ناصریسم مشهور است، هواداران زیادی در دهه‌های 1950 و 1960 در جهان عرب داشت. هرچند شکست در جنگ 6 روزه از اسرائیل در 1967 خدشه زیادی به موقعیت عبدالناصر به عنوان «رهبر جهان عرب» وارد ساخت اما هنوز هم عموم اعراب وی را نماد حیثیت و آزادی اعراب می‌دانند.

امام خمینی

بر اساس آمار کتاب گینس، آیت‌الله خمینی شلوغ‌ترین مراسم تشییع و آیین وداع را داشته است. در این کتاب نوشته شده حدود ده میلیون و دویست هزار نفر در آن مراسم شرکت کرده‌اند که معادل یک ششم از جمعیت ایران در آن برهه تاریخی بوده است. تشییع پیکر آیت‌الله هاشمی رفسنجانی هم یکی از شلوغ‌ترین مراسم‌های آیین وداع است.

کیم جونگ ایل

نیویورک تایمز درباره‌ی مراسم تشییع «کیم جونگ ایل دوم» رهبر پیشین کره شمالی نوشته است: میلیون‌ها نفر از مردم کره، در تشییع پیکر او شرکت کردند. برای جونگ ایل مراسمی سه ساعته درنظر گرفته شده بود. تابوت او با پرچمی قرمز رنگ و گل‌های سفید پوشیده شده بود.

جونگ ایل دوم در زمستان سال 2011 درگذشت.

پاپ ژان پل دوم

سی‌ان‌ان درباره مراسم تشییع پاپ، بالاترین مقام مذهبی کاتولیک‌های جهان نوشته است: در مراسم تشییع «پاپ ژان پل دوم» حدود 4 میلیون نفر شرکت کرده‌اند.

یکی دیگر از شلوغ‌تریم مراسم‌های تشییع جنازه، تشییع «سی.ان.آنادورای» است. سایت تاریخچه درباره این مراسم توضیح می‌دهد: مردم هند به خیابان‌ها آمدند که تعداد آنها حدود ده تا پانزده میلیون نفر بوده است. این جمعیت معادل تعداد شهروندان نیویورکی است.

ژاک شیراک

تشییع جنازه‌ی ژاک شیراک، رییس جمهور فرانسه بین سال‌های 1995 تا 2007 هم تقریبا با خضور تعداد زیادی از مردم فرانسه برگزار شد.

هوگو چاوز

رسانه‌های خبری از حضور هزاران نفر در کاراکاس، مرکز ونزوئلا در مسیر حرکت خودروی حاوی جسد رییس‌جمهور پیشین جنازه‌‌ی هوگو چاوز رییس جمهوری فقید ونزوئلا در سال 2013 خبر دادند.

انتهای پیام