صلحی که تشیع را حفظ کرد
حسن بختیاری‌زاده، کارشناس‌ارشد روابط بین‌الملل از دانشکده وزارت امورخارجه، در یادداشتی برای “راهبرد” نوشت:
سالروز شهادت امام‌حسن -علیه‌السلام- سبب یادآوری مصالحه آن امام و معاویه است. اشاره چند روز پیش رییس‌جمهور به تصمیم امام مجتبی، بویژه در شرایط کنونی، سبب اظهارنظرهای مختلفی درباره این رویداد تاریخی شد.
اما آن مصالحه در چه شرایطی رخ داد؟ چه محتوا و پیامدی داشت و چه نسبتی با شرایط امروز ایران دارد؟
بررسی سیره رسول خدا و امامان شیعه، این نکته را آشکار می‌کند که جنگ و منازعه هیچ‌گاه اولویت آنان نبوده است. مسلمانانی که ناگزیر شدند از مکه به مدینه مهاجرت کنند، همه دارایی خود را از دست دادند و ازاین‌رو، پیش از جنگ بدر تلاش کردند به اموال مشرکان مکه – که کاروان‌های تجاری آنها را حمل می‌کرد- دست یابند.
جنگ‌های مهمی مانند بدر و احد و خندق نیز زمانی رخ داد که مشرکان مکه به مدینه حمله کردند. رسول خدا برای گسترش اسلام در عربستان امروزی، دعوت و مدارا را ترجیح می‌داد و حتی هنگام فتح مکه از انتقام‌جویی سعدبن‌عباده جلوگیری کرد. آن حضرت شیوه دعوت را در برابر حاکمان سرزمین‌های دیگر نیز به کار گرفت.
امام‌علی نیز مانند رسول خدا از همه توان خود برای پرهیز از جنگ و آشوب استفاده کرد. آن حضرت حتی وقتی مخالفانش با حاکم منصوب او در بصره، با خشونت رفتار کردند؛ نیز کوشید با آنان مدارا کند و تلاش کرد غوغاییان جمل را با استدلال و استناد به روایات پیامبر، از نبرد منصرف کند. آن حضرت همین شیوه را هنگام نبرد با معاویه و در برابر خوارج پیمود.
امام‌حسن آنگاه جانشین پدر شد که موازنه قدرت به دلایل مختلف، به نفع معاویه تغییر کرده بود. آن حضرت، با فهم تغییر موازنه و پیامدهای پافشاری بر تداوم منازعه در شرایطی که معاویه قدرت برتر داشت، به مصالحه روی آورد.
این مصالحه توافقی دوجانبه بود که واگذاری قدرت را به معاویه و مطالبات و ملاحظات مهم امام را مانند تعهد معاویه به مواردی چون عمل به سنت پیامبر، خودداری از تعقیب و آزار شیعیان و واگذاری قدرت در پی مرگ معاویه به امام مجتبی دربرمی‌گرفت.
صلح امام‌حسن، از خونریزی میان مسلمانان و نابودی طرفداران و شیعیان امام علی جلوگیری کرد. دستاوردی که عراق را برای قرن‌ها بعنوان پایگاه تشیع حفظ کرد. محتوای آن صلح‌نامه نیز، بعنوان سندی مکتوب ملاحظات و مطالبات امام را در تاریخ تثبیت کرد.
امام‌خمینی نیز در پی تغییر موازنه به نفع عراق، قطعنامه۵۹۸ و آتش‌بس را پذیرفت. این تصمیم امام، این موضوع را آشکار می‌کند که هرگاه مسئولان جمهوری اسلامی، تفاوت عناصر قدرت را میان ایران و دشمنان خارجی دریابند؛ پذیرش مصالحه‌ای مبتنی بر منافع‌ملی و در راستای حفظ نظام و مردم، اقدامی بر اساس سیره امام‌حسن خواهد بود.
انتهای پیام
