نگاهی به سیاست مالیاتی علی امیرالمومنین | احمد مسجدجامعی

احمد مسجدجامعی، وزیر اسبق فرهنگ و ارشاد، در یادداشتی در روزنامه سازندگی نوشت:

سیمای علی امیرالمومنین در روزگار ما از دو سو مکدر شده است. نخست از سوی کسانی که ناکامی خود را در گسترش عدالت با حکومت حضرت مقایسه می‌کنند و چه بسا نتیجه می‌گیرند که در شرایط امروز موفقیت بیشتری از ایشان به دست آورده‌اند. دیگر از سوی کسانی که نه تنها دوران خلافت بلکه همه زندگی ایشان را در جنگ و جهاد و نزاع خلاصه می‌کنند و باعث این نتیجه‌گیری نادرست می‌شوند که در خلافت دیگران، جماعت مسلمانان یکپارچه‌تر و در امن و امان بیشتری بوده‌اند.

در هر دوی این نظرات روشن است که به حضرت جفا شده. پنهان نمی‌توان کرد که بخشی از این جفا به نوع نگاه این جماعت به تاریخ و سیاست برمی‌گردد. راویان قدیم به درگیری و نزاع بین اصحاب در این دوره اهمیت بسیاری داده‌اند. بماند که در همان روایت‌ها هم افسانه و اغراق کم نیست که مرحوم علامه عسگری به تفصیل در آثار خود به آن پرداخته‌اند. آنچه در این میان مغفول مانده تلاش فراوان آن حضرت در امور رفاهی برای بهبود حال مردم است.

مرحوم استاد محمدرضا حکیمی مکرر بر این روایت که در الحیات منابع آن را آورده تاکید داشت که حضرت فرمود: “همه کسانی که در شهر کوفه زندگی می‌کنند، زندگیشان به‌خوبی تامین است. پایین‌ترین افراد نان گندم می‌خورند، خانه دارند و از بهترین آب آشامیدنی استفاده می‌کنند در حالیکه غذای خودشان نان جو بود.”

نکته جالب آنکه در دوره حضرت با وجود جنگ‌ها و درگیری‌های پی‌درپی گزارشی از قحطی و گرسنگی و بیماری و از این قبیل نیست. حتی حضرت به کسانی که مایل نبودند همراه ایشان با معاویه بجنگند و تعداد آنها را تا ۵۰۰۰ نفر تخمین زده‌اند حقوق پرداخت می‌کرد هر چند ممکن است هم آن وقت و هم اکنون چنین چیزی را بر خلاف تدبیر حکومت‌داری و دوراندیشی سیاسی بدانند و دیگر آنکه بنا بر روایت جالبی که در فتوح‌البلدان بلاذری آمده، حضرت در عراق که سرزمین آبادانی محسوب می‌شد برای دریافت مالیات ترتیباتی جدید وضع کرد.

در نظام مالیاتی ایشان، محصولات و زمین‌های کشاورزی و بهره‌برداران از آن را دسته‌بندی می‌کردند. برای به اصطلاح امروز «کالاهای اساسی» همچون گندم و جو پایین‌ترین رقم مالیات را در نظر گرفته بودند. درختان مثمر که محصولات آن در اختیار همگان بود، از مالیات معاف شدند. مالیات بر حبوبات و کنجد را برداشتند. برای پنبه که ماده اصلی لباس همگان بود، مالیات را به کلی لغو کردند. برای مالکان عمده که در واقع زمین‌دار بودند و مرکوب خوب داشتند و انگشتری طلا به دست می‌کردند بالاترین مالیات را وضع می‌کردند. ولی اگر کسی از همان طبقه و با همان شرایط به تجارت هم می‌پرداخت مالیاتش نصف می‌شد. بقیه مردان هر کدام دوازده درهم در سال، مالیات می‌پرداختند ولی زنان معاف از مالیات بودند. نکته آن که حتی برای نوزدان حقوقی در نظر گرفت که به پدرش پرداخت می‌شد. علی امیرالمومنین برخلاف روال پیشین بین عرب و غیر آن فرقی نمی‌گذاشت. امری که عرب‌ها را ناراضی کرده بود.

گفته‌اند یکبار دو زن نیازمند بر ایشان وارد شدند و حضرت به هر دو به طور مساوی کمک کرد. زن عرب نتوانست خشم خود را پنهان کند و گفت: من عربم. ولی او نیست.” حضرت مشتی خاک از زمین برداشت و چنین فرمود: همه ما از خاک هستیم و کسی را بر دیگری برتری نیست. چنانکه در مورد مختار ثقفی هم گفته‌اند که در بخشش بین عرب و ایرانی تفاوتی قائل نبود و همین موجب روی‌گردانی شیوخ کوفه از او شد.

در واقع تا پیش از حضرت ایرانی‌ها و غیرعرب‌ها با وجود ایمان و عمل به اسلام شهروند درجه دو محسوب می‌شدند. در همین روایت پیش‌گفته، ظرایف و نکات بسیاری است که حاکی از الگویی خاص است که حضرت برای اداره امور دنبال می‌کرد.

باری سبب آن جنگ‌ها را هم می‌باید در همین سیاست‌های عدالت‌محور و عدالت همگانی علی امیرالمومنین جست.

این‌ها نمونه‌ای از سیره عدالت محور امیرالمومنین در کار حکومت‌داری است و کسانی که خود را با ایشان در مقام قیاس قرار می‌دهند، لابد بی‌اطلاعند!

گفت من تخم جفا می‌کاشتم
من ترا نوعی دگر پنداشتم
تو ترازوی اَحدخو بوده‌ای
بل زبانهٔ هر ترازو بوده‌ای

انتهای پیام