«رسانه در جهان سوم می‌تواند ابزار تاریکی شود»

هادی خانیکی، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه‌طباطبایی گفت: هیکل رابطه میان سیاست و وسایل ارتباط جمعی را در سراسر جهان پیچیده می‌داند و در دنیای ما یعنی جهان سوم این پیچیدگی را بسیار بیشتر تلقی می‌کند. هیکل معتقد است دانش در بیشتر کشورهای ما تقلیدی و نوگرایی پدیده‌ای عاریتی است؛ از این رو حتی وسایل روشنایی از جمله رسانه‌ها در دست ما می‌تواند به ابزارهای تاریکی تبدیل شود.

هیکلِ سیاستمدار، تاریخ نگار و روزنامه نگار

به گزارش شفقنا رسانه، خانیکی در سخنرانی خود با عنوان «گفت‌وگو در میانه‌ی اندیشه، سیاست و مطبوعات» با اشاره به وجوه شخصیتی هیکل گفت: در شناخت هیکل و نقش او باید به سه ویژگی یا انگاره توجه شود. هیکل سیاست‌ورز، هیکل تاریخ‌نگار و هیکل روزنامه‌نگار، که من به دلیل حوزه‌ی تخصصی خودم به هیکل روزنامه‌نگار می‌پردازم و از آن جا به ضرورت گفت‌وگو میان جهان ایرانی و جهان عربی از دید هیکل اشاره می‌کنم.

بدون روزنامه‌نگار رویدادها تاریخی نمی‌شوند

مدیر گروه ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی ادامه داد: نکته اول  این است که چرا روزنامه‌نگاران می‌توانند در سامان دادن به گفت‌وگو مهم باشند. این بحث در جامعه شناسی و به‌ویژه در جامعه شناسی سیاسی از مباحث مهمی است که به نسبت بین اندیشمند و سیاست‌مدار می‌پردازد. روزنامه‌نگاران نزدیک‌ترین شاهدان در مهمترین رویدادهای زندگی بشری هستند. روزنامه‌نگار کسی است که از نزدیک در صحنه حضور دارد و بدون حضور او رویدادها تاریخی نمی‌شوند. بنابراین اگر در این میان روزنامه‌نگار قرار گیرد می‌تواند گفت‌وگو با سیاستمدار را تسهیل کند. گفت‌وگو هم به میدان نیاز دارد و هم به روایت، روزنامه‌نگار در تعریف کلاسیک خود به عنوان چشم طوفان محسوب می‌شود، و از آن جایی که طوفان را نمی‌توان از بیرون دید بنابراین راویان منفعل یا ناظران دور از کنش نمی‌توانند مسئله را بفهمند و بر سر آن گفت‌وگو کنند.

حسنین هیکل در طوفان‌های منطقه حضور داشت

به گزارش شفقنا رسانه، خانیکی تصریح کرد: حسنین هیکل از روزنامه‌نگاران نادر دوران ما و همانند چشم طوفان است، او در طوفان‌های منطقه و مصر و در تاریخ معاصر حضور دارد و برای همین روایت‌های او اصیل و معنادار است؛ به همین سبب از میان انگاره‌های سه‌گانه‌ی مطرح درباره او، هیکل ترجیح می‌دهد او را روزنامه‌نگار بدانند. هیکل رابطه میان سیاست و وسایل ارتباط جمعی را در سراسر جهان پیچیده می‌داند و در دنیای ما یعنی جهان سوم این پیچیدگی را بسیار بیشتر تلقی می‌کند. هیکل معتقد است دانش در بیشتر کشورهای ما تقلیدی و نوگرایی پدیده‌ای عاریتی است؛ از این رو حتی وسایل روشنایی از جمله رسانه‌ها در دست ما می‌تواند تبدیل به ابزارهای تاریکی شود.

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی اظهار کرد: هیکل معتقد بود فرد و انسان باید لحظه را دریابد چرا که برای درک سرنوشت‌ها و نقطه‌های بزرگ تحول ضروری است. قهرمانان هیکل را می‌توان شش تن دانست. در کشمکش انسان و لحظه برای استقلال و پیشرفت «محمدعلی پاشا» و «جمال عبدالناصر»، در کشمکش برای هوشیاری و بیداری «عرابی پاشا» و «مصطفی کمال» و در کشمکش برای اعتلای عقل و اندیشه به «طهطاوی» و «عبده» توجه دارد. او به فهم تاریخی توجه دارد و همین فهم است که او را فرد مؤثری در پنجاه سال اخیر کرده است.

هیکل میان مطبوعات و سیاست راهی نزدیک یافته بود

هادی خانیکی در ادامه به نقش هیکل در گفت‌وگو اشاره کرد و گفت: هیکل روزنامه‌نگار و اندیشمند پرآوازه مصری در نود و سه سالگی از دنیا رفت، او متفکری عملگرا است که در این دوران به گفته خودش میان مطبوعات و سیاست راهی نزدیک و ممکن یافته بود. او علاوه بر روزنامه‌نگاری، تحصیلات دانشگاهی روزنامه‌نگاری نیز داشت و همین او را به روزنامه‌نگاری کنشگر بدل کرده بود که مدام در پی یافتن و تحقق اندیشه‌های کاربردی برای برون رفت جامعه مصر، جهان عرب و دنیای اسلام از بحران‌های پیچیده‌ی سیاسی و فکری بود. به همین اعتبار اگر فقط یادداشت‌های مطبوعاتی هیکل را بررسی کنیم، متوجه می‌شویم او در مسائل روز خودش دیدگاه‌های بسته را باز می‌کند. و با همین دید دنیای عرب را به دنیای ایرانی پیوند می‌زند و از اولین کسانی است که در جهان عرب به مسئله ایران پرداخته است و آن را در کتاب خود با عنوان «ایران در دهانه‌ی آتشفشان» ارائه کرده است.

رویکرد همدلانه هیکل به انقلاب اسلامی

او تأکید کرد: هیکل در شناخت انقلاب اسلامی وامدار نگاه عربی – ایرانی نمی‌شود و حتی به مسئله شیعه و سنی توجه ندارد و تنها به انقلاب اسلامی تأکید دارد. هیکل بر گفت‌وگوی تمدن‌ها تأکید داشت و معتقد بود گفت‌وگو می‌تواند فاصله‌ها را کمتر کند. رویکرد همدلانه هیکل به انقلاب اسلامی ایران و استقبال از راهبرد گفت‌وگوی فرهنگ‌ها و تمدن‌ها و تلاش‌های نظری و عملی او در این میدان‌ها، بخش مهمی از همین بینش و کنش است.

مسئله روزنامه‌نگاری معاصر

رئیس انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات گفت: هیکل مسئله‌ی روزنامه‌نگاری معاصر را چیرگی منافع شخصی و خاص بر منافع عمومی و عام می‌دانست و می‌کوشید با نوشتارها و گفتارهای مؤثر دنیای بسته و غیریت ساز را به سوی جهان‌های گشوده و گفت‌وگویی باز کند.

علاقه هیکل به گفت‌وگوی فرهنگ‌ها و تمدن‌ها

به گزارش شفقنا رسانه، خانیکی در ادامه به تجربیات خود در برخورد با هیکل اشاره کرد و گفت: هیکل اندیشه‌ی گفت‌وگوی فرهنگ‌ها و تمدن‌ها را پارادایمی برای خروج جهان کنونی از تصلب و کاهش تنش‌های میان غرب و جهان اسلام می‌دانست، برای همین هیکل مسئله گفت‌وگوی اندیشه‌ها را در دو دیدار خود با رئیس جمهور اسبق کشورمان مطرح کرد. یک بار در قطر و یک بار هم در باغ خود در حاشیه قاهره که در آن دیدارها من هم به عنوان مسئول موسسه بین‌المللی گفت‌وگوی فرهنگ‌ها و تمدن‌ها حضور داشتم. در ۱۰ فروردین ۸۶  هیکل برای گفت‌وگوی میان نخبگان و روشنفکران مصری با حجت‌الاسلام و المسلمین سیدمحمد خاتمی در باغ شخصی خود نشستی را سامان داده بود که به مسئله‌ی گفت‌وگو و نقش آن در حل برخی مسائل پرداخته شد و زمانی بود که هنوز این تنش‌های دنیای عرب و ایران رخ نداده بود.

حل مسائل دنیای اسلام دغدغه هیکل

خانیکی در ادامه بر تأکید هیکل برای حل و فصل بحران‌های دنیای اسلام با خود و با غرب اشاره کرد و گفت: هیکل معتقد بود رجال سیاسی نباید صرفاً به مباحث نظری محض بپردازند بلکه مشکلات مهم جهان عرب و اسلام در درون خود و در ارتباط با دنیای غرب را به عنوان گفت‌وگو مدنظر قرار بدهند و راه حل عقلی و به ‌دور از بحران پیدا کنند. او معتقد بود باید مسائل مبتلابه را شناخت و به دور از بحران و تحریک به صورت عقلانی حل کرد.

گفت‌وگو با خویشتن پیش نیاز گفت‌وگو با دیگری

این مدرس ارتباطات ادامه داد: هیکل معتقد بود با ایجاد مسئله مشترک باید گفت‌وگوهایی را ایجاد کرد. از نظر او رسانه‌ها در فراهم کردن یا بستن فضای گفت‌وگو بسیار مؤثر هستند. مسئله او این بود که چرا و چگونه گفت‌وگو کنیم. از نظر هیکل اگر گفت‌وگو دو سطح گفت‌وگو با خویشتن و گفت‌وگو با دیگری داشته باشد، ابتدا باید یاد بگیریم در جهان اسلام با یکدیگر گفت‌وگو کنیم و این امر ما را به گفت‌وگو با جهان غرب قادر می‌کند.

خانیکی بر بازخوانی تجربه هیکل تأکید کرد و گفت: تجربه هیکل نیاز به بازخوانی دارد چرا که او یک پای در سیاست، یک پای در دانشگاه و یک پای در رسانه داشت. به نظر من هیکل را می‌توان بهانه‌ای قرار داد برای گفت‌وگوی بیشتر اندیشمندان و متفکرانی از ایران و جهان عرب.

هیکل برای خود جایگاه خلق کرد

خانیکی در پایان در پاسخ به سؤال خبرنگار شفقنا مبنی بر این که آیا پرورش افرادی مثل هیکل در روزنامه‌نگاری جهان عرب یک رویه است یا اتفاق، گفت: به نظر من حسنین هیکل یک اتفاق و استثنا نیست و افراد دیگری مثل فهمی هویدی را نیز می‌توان در زمره همین طیف قرار داد. هیکل نگاه تاریخی داشت، روزنامه‌نگار روایتگر و تسهیل کننده آنچه در میدان رخ می‌دهد، است. تفاوت یک فرد دانشگاهی با روزنامه‌نگار در منفعل بودن فرد دانشگاهی است.

او ادامه داد: روزنامه‌نگار تنها کسی است که می‌تواند واسط بین سیاستمدار با دیگر حوزه‌ها باشد. به نظر من چهره‌هایی که هم دانشگاهی هستند و هم به نوعی روزنامه‌نگار از ورود به عرصه سیاست پرهیز نمی‌کنند و هیکل این گونه بود. به عنوان مثال در ایران چون هزینه ورود به برخی عرصه‌ها زیاد است بنابراین افراد دانشگاهی و عضو هیئت‌ علمی حاضر به حرف زدن نه تنها درباره سیاست حتی درباره آب هم نیستند. ویژگی هیکل این بود که حتی با وجود تجربه وزارت در دوران ناصر، برای همیشه در عرصه سیاسی باقی نماند و در حالی که اپوزیسیون هم بود، حرف خود را به دولت می‌گفت و به عبارتی برای خودش جایگاه خلق کرد و روزنامه‌نگاری که بتواند برای خود جایگاه خلق کند، می‌تواند مؤثر واقع شود.

هیکل از پیشتازان دیپلماسی نرم بود

در بخشی دیگر از این پنل که به اندیشه و تجربه روزنامه‌نگاری هیکل اختصاص داشت، احمد عبدالجبار از عراق به سخنرانی پرداخت و گفت: هیکل از پیشتازان نهادی کردن مؤسسات بوده است و به‌ندرت می‌توانیم چنین شخصیتی ببینیم. هیکل با بسیاری از سران در ارتباط بود و از همین طریق توانست ارتباطات بین اندیشمندان و سیاستمداران را کانالیزه کند. او یکی از پیشتازان دیپلماسی نرم یا دیپلماسی فرهنگی و عمومی بود و به تنهایی یک سامانه اطلاعاتی شکل داده بود.

این اندیشمند و مدرس دانشگاه بغداد ادامه داد: ما در عراق وقتی بچه بودیم فکر می‌کردیم هیکل همان هگل مارکسیستی است. ولی هیکل را به عنوان یک سیاستمدار واقع گرا معرفی می‌کردند و دیدگاه او را در چارچوب انسانی می‌توان گنجاند. موضع هیکل درباره مردم هم مهم بود؛ از نظر او هر نظامی که کارش را به دور از دیدگاه مردم انجام دهد، نظام ناکارآمدی خواهد بود و از ابتدا نیز بر این اساس عمل کرد.

امیدوارم ایران نیز در روزنامه‌نگاری هیکل داشته باشد

عبدالجبار با تأکید بر جایگاه ویژه حسنین هیکل گفت: بسیاری از زمینه‌های هیکل برای خیلی از روزنامه‌نگاران به دست نیامد؛ اما مسئله این است که چگونه می‌توان نمونه‌ی مشابه هیکل ایجاد کرد؟ به نظر من باید دیدگاه‌های او را ارزیابی کرد تا الگو باشد. امیدوارم ایران نیز نمونه‌ای مانند هیکل در عرصه روزنامه‌نگاری و خبرنگاری داشته باشد.

در ادامه پنل محمدالمحمود از قطر درباره هیکل و مسائل جهان عرب گفت: درست است در زمان این بزرگداشت هیکل در میان ما نیست ولی اندیشه‌های او باقی مانده و جاویدان است. یکی از اندیشه‌های او این بود که جهان عرب را به گفت‌وگو با ایران دعوت می‌کرد. هیکل در این گفت‌وگو میان ایران و دنیای عرب به گفت‌وگوی نهادها و جوامع مدنی با یکدیگر فارغ از دولت‌ها تأکید می‌کرد.

محمد المحمود با تأکید بر گفت‌وگو با ایران تصریح کرد: هیچ جایگزینی برای گفت‌وگوی اعراب با ایران وجود ندارد. متأسفانه مردم براساس آنچه از رسانه‌ها دریافت می‌کنند، درباره‌ی جوامع قضاوت می‌کنند. ولی آیا درباره ایران باید از سی. ان. ان یا بی.بی.سی اطلاعات گرفت و از این طریق ایران را شناخت؟ به نظر من بهترین راه برای دستیابی به حقایق و واقعیت‌ها برای حل مسائل سیاسی بحث و گفت‌وگوی رو در رو است.

مراسم گفت‌وگوهای فرهنگی ایران و جهان عرب به مناسبت بزرگداشت و بررسی اندیشه و تجربه‌های حسنین هیکل ۲۲ اردیبهشت در دانشکده ادبیات و زبان‌های خارجی دانشگاه علامه طباطبایی برگزار شد.

انتهای پیام