چهارشنبه سوری؛ شادی سنتی یا ساديسم صنعتی؟!

دکتر عباس نعیمی جورشری، جامعه شناس در یادداشت برای انصاف نیوز نوشت: شادی در جامعه شناسی فرهنگی ایران معاصر یک مساله شده است. شاید در ابتدا ساده به نظر برسد اما به واقع پیچیده است و دشوار.

آنچه شادی را به مساله ای پیچیده تبدیل کرده، نه تنها خط کش ها و عیاری فکری بلکه ساختاری است که آرام و بی سر و صدا از سنت به شبه مدرنیته متحول شده است.

تحول جشن اجتماعی چهارشنبه سوری به «میدان جنگ» ذیل همین رویکرد قابل تبیین است. جامعه ی ایرانی به عنوان یک پازل، دچار قطعه ی مفقوده ی شادمانی است. یعنی به عنوان یک امر روتین و روزمره که بخشی از سبک زندگی باشد، این قطعه ی جدا کم رنگ و گاه بی رنگ است.

سبک زندگی مذکور در منگنه ی امر اقتصاد و معیشت به تقلا افتاده است. محدودیت های فرهنگی نیز مزيد علت است.

خرده فرهنگ «منع» به شکل هژمونی خودش را به فرهنگ غالب تحمیل کرده است. انسانی که در این ساختار فرهنگی زندگی می کند در روزمرگی اش دچار سرکوب است. سرکوب من لذت برنده، من شاد. به تعبیر فروید وجه «نهاد»ی شخصیت، مغفول و منزوی می شود؛ به تبعید می رود.

این انسان در اولین پوزيشن و موقعیت اجتماعی که دست بدهد، لگام گسیخته و بی امان می خواهد انرژی خود را تخلیه کند. حجم بالایی از انگیزه و سایق و خواستن و میل بنا دارد خودش را در مدتی کوتاه ارضا کند. همچون کسی می شود که خود را به در و دیوار می کوبد.

این تخلیه ی حجم زیاد و مصرف نشده ی لذت طلبی، با مساله ای دوم یعنی عدم تمرین لذت بری هم همراه است. اینگونه مساله دوگانه می شود: «مساله ای شخصیتی و مساله ای مهارتی».

شخصیت انسان مذکور متاثر از ساختار اجتماعی، سرکوب شده، تبعید کرده خودش را. همچنین از طرف دیگر مهارت لازم را کسب نکرده تا در «زمان – مکان» تعریف شده، لذت متعادل ببرد. چرا؟ چون امر مهارت محصول مستقیم تمرین است. حال آنکه به دلیل ساختار فرهنگی منع کننده (مولفه1)، در فرایند جامعه پذیری فضای کمتری برای تمرین شادمانی (مولفه 2) لحاظ شده است. اینگونه لذت تبدیل می شود به لذتی نامتعادل و ناموزون که به آزار دیگری می انجامد.

نامتعادل نامیدن لذت نیز بیش از آنکه عیار سلیقه یا بینش داشته باشد، شاخصه ی کارکردی دارد: شاخص آزار جمعی یا شادی جمعی. در واقع شادی متعادل به تعادل اجتماعی کمک می کند و آن را تقویت می کند و این شدنی نیست مگر آنکه آزادی عمل منجر به آسیب دیگری نشود.

حالا چهارشنبه سوری که بایستی سور باشد و سرور، به سوز و خشونت تبدیل می شود. این پدیده زیر پوست فرهنگ سنتی حرکت کرده و به محصولات مدرن ملبس شده است. اگر به کلمه تخفیف ندهيم، پدیده ای خطرناک باید خوانده شود. بخوانید «ساديسم صنعتی».

انتهای پیام