آیا موشک پدافند ایران می‌تواند عامل سقوط هواپیمای اوکراینی باشد؟

یک خلبان متخصص امنیت هوایی به نام بهنام (‌B.Behnam) در توییتر در یک رشته توییت توضیح داده است که از نظر او چه فرضیات و سناریوهایی پشت سقوط هواپیمای اوکراینی است و آیا موشک پدافند ایران میتواند عامل سقوط آن بوده باشد؟

به گزارش انصاف نیوز، او نوشت: در این رشتوی نسبتا طولانی سعی خواهم کرد از منظر فنی و هوانوردی به آنها پاسخ دهم.

برای روشن شدن واقعیت و شفاف شدن اذهان عمومی این مبحث رو باید از دو منظر جدا پیش برد. منظر نظامی در بخش پدافندی و منظر کشوری یا غیرنظامی که مربوط به هواپیماهای تجاری و مسافربریست.

اول از بخش نظامی شروع می‌کنم.

سامانه پدافند ایران بصورت سیستم هوشمند فرماندهی و کنترل پدافندی متمرکز لایه به لایه و یکپارچه است که تمام مراکز راداری و دیده بانی و آتش باری به آن وصل شده اند بطوریکه اطلاعات لازم درمورد تشخیص، هدایت، رهگیری انتخاب نوع موشک و شلیک آن را به فرماندهان واحدها می‌دهد.

آنطور که عموم فکر می‌کنند رهگیری و شلیک به اهداف و تهدیدهای هوایی سرخود نیست و از پروتکل‌های خاصی تبعیت می‌کند. درواقع اینگونه نیست که فرمانده یگان هرچه در آسمان دید بلافاصله به سمت آن شلیک کند. مراحل آن براساس شناسایی و اطمینان از تهدید، سطح و درجه تهدید، اتخاذ تصمیم و اجرا انجام می‌شود.

پروتکل‌های تصمیم گیری برای هدف قرار دادن شی ناشناس متفاوت است ولی در مورد هواپیماها بویژه تجاری به این صورت است که اول سعی می‌شود از یگان کنترل راداری (Rapconne) با پرنده ناشناس تماس گرفته شود، اگر بعد از چند مرحله پاسخ دریافت نشد، اعلام اسکرامبل می‌شود و جت‌های رهگیر وظیفه رهگیری پرنده ناشناس را به‌عهده می‌گیرند چرا که این احتمال لحاظ می‌شود که ممکن است رادیوی هواپیما یا سیستم ناوبری آن دچار مشکل شده باشد و خلبان هواپیمای ناشناس قادر به برقراری ارتباط نیست.

از چگونگی رهگیری توسط جنگنده‌ها که بگذریم در نهایت درصورتیکه درجه تهدید پله به پله بالاتر رود تازه می‌رسیم به اخطار جدی به پرنده ناشناس برای چند بار و نهایتا تصمیم و دستور فرمانده یگان برای شلیک موشک زمینی به سمت هدف یا توسط جنگنده‌ها به‌صورت هوابه‌هوا پس از اطمینان کامل از محرز بودن آن تهدید.

پس تصور می‌کنم متوجه شده باشید که تصمیمات آنی و بر اساس میل شخصی گرفته نمی‌شوند.

حال برمی‌گردیم به آن طرف ماجرا یعنی هواپیماهای غیرنظامی و مسافربری. تمام هواپیماهایی که قرار است در حریم هوایی ایران پرواز یا از آن عبور کنند دارای کدهای مشخصی هستند که به آنها [اسکواک کد] گفته می‌شود. این کدها در حافظه سیستم هوشمند سامانه مرکزی پدافندی تعریف شده‌اند.

علاوه بر آن افسران و کارمندان کنترل راداری همه‌ی آنها را در اختیار دارند. یکی از اولین کارهای خلبانان در هنگام شروع پرواز و قبل از استارت زدن به هواپیما، ست کردن اسکواک کدها بر روی دستگاهی بنام ترانسپاندر (Transponder) است که در تمام هواپیماها وجود دارد. این کد قبل از استارت توسط برج در اختیار خلبان قرار داده می‌شود. خلبانان موظفند این کد را در ترانسپاندر خود ست کنند. به‌محض اینکه این کد ست شد همان شماره به‌عنوان هویت هواپیما بر روی صفحه اسکوپ رادارهای مرکز کنترل ترافیک و مراکز کنترل راداری نظامی یا همان رپکان که قبلا توضیح داده شد ظاهر می‌شود. از این به بعد پرنده در سامانه هوشمند مرکز کنترل راداری و رادارهای سراسر کشور به‌عنوان پرنده خودی شناخته و به‌طور اتوماتیک از کتگوری تهدید خارج می‌شود. یعنی سامانه پدافندی کشور دیگر کاری به آن ندارد. مطمئنا خلبانان هواپیمای اوکراینی هم این کد را قبل از پرواز ست کرده بودند چون رویه مکالمات اینگونه است که خلبان بعد از دریافت کد از برج مراقبت، دوباره آنرا تایید می‌کند که اگر اشتباهی شده باشد مسوول برج مراقبت تصحیح کند. پس می‌بینید که امکان خطای سامانه راداری و پدافندی ایران چقدر پایین و در حد غیرممکن است.

و اما برگردیم به سانحه و احتمالات در مورد علل سقوط.

قبل از ارائه فرضیات باز هم تاکید می‌کنم که همه عرائض بنده صرفا قویترین فرضیات احتمالیست که می‌شود حدس زد چه برسر این پرنده آمده. نتیجه قطعی فقط زمانی ممکن است که قطعات هواپیما بهمراه جعبه سیاه (FDR) و نوار مکالمات خلبانان در کاکپیت (اتاقک خلبان) یا همان (CVR) و شواهد و قرائن دیگر بازخوانی شده و تحقیقات لازم به‌عمل آید و سازمان هواپیمایی کشوری نتیجه کامل تحقیقات را به‌صورت گزارش ارائه دهد بنابراین هر ادعایی قبل از این گزارش در حد فرضیه است و هر کسی بگوید من می‌دانم چه شده مطمئنا دروغ می‌گوید.

تا اینجا را می‌دانیم که هواپیما بدون مشکل اولیه اجازه پرواز گرفته و بلند شده اما نمی‌دانیم واقعا هنگام تیک آف مشکلی داشته یا مشکلی در همان زمان به‌وجود آمده که خلبانان متوجه نشده باشند یا نه که باید منتظر اطلاعات جعبه سیاه باشیم پس اینکه کسانی می‌گویند هواپیما اصلا مشکل نداشته پس نتیجه می‌گیرند که موشک به آن اصابت کرده کاملا اشتباه و منتفیست.

بارها اتفاق افتاده که پرفورمانس یا کارکرد موتور هواپیما اول باند نرمال بوده ولی درست وسط تیک آف قبل از اینکه حتی هواپیما از زمین کنده شود ناگهان موتور یا هر قسمت دیگری دچار مشکل حاد شده که به یک تراژدی ختم شده.

ضمنا این گزاره هم که هواپیما سه سال داشته و نو بوده و چک‌های پروازی را گذرانده بوده پس نقص فنی منتفیست و به‌همین دلیل نتیجه می‌گیرند موشک خورده کاملا و 100% اشتباه است. این احتمال برای هر هواپیمایی ولو نو و صفر وجود دارد که دچار نقص فنی شود. عمر هواپیما معیار ایمنی هواپیما نیست.

و اینکه هواپیما تا ارتفاع 7900 پایی سالم بوده پس احتمال نقص فنی وجود نداشته این هم کاملا غلط است و هیچ کارشناسی در دنیا چنین گزاره‌ای را نمی‌پذیرد.

برگردیم به سانحه.

اگر فرض را براین بگیریم که در هواپیما به هر دلیلی خرابکاری عمدی صورت نگرفته، دو عامل دیگر در صدر مظنونان و علل سانحه قرار دارند.

1- نقص فنی

2- خطای انسانی کروی پرواز یا همان خلبانان

خطای انسانی از منظر حقیر منتفی است. خلبانان گرفتار مشکل آنی شده‌اند و فرصت و امکان کافی برای ریکاوری نداشته‌اند. فیلم سانحه را که دیدم تقریبا با طمینان می‌توانم بگویم که خلبانان سعی کرده‌اند تا 5 ثانیه قبل از اصابت به زمین کنترل هواپیما را به‌دست بگیرند. دایو هواپیما تا حدی کنترل شده بود همچنین توانسته بودند جلوی چرخش دورانی (stahl spin) هواپیما را بگیرند. جز در 4 ثانیه‌ی آخر که هواپیما کاملا از کنترل خارج و سروته (convert) میشه. این سانحه قابل ریکاوری نبود چراکه هواپیما در ارتفاع پایین و نزدیک به زمین بود و خیلی زمان کمی داشتند شاید در حد 13 -14 ثانیه.

و اما چرا هواپیما دچار فایر و آتش سوزی آنی شد؟ قبل از هر چیز اینو در ذهنمان داشته باشیم که این هواپیما حداکثر سوخت را در فرودگاه امام گرفته بود و با مخزن پر پرواز کرده. چیزی حدود 6800 گالن سوخت معادل 26000 لیتر. یعنی انبار باروت و جهنم در صورت انفجار. این مقدار سوخت و فول بودن مسافر به‌اضافه بار که معمولا ایرانی‌ها بار زیادی حمل می‌کنند و همچنین احتمال وجود کارگو (بار تجاری) در انبار هواپیما باعث شده بود هواپیما خیلی سنگین شود. بنابراین با رفتن موتورها بلافاصله به‌سمت زمین سقوط کرد. بنابراین خلبان مهمان BBC فارسی که می‌گفت این هواپیما می‌توانست حتی بدون موتور هم به پرواز خود ادامه دهد با احترام کاملا اشتباه می‌گفت. این هواپیماها بدون موتور می‌توانند مدتی به پرواز ادامه دهند که:

یکم: خالی یا سبک باشند (هرچه سبکتر مسافت بیشتر)

دوم: ارتفاعشان خیلی بالا باشد که نسبت مسافت به ارتفاع بیشتری طی کنند.

اما اینکه با یک موتور می‌توانست پرواز کند بله درست است ولی به‌شرط اینکه موتور دومش کار می‌کرد. سانحه نشان می‌دهد که هر دو موتور هواپیما به‌دلایلی که فعلا معلوم نیست همزمان خاموش شده‌اند (احتمالا قطع جریان سوخت و یا قطع برق که قطع جریان سوخت را هم به‌دنبال دارد)

اما چه چیز باعث آتش سوزی شد؟ معمولا در هواپیما آتش در 4 قسمت اتفاق می‌افتد

یکم: در اثر انفجار موتور هواپیما
دوم: در کاکپیت (اتاقک خلبان) معمولا ناشی از اتصال سیم‌هایی که در اتاقک کنترل مرکزی و کامپیوترهای هواپیما که در زیر پای خلبانان است)
سوم: گالی یا آشپزخانه
چهارم: قسمت بار

اما به‌نظر می‌رسد با توجه به سرعت بالای درگیر شدن هواپیما در آتش و غیرقابل کنترل بودن آن، آتش سوزی از یکی از موتورها شروع شده. آتش سوزی در قسمت‌های دیگر معمولا قابل کنترل است و با توجه به نزدیکی به فرودگاه امکان بازگشت و فرود اضطراری بود ضمن اینکه در داخل هواپیما هم تا حدی قابل کنترل است.

به‌نظر می‌رسد آتش سوزی با انفجار موتور هواپیما در اثر نقص فنی شروع شده یا بر عکس انفجار باعث آتش سوزی شده.

یادآوری می‌کنم این سری هواپیماها چند بار سابقه‌ی آتش گرفتن موتور داشته‌اند. اما عوامل دیگری هم می‌تواند دخیل باشد از جمله داغ شدن بیش از حد موتور، فشار آمدن زیاد به موتور، یخ زدگی موتور و برخورد جسم خارجی ولو کوچک از جمله پرنده که می‌تواند به‌راحتی یک هواپیما را ساقط کند. به‌همین سادگی. و همچنین وجود ایراد در ساختار موتور ناشی از تعمیرات نادرست یا بی دقتی و دلایل دیگر. تمام این پارامترها در آن صبح وجود داشت. هوا سرد بود، امکان برخورد پرنده بوده، و ….

قبل از نتیجه گیری فرضیه، می‌خواهم یک مورد مهم دیگر را هم اضافه کنم که علاوه بر بالی که موتور بر روی آن سوار است دو فرمان مهم هدایت هواپیما هم بر روی بال قرار دارد. یکی شهپرها و دیگری فلپ‌ها شاید اگر در پروازها کنار بال نشسته باشید در لبه‌ی عقب بال دو زبانه می‌بینید که مرتب باز و بسته می‌شوند که نقش مهمی در هدایت و گردش به چپ و راست و نگه داشتن هواپیما در آسمان دارند بدون آنها هدایت هواپیما ممکن نیست.

و حال نتیجه:

بنده با توجه به مشابهت این سانحه به چند سانحه‌ی مرگبار هوانوردی در گذشته و شرایط این هواپیما می‌توانم حدس بزنم که ترکش انفجار موتور آتش گرفته که انفجار بسیار مهیبی می‌تواند باشد و ترکش‌هایش مثل موشک عمل کند به بدنه‌ی بال خورده و مخزن سوخت را سوراخ کرده؛ احتمالا این انفجار آنی باعث خرابی و سوراخ شدن لوله‌های هیدرولیک فرامین اصلی هواپیما را که بخشی از آنها هم در بال‌ها قرار دارند از کار انداخته.

نشت روغن هیدرولیک‌ها و سوخت هواپیما بر روی آتشی که در زیر آن مشتعل بود و ترکیب آن با اکسیژن هوا و دمندگی ناشی از سرعت هواپیما که در آن ارتفاع پایین به‌وفور وجود دارد باعث شعله‌ور شدن سریع و درگیر شدن بیشتر بال‌های هواپیما به آتش شد، حرارت ناشی از آتش باعث قطع و ذوب شدن سیم‌های برق می‌شود و فرامین و برق هواپیما در کسری از ثانیه قطع می‌شود و نهایتا کل این زنجیره حوادث که همه‌ی آنها شاید در 10 ثانیه اتفاق افتاد باعث وقوع این تراژدی شد.

به‌نظر می‌رسد با توجه به وجود سوراخ در بخشی از بدنه‌ی هواپیما که اتفاقا پهلوی بدنه و نزدیک به موتور است ناشی از ترکش‌های انفجار موتور باشد که به‌اندازه‌ی انفجار یک موشک قدرت دارد.

به‌هرروی بنده با توجه به تصاویر و فیلم سقوط، سرعت سانحه، تاریخچه‌ی قبلی سوانح مشابه در کشورهای دیگر، اطلاعات این پرواز و در نظر گرفتن پارامترهای مختلف این فرضیه را قویتر از همه می‌بینم و امکان اصابت موشک را شخصا”تایید نمی‌کنم.

باید منتظر باشیم تا نتیجه‌ی قطعی کارشناسی توسط سازمان هواپیمایی کشوری ارائه شود.

ضمنا مراحل کارشناسی این سانحه ممکن است از هفته‌ها و ماهها تا سالها طول بکشد.

بیانیه دولت درباره سقوط هواپیمای اوکراینی

دعوت از آمریکا برای حضور در کمیسیون بررسی سانحه هواپیمای اوکراینی

حواس‌مان باشد به مرگ عادت نکنیم

سنارویوهای پیش‌روی سقوط هواپیمای اوکراین

انتهای پیام