به بهانه توسعه حرم سیتی‌سنتر می‌سازند | از تملک 8 میلیون تومانی تا فروش مقابر 1 میلیارد تومانی

علی نیلی، انصاف نیوز: دو کارشناس برجسته میراث فرهنگی و بافت‌های تاریخی با حضور در دفتر انصاف نیوز، از فاجعه‌ای که به بهانه توسعه حرم شاه چراغ در بافت تاریخی شیراز در حال رخ دادن است، پرده برداشتند.

کامبیز مشتاق گوهری و محمدمهدی کلانتری با ارائه اسناد و مدارک، اثبات کردند وزارت میراث فرهنگی به جای پرداختن به وظیفه اصلی‌اش، حفاظت از آثار تاریخی و مقابله با تخریب‌کنندگان، خود به یکی از اصلی‌ترین مشوق‌های تخریب بافت تاریخی شیراز تبدیل شده است. گزیده‌ای از مباحث مطرح شده در میزگرد «تاراج بافت تاریخی شیراز» را که به شکل زنده از اینستاگرام انصاف نیوز پخش شد، از نظر می‌گذرانید.

مشتاق گوهری در پاسخ به این پرسش که اهمیت بافت تاریخی در چیست، گفت: من با وام گرفتن از وینکنشتاین، فیلسوف اتریشی انگلیسی، بافت‌های تاریخی را به زبان یک ملت تشبیه می‌کنم. همان‌گونه که ضرب‌المثل‌ها و لغات از قدیم تا جدید، تداوم زندگی یک زبان را تضمین می‌کنند، بافت‌ها و خانه‌های تاریخی، موجب پیوستگی تاریخی یک ملت می‌شود.

بافت‌های تاریخی ضامن بقای تمدنی‌اند

او با اشاره به انتصاب مدیران اغلب سیاسی برای حوزه میراث فرهنگی ادامه داد: ما بارها تذکر داده‌ایم که نمی‌توان اداره دستگاهی را که ضامن بقای تمدنی ماست به دست مدیران سیاسی و نادان به این حوزه سپرد چون خسارت‌هایی که به واسطه این ناآشنایی و نادانی‌شان به تمدن ما می‌زنند، غیرقابل جبران است.

این استاد دانشگاه گفت: بافت‌های تاریخی برای ما همتای زبان فارسی، ضامن پیوستگی فرهنگی و تمدنی‌اند. کشور ما در طول تاریخ، بارها و بارها عرصه تاخت و تاز قرار گرفته است اما آن قلعه‌ای که هیچ‌گاه به دست دشمنان ایران تسخیر نشده، قلعه فرهنگ ایرانی بوده است. ما به مدد زبان فارسی و آثار تاریخی و تمدنی، توانستیم خود را دوباره احیا کنیم.

مشتاق گوهری به تشریح آثار حمله مغول به ایران و اضمحلال نیروی انسانی کشور در آن مقطع پرداخت: در دوره‌های بعد از مغول، ما شاهد افت کیفیت معماری ایرانی هستیم اما همین بقا و تداومی که در فقدان معماران و اهل فن با کیفیت رخ داد، نتیجه وجود آثار تاریخی در جای جای این سرزمین بود و به بیان دیگر، نسل‌های بعدی با دیدن مساجد و قلعه‌ها و سایر آثار تاریخی برجای مانده، خود را بازسازی کرد.

مدیرکل اسبق میراث فرهنگی سیستان و بلوچستان گفت: آثار تاریخی بارها و بارها سبب احیای فرهنگ ایرانی شدند و امروز که بحث سیطره فرهنگ‌های غالب بسیار بالا گرفته، بی‌توجهی به اهمیت این آثار و تخریب آنان ما را نگران سرنوشت تمدن ایرانی می‌کند.

مشتاق گوهری آثار تاریخی را عنصر قوام‌دهنده فرهنگ خواند و ادامه داد: من متعجبم که آقایان از سویی درباره شبیخون فرهنگی ابراز نگرانی می‌کنند و از سوی دیگر حوزه میراث فرهنگی را به حال خود رها کرده‌اند. بنابراین باید پرسید با چه ابزاری می‌خواهند به مصاف آن فرهنگ مهاجم بروند در حالی‌که مدیران ناآگاه و نادان را بر این حوزه مسلط کرده‌اند.

آقای ضرغامی اشتباه آمده است

او به تجربه‌های تلخ دوره دولت احمدی‌نژاد در حوزه میراث فرهنگی و خسارت‌های فراوانی که در آن دوره به آثار و اشیای تاریخی کشور وارد آمد اشاره کرد و گفت: ما هم در دوره دولت‌های نهم و دهم و هم در دوره فعلی، شاهد گستاخی حیرت‌آور مدیران میراث فرهنگی بوده‌ایم و باورکردنی نیست که کسی با این حجم ناآگاهی و اشتباه و خطاکاری، وزیر میراث فرهنگی شده باشد و همچنان بر سر کار باشد.

مشتاق ‌گوهری وزیر فعلی میراث فرهنگی را چهره‌ای بیشتر سینمایی و تلویزیونی خواند و اضافه کرد: وزیر تمدن ایرانی بودن، جایگاه بسیار رفیعی است و باید آدمی متناسب با عظمت تمدن ایرانی برای آن انتخاب شود. به نظر می‌رسد آقای ضرغامی به اشتباه وارد این حوزه شده‌اند.

عضو هیات علمی دانشگاه زاهدان بار دیگر به تجربه دوره حمید بقایی در میراث فرهنگی اشاره کرد و بیان داشت: حاصل آن دوره جز از دست‌رفتن نیروی انسانی متخصص، گم‌شدن بسیاری از اشیا و تخریب آثار تاریخی نبود و ما چون این تجربه را پیش چشم داریم به امانت‌داران مردم در این وزارتخانه حساس هشدار می‌دهیم و دغدغه‌های‌مان را نزد افکار عمومی مطرح می‌کنیم.  

او میراث فرهنگی را متهم ردیف اول بافت‌های تاریخی دانست و با خطاب‌ قراردادن مسئولان این وزارتخانه، گفت: این اجازه را از کجا آورده‌اید که برای ساخت و ساز در بافت‌های تاریخی مجوزهای جدید صادر می‌کنید.

بافت تاریخی همتای کتاب خطی

محمدمهدی کلانتری، دانش‌آموخته مرمت آثار و ابنیه تاریخی، تفاوت بافت‌های فرسوده و بافت‌های تاریخی را با ذکر یک مثال بیان کرد: بافت‌های فرسوده مانند کتاب‌هایی هستند که یا موضوع‌شان قدیمی شده و مطالب‌شان دیگر مفید نیست و یا به دلیل استفاده زیاد، دیگر قابلیت استفاده ندارند. طبیعی است که ما این کتاب‌ها را بازیافت می‌کنیم اما هیچ عقل سلیمی یک کتاب خطی را به دلیل کهنگی و قدمت دور نمی‌اندازد بلکه با صرف وقت و انرژی و هزینه، هر ورق آن را مرمت می‌کند و در موزه می‌گذارد تا تاریخ و هویت خود را حفاظت کند.

کلانتری گفت: بافت‌های تاریخی به مثابه کتاب‌های خطی هستند و اصلا این یک استراتژی در تفکر بلدوزری است که بافت‌های تاریخی را هم‌معنای بافت‌های فرسوده به کار می‌برند تا قبح تخریب آن را از بین ببرند.

او به سیاست‌های وزارت مسکن پس از پایان جنگ تحمیلی اشاره کرد و افزود: وزارت مسکن هیچ تمایزی میان بافت تاریخی و بافت فرسوده شهرها قائل نشد و زمینه را برای هجمه و تخریب بافت‌های تاریخی آماده کرد.

زمینه‌سازی برای جعل مقدسات

کلانتری گفت: بافت تاریخی شیراز 360 هکتار وسعت دارد که تا الان 2 هزار اثر تاریخی واجد ارزش در این محدوده شناسایی شده و 410 اثر هم ثبت ملی شده است. بیشترین تجمع آثار ثبتی و شناسایی شده هم در محدوده‌ای است که برای طرح حرم تا حرم مدنظر قرار گرفته.

او ادامه داد: هسته مرکزی شیراز تاریخی در محدوده‌ای قرار دارد که تحت عنوان طرح 57 هکتاری قرار است صاف شود.

مشتاق‌گوهری هم با تایید سخنان کلانتری، به طرح ایجاد بزرگ‌ترین صحن بقاع متبرکه در خاورمیانه اشاره کرد و گفت: رقابتی بین تولیت‌های امکان مقدسه شکل گرفته با این مضمون که کدام‌یک می‌توانند صحن‌های بزرگ‌تر و سازه‌های عظیم‌تری را بسازند.

مشتاق‌گوهری با اشاره به اتفاقاتی که در طرح توسعه حرم رضوی رخ داد، اضافه کرد: متاسفانه ما امروز نمی‌توانیم یک سند ارائه دهیم که نشان دهد حرم رضوی یک اثر تاریخی است.

او گفت: این اقدامات زمینه‌های جعل تاریخ را فراهم می‌کند. شما فرض کنید چند نسل بعد، کسی ادعا کند این حرم‌ یا سایر امکان مقدس ما، سندیت تاریخی ندارد و ساخته عصر جمهوری اسلامی است و کسی هم نتواند در رد ادعای او، سندی ارائه دهد. آقایان به این نکات مهم بی‌توجه‌اند.

شیراز تاریخی زیر چرخ بلدوزرها

در این بخش، مهندس کلانتری به تشریح پیشینه تحولات شهری شیراز از دوره رضاشاه پرداخت و ادامه داد: پس از انقلاب، توسعه‌های بزرگ‌مقیاس بسیار رواج یافت که سبب می‌شد تخریب تا مغز بافت‌های تاریخی نفوذ کند.

کلانتری طرح توسعه حرم شاه‌چراغ در زمان پهلوی دوم را اقدامی در جهت راضی‌کردن مردم معترض به جشن هنر شیراز عنوان کرد و گفت: در این طرح برای حرم شاه‌چراغ به حرم سید میرمحمد متصل شد و برای اولین‌بار بحث بین‌الحرمین با تخریب یک بازارچه تاریخی مطرح می‌شود.

او به طرح‌های توسعه حرم شاه چراغ پس از انقلاب هم اشاره کرد و گفت: بین سال‌های 1374 تا 1376، تحت عنوان بین‌الحرمین یعنی از شاه‌چراغ تا حرم علاالدین حسین، 80 هزار متر مربع از بافت تاریخی شیراز تخریب شد بدون این‌که حتی طرحی برای آن وجود داشته باشد.

دانش‌آموخته مرمت بناهای تاریخی با بیان این‌که محدوده کف‌برشده 8 هکتاری برای 11 سال بلاتکلیف ماند، اضافه کرد: در این محدوده تنها یک خیابان به نام بین‌الحرمین کشیده شد. فلسفه نام‌گذاری خیابان هم این بود که کسی نتواند با آن مخالفت کند یا اگر مخالفتی ابراز شد، بشود با انگ ضد مذهب بودن و مساله‌دار بودن با مقدسات، آن را به سکوت کشاند.

کلانتری نتیجه ساخت‌وساز در محدوده‌ای که به نام توسعه حرم تخریب شد را چنین معرفی کرد: یک پارکینگ طبقاتی، یک مجتمع تجاری، هتل، سالن اجلاس شورای شهر و دفتر نمایندگان شیراز در مجلس شورای اسلامی در این محدوده ساخته شد.

او گفت: 8 هکتار به زبان ساده می‌آید اما دقت کنید که در دنیا یک متر مربع از بافت تاریخی را هم نمی‌توان چنین ساده تخریب کرد و بجای آن پاساژ و هتل ساخت.

در این‌جا مشتاق‌گوهری متذکر شد که بهانه تخریب آن 8 هکتار، نداشتن مسیر دسترسی بوده و حالا که در آن ساخت‌وساز سنگین انجام شده است، آقایان مجدد نداشتن مسیر دسترسی را بهانه کرده‌اند.

تخریب 130 پلاک تاریخی در دوره احمدی‌نژاد

کلانتری گفت: در سال 1389، طرحی برای توسعه حرم شاه چراغ در شورای عالی معماری و شهرسازی به تصویب می‌رسد که فقط نامی از بین‌الحرمین را یدک می‌کشد اما در واقع یک سیتی‌سنتر است!

او تخریب بافت تاریخی شیراز را از مهم ترین ویژگی‌های طرح تصویبی دوران احمدی‌نژاد دانست و گفت: در این طرح، خیابان و میدان احمدیه به مجموعه حرم اضافه شد و برای ایجاد مسیر دسترسی جایگزین آن، طرحی ارائه شد که بر اساس آن 130 پلاک تاریخی شیراز را با خاک یکسان کردند.

این کارشناس مرمت ادامه داد: با این‌که در طرح مذکور همه محدوده تاریخی میان دو حرم تخریب نمی‌شد اما در عمل، تملک خانه‌ها در دستور کار قرار گرفت تا جایی که از سال 1389 تا ابتدای سال 1397، سی‌وپنج هزار متر مربع از این بافت تاریخی تملک و تخریب شد. تلخ‌تر این‌که 10 بنای ثبت ملی مانند خانه پورنواب هم در دوره از بین رفت.

کلانتری گفت: وقتی خانه‌های ثبت‌شده منتصری و سلیمی هم تخریب شد، آقای مونسان، وزیر وقت میراث فرهنگی موضوع را به شورای امنیت ملی کشاند و طبق مصوبه این شورا، گرچه نام مستقیمی از هیچ کس یا جایی برده نشد اما تخریب‌کنندگان محکوم به بازسازی عین به عین بناهای تخریب‌شده شدند.

او با بیان این‌که مصوبه شورای امنیت کشور اجرا نشده است، اضافه کرد: تولیت حرم شاه چراغ محوطه عملیات عمرانی خود را محصور کرده و هیچ‌کسی را به آن محوطه راه نمی‌دهند.      

اقدام سازنده حناچی، مخالفت سازنده مراجع تقلید

کلانتری به تغییر دولت در سال 92 اشاره کرد و گفت: وقتی پیروز حناچی به عنوان معاون وزیر مسکن و دبیر شورای عالی معماری و شهرسازی منصوب شد، بلافاصله مصوبه سال 89 را لغو کرد و برای محدوه تاریخی شیراز یک طرح تفصیلی تهیه کرد.

او ادامه داد: در این طرح که توسط یک مشاور آگاه تهیه شده بود، بخش بزرگی از بافت تاریخی احیا می‌شد اما متاسفانه با وجود تصویب و ابلاغ قانونی آن، مسئولان استانی از آن تمکین نکردند. یعنی از سال 94 که طرح جدید ابلاغ می‌شود تا سال 97 که تخریب خانه‌های تاریخی ثبت ملی جنجالی شد، عملیات عمرانی طبق طرح سال 89 ادامه می‌یابد.

این کنش‌گر میراث فرهنگی، از استمداد اساتید قطب علمی معماری اسلامی از مراجع تقلید خبر داد و افزود: آیت‌الله مکارم شیرازی و آیت‌الله سبحانی در پاسخ به نامه اساتید معماری، تخریب آثار تاریخی را به رویکرد آل‌ سعود تشبیه و آن را تقبیح کردند. در جواب آیت‌الله مکارم شیرازی تصریح شده که لازم است آثار تاریخی به مثابه عناصر هویت ملت تا جای ممکن حفظ شوند. آیت‌الله سبحانی هم آثار تاریخی را عنصر هویتی تمدن و نشانه اصالت می‌خوانند و بر حفظ آن تاکید می‌کنند اما تفکر تخریبی حتی به این سخنان هم اعتنایی نمی‌کند.

سوداگری افسارگسیخته مستغلات

مشتاق‌گوهری تخریب آثار تاریخی مکه و مدینه و آثار تاریخی شیراز را از یک جنس خواند و گفت: مبنای این اقدامات سود سرشار اقتصادی است و تا منطق حاکم، سود و صرفه اقتصادی باشد، ما شاهد ادامه تخریب‌ها هستیم.

مهندس کلانتری هم در تایید این گزاره گفت: مسجد خان شیراز اکنون با یک مجتمع تجاری بسیار عظیم احاطه شده است چون سود کلانی نصیب آقایان می‌کند.

او با اشاره به اختلاف فاحش قیمت املاک جانمایی شده در بافت فرسوده شهری و املاک تجاری نوساز گفت: آن املاک متری 500 هزار تومان خریداری شد و بعد که به مجتمع تجاری بدل شد، متری 50 تا 150 میلیون تومان به فروش رسید.

کلانتری توسعه حرم را بهانه خواند و افزود: بحث فقط ساخت فضاهای تجاری یا اداری لوکس نیست. بحثی داریم تحت عنوان قبرسازی. سال 1393، خبری روی خروجی خبرگزاری ایسنا قرار گرفت که نشان می‌داد در صحن اصلی حرم شاه چراغ، که خودش یک بنای ثبت ملی و واجد ارزش تاریخی است، مقبره‌های 3 طبقه ساخته و به فروش گذاشته شده است.

او گفت: ما فکر می‌کنیم یکی از دلایل اصرار بر ساخت یک صحن 8 هکتاری این است که با قیمت‌های امسال، متری 8 میلیون تومان املاک مردم را خریداری می‌کنند و بعد قبرهای سه طبقه می‌سازند که هر کدام یک میلیارد تومان به فروش می‌رود. چه تجارتی سودآورتر از این سراغ دارید که یک متر مربع را 8 میلیون بخرید و 3 میلیارد بفروشید؟

اخراج مردم برای ساخت بزرگ‌ترین صحن جهان

کلانتری با بیان این‌که طرح موسوم به توسعه حرم فقط به 57 هکتار محدود نمی‌شود ادامه داد: به نظر می‌رسد برای همه 360 هکتار بافت تاریخی شیراز برنامه دارند چون اخیرا رییس شورای شهر شیراز اعلام کرده است، طرح توسعه حرم از شاه‌چراغ تا دروازه کازرون از یک سمت و از شاه‌چراغ تا دروازه قرآن از سمت دیگر ادامه خواهد یافت.

او گفت: مغز متفکر این طرح که با عنوان بزرگ‌ترین شهر زیارتی جهان از آن یاد می‌شود، دکتر علی‌آبادی، عضو هیات علمی دانشگاه است. ایشان با تولیت حرم احمدبن موسی (ع) قرارداد دارد و اخیرا در نشستی که با حضور توسعه‌گران بقاع متبرکه برگزار شده، گفته چرا باید شیراز را با حافظ و سعدی بشناسیم؟ شیراز بزرگ‌ترین شهر زیارتی خاورمیانه خواهد شد.

کلانتری با طرح این پرسش که حرم 360 هکتاری که از مردم خالی شده است به چه کاری می‌آید، گفت: آیا برای مردمی که با ظلم و زور از محدوده حرم اخراج می‌شوند فکری شده است؟

میراث فرهنگی، مشوق تخریب

در بخش دیگری از این میزگرد، مشتاق‌گوهری به اقدامات وزارت میراث فرهنگی در تشجیع و تشویق تخریب‌کنندگان بافت تاریخی شیراز اشاره کرد و گفت: بافت تاریخی شیراز در کلام وزیر میراث فرهنگی بافت فرسوده نام می‌گیرد تا زمینه برای هر ساخت و سازی در آن فراهم شود.

او به رخ‌دادهای مشابه در خمینی‌شهر و قزوین اشاره کرد و افزود: وزیر میراث فرهنگی که باید به عنوان پاسدار و امانت‌دار آثار و بافت‌های تاریخی، دغدغه نگه‌داری آنان را داشته باشد، در ملاقات‌های متعدد با نمایندگان مجلس، تعدی به این آثار را تسهیل می‌کند.

محمدمهدی کلانتری هم به تشکیل جلسه هیات دولت در شیراز اشاره کرد و گفت: آقای ضرغامی بر طرح 57 هکتاری دوره احمدی‌نژاد صحه گذاشت و به این ترتیب آن طرح مخرب دوباره در دستور کار قرار گرفت. بسیاری از اختیارات وزارتخانه هم به استان تفویض شد تا تخریب بافت تاریخی بدون هیچ مانعی پیش برود.

او ادامه داد: پژوهشگاه میراث فرهنگی روی طرح مصوب شورای شهرسازی دوره آقای حناچی، خطی انداخته است که عملا رعایت‌های مشاور در حفظ آثار واجد ارزش تاریخی را بی‌معنا می‌کند. به عبارت دیگر، متولی حفظ بناهای تاریخی، خودش سردمدار تخریب شده است.

کلانتری افزود: در خط تخریب پژوهشگاه میراث فرهنگی، 35 خانه تاریخی از بین می‌روند. شاید بپرسید چطور چنین چیزی ممکن است. پاسخ من این است که مدیر پژوهشگاه میراث فرهنگی، آقای مصیب امیری، 8 سال مدیرکل میراث استان فارس بوده و در زمان او فاجعه تخریب آثار ملی رقم خورده است.

کلانتری به ترک فعل‌های صورت‌گرفته در اداره کل میراث‌فرهنگی استان فارس برای ممانعت از تخریب بافت تاریخی اشاره کرد و گفت: کسی که باید به دلیل قصور یا تقصیرهایش محاکمه شود، ارتقای مقام پیدا کرده و متولی تعیین تکلیف برای بافت تاریخی شیراز شده است.

تخصیص بودجه 100 میلیارد تومانی برای تخریب

کلانتری با بیان این‌که وزیر کشور، رئیس هیات امنای شاه‌چراغ است، گفت: اخیرا وزارت کشور 100 میلیارد تومان برای اجرای طرح توسعه حرم تخصیص داده است.

او گفت: پشتوانه حاکمیتی وزارت کشور هم پشت این طرح آمده تا هیچ‌کس و هیچ‌جایی نتواند مانعی برای تخریب ایجاد کند.

دانش‌آموخته مرمت آثار تاریخی ادامه داد: تا پیش از دولت سیزدهم، استان فارس به تخریب بافت تاریخی اصرار داشت اما وزارت مسکن و وزارت میراث مانع آن بودند اما در دولت جدید، این وزارتخانه‌ها مشوق استانداری شده‌اند که بافت تاریخی شیراز را زودتر تخریب کند.

کلانتری با تجلیل از خانم دکتر فرزانه صادق مالواجرد در شورای عالی شهرسازی، گفت: تنها مانعی که تخریب بافت تاریخی شیراز را به تاخیر انداخته، مقاومت کارشناسان آزاده شورای عالی شهرسازی از سویی و تکاپوی رسانه‌ای کنش‌گران میراث فرهنگی از سوی دیگر بوده است.

او ادامه داد: در اثر این مقاومت‌ها، در یک ماه اخیر 4 مقام مسئول در سطح کشوری و استانی اعلام کرده‌اند بافت تاریخی شیراز تخریب نخواهد شد.

• 

• 

• 

برجستگان میراث فرهنگی سکوت خود را بشکنند

مشتاق گوهری در بخش دیگری از این میزگرد، نهادهای ناظر و چهره‌های برجسته میراث فرهنگی را خطاب قرار داد و گفت: من متعجبم که چرا ایکوموس که موظف به حفاظت از بناهای تاریخی است سکوت کرده و هیچ صدایی از رییس ایرانی این نهاد، آقای دکتر مهدی حجت یا چهره‌هایی مانند آقای سیدمحمد بهشتی به گوش نمی‌رسد.

او ادامه داد: می‌دانیم که این چهره‌ها هم دغدغه میراث فرهنگی را دارند اما روش ما را شلوغ‌کاری می‌دانند و ترجیح می‌دهند پشت درهای بسته و با نامه‌نگاری و مذاکره مسائل را حل کنند.

عضو هیات علمی دانشگاه زاهدان افزود: شاید روش مذاکره هم جواب دهد اما بسیاری از منافع مردم در همین مذاکرات پشت پرده قربانی شده است و ما چاره‌ای نداریم جز آن‌که مسائلی با این اهمیت را در فضایی شفاف با صاحبان اصلی آن یعنی مردم در میان بگذاریم تا راه برای هرگونه معامله‌ای بسته شود.

مشتاق گوهری با دعوت از چهره‌های برجسته میراث فرهنگی برای کنش‌گری در فضای عمومی گفت: اگر چهره‌هایی مانند حجت و بهشتی سکوت خود را بشکنند، احتمالا از سرعت تخریب تاریخ و هویت ایران کاسته شود و حداقل شاهد اصرار وزارتخانه متولی میراث فرهنگی بر خطاها و اشتباهات خود نباشیم.

---

فیلم گفت‌وگو | بخش نخست

فیلم گفت‌وگو | بخش دوم

 انتهای پیام