وضعیت آلودگی هوای کشور در روزی که گذشت / اصفهان تایید کرد ناچار شدیم مازوت بسوزانیم
اعتماد نوشت:
ديروز نام بندر ماهشهر، باقرشهر و قرچك به عنوان آلوده‌ترين شهرهاي كشور ثبت شد. طبق گزارش سامانه پايش كيفي هواي كشور، ديروز غلظت آلاينده‌ها از نوع ذرات معلق با قطر كمتر از 2.5 ميكرون در بندرماهشهر به 181، در باقرشهر به 177 و در قرچك به 173 رسيد كه هواي اين شهرها براي تمام گروه‌ها ناسالم اعلام شد. بيش از يك ماه است كه انتشار آلاينده‌ها در هواي شهرهاي بيش از 20 استان كشور، كيفيت هوا را به سطح ناسالم براي گروه‌هاي حساس و در روزهايي، ناسالم براي تمام گروه‌ها تنزل داده و در برخي شهرها هم كيفيت هوا به وضعيت بسيار ناسالم يا خطرناك رسيده است. در حالي كه اخبار پيشين حكايت از بالا بودن سطح آلايندگي ذرات معلق با قطر كمتر از 2.5 ميكرون در هواي شهرهاي كشور داشت، طي روزهاي اخير سطح آلاينده‌هاي ديگري همچون دي‌اكسيد گوگرد و منوكسيدكربن در هواي برخي شهرها هم نشان مي‌دهد كه غير از تاثيرات وارونگي فصلي، عوامل ديگري هم در آلوده كردن هواي شهرها سهم دارد. براي نمونه، روز يكشنبه، تهران اولين روز هواي آلوده به دي‌اكسيد گوگرد SO2 را سپري كرد و شركت كنترل كيفيت هواي تهران اعلام كرد كه در مناطق 7 و 17 ميزان دياكسيدگوگرد بيش از ساير مناطق بوده است. به دنبال اين اعلام، مديرعامل شركت كنترل كيفيت هواي تهران هم تاييد كرد كه در سومين هفته آذر ماه و به خصوص در روزهاي 22 تا 25 آذر، غلظت ساعتي آلاينده دياكسيدگوگرد در برخي ايستگاه‌ها بالا و حتي بسيار فراتر از حد استاندارد گزارش شده است.
اين مقام مسوول همچنين تاييد كرد كه «در ايستگاه‌هاي واقع در پهنه‌هاي غربي و جنوبي شهر، بيشتر از ايستگاه‌هاي ساير نقاط شهر، شاهد افزايش شاخص اين آلاينده بوديم چنانكه اولين روز آلوده از منظر آلاينده SO2 از ابتداي سال را در روز پنجشنبه 24 آذر شاهد بوديم و پنجشنبه هفته گذشته، اولين روز آلوده به لحاظ آلاينده SO2 در 7 سال گذشته است كه افزايش غلظت آن، نشان‌دهنده تاثير منابع غير ترافيكي است كه توليد اين آلاينده به علت استفاده از سوخت‌هاي پُرگوگرد در منابع ثابت را محتمل مي‌سازد.»
سيدمحمدمهدي ميرزايي قمي روز 27 آذر اعلام كرد: «تحليل‌هاي انجام‌شده از سال ۹۶ نشان مي‌دهد سهم اصلي آلودگي منابع آلاينده متحرك در شهر تهران ۸۳ درصد و سهم ذرات معلق ۶۰ درصد و سهم ناوگان فرسوده 58 درصد است. تاكسي و وانت فرسوده تنها ۷ درصد ناوگان تهران را تشكيل مي‌دهند اما سهم آلايندگي آنها ۳۸ درصد است. موتوسيكلت فرسوده در مقايسه با موتوسيكلت توليد جديد ۱۲ درصد، خودرو سواري فرسوده نسبت به سواري توليد جديد ۲۶ درصد و كاميون فرسوده نيز تا ۵۰ برابر آلودگي بيشتري ايجاد مي‌كنند.»
به دنبال اين توضيحات، عباس كاظمي؛ مديرعامل اسبق شركت ملي پالايش و پخش فرآورده‌هاي نفتي هم در گفت‌وگو با خبرنگار ايلنا اعلام كرد: «آلايندگي هوا مجموعه كربني است كه متصاعد مي‌شود و با توجه به اينكه در زمستان اينورژن (وارونگي) اتفاق مي‌افتد و لايه بالايي هوا كه سردتر بوده سنگين‌تر است؛ تمام كربن در سطح زمين قفل مي‌شود، اكنون حدود 4 ميليون دودكش در منازل وجود دارد و 4 ميليون خودرو نيز در خيابان‌ها تردد مي‌كنند كه حجم بالايي كربن در هوا منتشر مي‌كنند، هوا هم كه نه به صورت افقي و نه عمودي حركت دارد، در نتيجه تجميع كربن ميزان اكسيژن را كم مي‌كند و ميزان گوگرد و فلزات افزايش مي‌يابد و در تمام زمستان‌ها هم درگير اين مساله هستيم.»
طبق توضيحات پژوهشكده محيط زيست، «دياكسيدگوگرد SO2، گازي غيرقابل اشتعال، غيرقابل انفجار و بي‌رنگ است و در صورتي كه به غلظت بالاي ppm 3 برسد، بوي تند و محسوس خواهد داشت. تخمين زده مي‌شود كه SO2 به‌طور متوسط بين 2 تا 4 روز در هوا باقي بماند. بيش از 80 درصد اكسيدهاي گوگرد به دست بشر در جريان احتراق سوخت‌هاي فسيلي از منابع ثابت آلوده‌كننده توليد مي‌شود. تقريبا تمامي سوخت‌هاي فسيلي داراي گوگرد هستند كه در جريان احتراق به صورت دي‌اكسيد گوگرد وارد هوا مي‌شود. دي‌اكسيد گوگرد انسان‌ساخت، ناشي از مصرف سوخت‌هاي فسيلي است. مقدار گوگرد در سوخت‌ها و فرآورده‌هاي نفتي باهم تفاوت دارد. نفت كوره يا مازوت بين 2.5 تا 3.5 درصد و گازوييل بين 0.5 تا 1 درصد گوگرد دارد ولي گوگرد بنزين ناچيز است. تنگ شدن راه‌هاي هوايي تنفس، اسپاسم برونش، سرفه شديد، سوزش چشم و مجاري تنفسي، كاهش كارايي تنفسي و تنگي نفس، كم شدن عمق تنفس و در نهايت تشديد عوارض قلبي و عروقي و تنفسي از اثرات بهداشتي منتسب به دي‌اكسيد گوگرد به شمار مي‌رود.»
مقصر هواي آلوده ايران كيست و كجاست
و چيست؟
طي سال‌هاي اخير، مقصر اصلي آلودگي هواي شهرها، غير از خودروهاي فرسوده‌اي كه با احتراق ناقص و معاينه فني‌هاي جعلي و دست‌ساز تردد مي‌كنند، مازوت‌سوزي نيروگاه‌ها و صنايع بوده اگرچه مسوولان طي دو سال اخير مدعي توقف مازوت‌سوزي شده‌اند. مازوت نوعي نفت كوره بي‌كيفيت و از جمله تركيبات نفت خام است كه سوخت نيروگاه‌ها و صنايع به شمار مي‌رود و حتي در زمان‌هاي دور، به عنوان سوخت منازل هم مورد استفاده بوده و امروز هم براي فعاليت موتورها و چراغ‌ها و كوره‌ها كاربرد دارد. امروز توليد‌كنندگان عمده مازوت در دنيا، روسيه، كشورهاي آسياي ميانه و ايران هستند كه از انرژي بالاي اين سوخت براي روشن نگهداشتن كوره نيروگاه‌ها و صنايع سنگين و همچنين به عنوان حلال در صنعت استفاده مي‌كنند. سوخت ناقص مازوت در نيروگاه‌هاي حرارتي مي‌تواند هواي محيط را آلوده كند. دياكسيدگوگرد يكي از آلاينده‌هاي ناشي از مازوت‌سوزي است علاوه بر اينكه ذرات معلق با قطر كمتر از 2.5 يا 10 ميكرون هم از جمله آلاينده‌هاي حاصل از سوزاندن نفت كوره در نيروگاه‌هاي حرارتي و صنايع سنگين است.
سال 1399، بيژن زنگنه؛ وزير نفت دولت دوازدهم اقرار كرد كه: «تمايل نداريم از سوخت مازوت استفاده كنيم اما در نقاطي مجبور هستيم. اگر مصرف برق كاهش پيدا كند مصرف مازوت نيز كاهش پيدا خواهد كرد.»
هفته گذشته خبرگزاري ايسنا در گزارشي درباره آخرين وضعيت مازوت‌سوزي در كشور نوشت: «از ميان ۱۳۲ نيروگاه در كشور، تنها ۱۴ نيروگاه امكان استفاده از سوخت مازوت دارند و سوخت دوم ساير نيروگاه‌ها گازوييل است؛ ۱۰ درصد از نيروگاه‌هاي كشور مازوت‌سوز هستند و براساس گزارش شركت توليد برق، از سال ۸۸ تاكنون يك ليتر مازوت در نيروگاه‌هاي پايتخت مصرف نشده. مصرف سوخت نيروگاه‌هاي كشور در حال حاضر گاز است اما نيروگاه‌ها در فصل زمستان به دليل كمبود سوخت گاز (به‌دليل اولويت مصرف خانگي) مجبور به استفاده از گازوييل به عنوان سوخت دوم مي‌شوند. اين سوخت دوم نه تنها به نيروگاه‌ها بلكه به همه صنايع نيز تعلق مي‌گيرد اما به دليل كمبود سوخت دوم نيز نيروگاه‌ها و صنايع مدت كوتاهي مجبور به مصرف مازوت هستند كه درصد بالاي گوگرد موجود در مازوت باعث مي‌شود اين فرآورده نقش بسزايي در آلايندگي داشته باشد و گوگردزدايي از فرآورده هم كه بايد از مبدا يعني پالايشگاه‌ها صورت بگيرد نيز انجام نمي‌شود و بدين‌ترتيب مازوت به عنوان سوختي مخرب و متهم رديف اول آلايندگي هوا محسوب مي‌شود.»
در بخش ديگري از اين گزارش نقش سوخت مصرفي خودروها در آلودگي هواي شهرها هم اينگونه تحليل شده است: «ميانگين مصرف بنزين در سال ۱۴۰۰ نزديك به ۹۵ ميليون ليتر در روز برآورد مي‌شود كه اين ميزان مصرف به ميانگين ۱۰۴ تا ۱۰۵ ميليون ليتر در هر روز از سال ۱۴۰۱ مي‌رسد و به تشديد آلايندگي هوا در زمستان كمك مي‌كند.»
در گزارش ديگر اين خبرگزاري درباره سهم نيروگاه‌ها در آلودگي هواي كلان‌شهرها تاييد شده كه «طراحي واحدهاي نيروگاه‌هاي حرارتي كشور بر اساس سوخت گاز طبيعي بوده و از نظر وزارت نيرو استفاده از سوخت گاز در تمامي نيروگاه‌هاي حرارتي كشور به دليل كـاهش تبعات زيست محيطـي از جملـه كـاهش آلـودگـي هوا، كاهش هزينه‌هاي بهره‌برداري و تعميرات واحدهاي نيروگاهي همواره در اولويت قرار دارد وليكن به دليل محدوديت اعمالي در تحويل سوخت گاز ناشي از افزايش مصرف سوخت گاز مخصوصا در بخش خانگي، امكان تامين ۱۰۰ درصدي سوخت گاز مصرفي نيروگاه‌ها مخصوصـا در نيمه دوم سال ميسر نمي‌شود. نيروگاه‌ها به منظور تامين برق مورد نياز شبكه سراسري برق كشور، از سوخت مايع استفاده مي‌كنند. سهم نيروگاه‌ها در مصرف سوخت مايع ناچيز بوده و در سال ۱۴۰۰ تنها ۱۹ درصد سوخت مورد نياز نيروگاه‌ها با سوخت مايع (۷.۹ درصد از مازوت و ۱۱.۲ درصد از گازوييل) تامين شده و در نيروگاه‌هاي اطراف كلان‌شهر تهران (بعثت و شهيد فيروزي) هيچ‌گونه سوخت مازوت مصرف نشده و در كلان‌شهر اصفهان (اصفهان و شهيد منتظري) مصرف سوخت مازوت بسيار اندك بوده است. آن‌طوركه متولي نيروگاه‌هاي برق كشور مي‌گويد، هيچ‌گونه ارتباط معناداري بين نوع سوخت مصرفي نيروگاه‌ها و كيفيت هواي اين دو شهر مشاهده نمي‌شود. از منظر سازمان حفاظت محيط زيست، سوختي كه قابليت رعايت پارامترهاي خروجي از دودكش نيروگاه‌ها را دارا باشد سوخت استاندارد تلقي مي‌شود. در صورتي‌كه ميزان گوگرد سوخت مايع تحويلي به صنايع ۰.۵ درصد باشد، مقادير آلاينده‌هاي خروجي از دودكش نيروگاه‌ها در محدوده مجاز تعيين‌شده توسط سازمان حفاظت محيط زيست خواهد بود اما در حال حاضر ميزان گوگرد سوخت تحويلي به نيروگاه‌ها بيش از اين مقدار است.»
اخيرا داريوش گلعليزاده؛ سرپرست مركز ملي هوا و تغيير اقليم سازمان حفاظت محيط‌زيست درباره مصرف مازوت در پاييز و زمستان در گفت‌وگو با خبرگزاري ايرنا اعلام كرد: «از وزارت نيرو خواستيم كه سوخت گاز نيروگاه‌ها و صنايع را تا حد امكان تامين كند، در نيمه دوم سال به دليل كاهش محسوس دما و افزايش مصرف گاز در بخش خانگي و تجاري، تامين گاز مورد نياز نيروگاه‌ها به عنوان سوخت با مشكل مواجه مي‌شود، در واقع در شرايط عادي ۴۵۰ ميليون متر مكعب گاز در بخش خانگي و تجاري مصرف مي‌شود كه در شرايط سرما با افزايش ۱۵ تا ۲۰ درصدي به حدود ۶۵۰ ميليون متر مكعب افزايش مي‌يابد. روزانه ۸۵۰ تا ۸۷۰ ميليون متر مكعب گاز با ورود به شبكه داخلي صرف بخش‌هاي مختلف خانگي، تجاري و صنعتي مي‌شود، اگر مصرف در يكي از اين بخش‌ها مثلا خانگي افزايش يابد به ناچار براي تامين سوخت كافي از سهم نيروگاه‌ها كم مي‌شود تا مشكلي براي بخش خانگي ايجاد نشود، سوخت گاز مصرفي روزانه نيروگاه‌ها ۲۶۰ تا ۲۷۰ ميليون متر مكعب يا معادل همين ميزان سوخت مايع مانند گازوييل و مازوت است، اما زماني كه هوا سرد مي‌شود مصرف گاز در بخش خانگي روزانه بيش از ۱۰۰ ميليون متر مكعب افزايش مي‌يابد كه براي جبران آن بايد از بخش صنعت كم شود تا اختلالي در برق بخش‌هاي مختلف مانند خانگي، بيمارستان‌ها و برخي صنايع ايجاد نشود. در اينجا نيروگاه‌ها به ناچار به سمت مصرف سوخت دوم يعني گازوييل يا مازوت مي‌روند و گاهي هم تلفيقي (گاز و مازوت) مصرف مي‌كنند كه اين امر موجب تشديد آلودگي هوا مي‌شود. در مجموع سه دسته نيروگاه حرارتي داريم از جمله نيروگاه گازي، سيكل تركيبي و بخاري كه ۱۶ نيروگاه در كشور بخاري است و قابليت مصرف مازوت دارد و برخي از آنها كه در كلان‌شهرها و حاشيه آنها واقع شده‌اند ديگر مازوت مصرف نمي‌كنند، مثلا بخش سوخت نيروگاه بعثت در تهران از سال ۹1 – ۹0 پلمب شده و به هيچ عنوان امكان مصرف مازوت ندارد و چون داخل شهر واقع شده به دنبال فك اين پلمب هم نيستند. يك نيروگاه هم در داخل شهر اسلام‌آباد در اصفهان فعال است كه آن‌هم سال‌هاست مازوت نمي‌سوزاند، نيروگاه شهيد منتظري شاهين شهر اصفهان هم كه پيرامون شهر واقع شده و قابليت مصرف ۶ ميليون متر مكعب سوخت را دارد در ۳ تا ۴ سال اخير امكان مصرف مازوت نداشت چون بخش سوخت مازوت آن پلمب بود اما سال گذشته به دلايلي ۵۵ روز مازوت مصرف كرد، نيروگاه شازند هم به صورت تلفيقي مي‌سوزاند، نيروگاه شهيد رجايي حدود ۵۰ تا ۶۰ درصد مازوت مي‌سوزاند، نيروگاه منتظر قائم فرديس كرج كه نزديك تهران است هم مازوت نمي‌سوزاند اما در دو تا سه سال قبل يك هفته به صورت آزمايشي مازوت سوزاند.»
با وجود تكذيب مازوت‌سوزي در نيروگاه‌ها، اخيرا منصور شيشه‌فروش؛ مديركل مديريت بحران استانداري اصفهان ضمن اشاره به اينكه مازوت‌سوزي در كشور از اتاق فكر واقع در پايتخت مديريت مي‌شود، علاوه بر تاييد مازوت‌سوزي در نيروگاه شهيد منتظري اصفهان طي روزهاي اخير گفت: «توليد انرژي برق، در زمره وظايف وزارت نيرو است، استمرار فعاليت نيروگاه‌ها به دليل ارتباط مستقيم آن با حوزه تامين انرژي، در زمره تصميمات شوراي امنيت كشور است و مصارف مازوت نيروگاه‌ها از تهران مديريت مي‌شود و اين نيروگاه نيز با حكم شوراي امنيت كشور و به‌صورت متمركز دستور گرفته است.»
مریم احمدی در هم میهن نوشت:
آلودگی هوا این روزها در اصفهان بیداد می‌کند. هاله سیاه رنگ و بزرگ بر بام این کلانشهر خوش نشسته و تکان نمی‌خورد. باد و باران، ناجیان همیشگی رفع آلودگی هم در روزهای گذشته عاجزتر از هر زمان دیگری بودند و نتوانستند رنگ آبی را برای آسمان شهر گنبدهای فیروزه‌ای بپاشند. شاخص کیفی هوای کلانشهر اصفهان روز یکشنبه با میانگین ۱۰۵ برای هشتمین روز پیاپی در وضعیت ناسالم ثبت شد و هواشناسی هم نسبت به تشدید سکون هوا تا پایان هفته‌جاری هشدار سطح نارنجی صادر کرد: «از بعد از ظهر دوشنبه- ۲۸ آذرماه- تا اوایل روز پنجشنبه به سبب تشدید پایداری هوا و سردی هوا در کلانشهر اصفهان و مناطق صنعتی استان، سکون نسبی و افزایش و انباشت غلظت آلاینده‌های جوی رخ خواهد داد که سبب کاهش کیفیت هوا در حد ناسالم برای عموم شهروندان به‌ویژه در ساعات اولیه روز می‌شود.»
مرگ دو برابر اصفهانی‌ها
آلودگی هوای اصفهان، اگرچه در روزهای پاییزی به اوج خود رسید، اما اعداد و ارقام حک شده روی شاخص‌ها حاکی از این است که اصفهان از ابتدای سال جاری تا نیمه آذرماه، ۱۲۸ روز هوای آلوده، ۱۲۹روز هوای سالم و تنها یک روز هوای پاک را پشت‌سر گذرانده است. آلودگی شدید، نام اصفهان را در فهرست آلوده‌ترین کلانشهرهای کشور قرار داده است و آنطور که «مهر» از قول عباس شاهسونی، رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت گزارش داده: «نتایج مطالعه‌ای برای کمی‌سازی اثرات بهداشتی و اقتصادی منتسب به آلاینده ذرات معلق PM 5/2در شهر اصفهان نشان می‌دهد تعداد مرگ به علت بیماری‌های مزمن انسداد ریوی بالاتر از ۳۰ سال ۴۲نفر، تعداد مرگ به علت سرطان ریه بالاتر از ۳۰ سال ۴۸ نفر، تعداد مرگ به علت بیماری‌های ایسکمیک قلبی در بزرگسالان بالاتر از ۲۵ سال ۴۱۱نفر و تعداد مرگ به علت سکته مغزی در بزرگسالان بالاتر از ۲۵ سال ۱۴۴نفر بوده است. همچنین مجموع هزینه اقتصادی مرگ‌های ناشی از مواجهه با ذرات معلق در سال ۱۴۰۰ در شهر اصفهان به‌طور میانگین ۹۰۵ میلیون دلار معادل با ۲۵ هزار میلیارد تومان برآورد شده است.»
آذرماه سال گذشته نیز محمدمهدی امین، معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان درباره دو برابر شدن مرگ‌های ناشی از آلودگی هوا هشدار داد؛ آنجا که گفت: «در سه سال گذشته از سال ۱۳۹۷ تا ۱۳۹۹ با افزایش ۳۵ درصدی ذرات معلق با عنوان (PM) پیام 5/2یا ذرات معلق کمتر از 5/2میکرون میزان مرگ‌و میر در اصفهان تقریبا دو برابر شده و از آمار ۶۸۳ نفری در سال ۱۳۹۷ به یک هزار و ۲۹۱ نفر در سال ۱۳۹۹ افزایش پیدا کرده است. همچنین مواردی همچون مرگ زودرس، ابتلا به انواع سرطان‌ها مانند سرطان ریه، بیماری‌های مزمن انسداد ریوی مانند برونشیت، تشدید بیماری‌های مزمن ریوی، بیماری‌های قلبی و افزایش مراجعه به بیمارستان به دلیل بیماری قلبی و ریوی با آلودگی هوا مرتبط است.»
همه این داده‌ها اگرچه نشان از بحرانی بودن وضعیت آلودگی هوا در اصفهان است؛ اما باعث نشده تا تصمیم‌گیرندگان از سوخت مازوت در این کلانشهر بی‌نفس صرف‌نظر و راه دیگری برای تامین سوخت نیروگاه‌ها اتخاذ کنند. حالا و در شرایطی که روزهای پاییزی به پایان خود نزدیک می‌شوند و به دلیل سردی هوا مصرف گاز را افزایش داده‌اند، سوخت مازوت در اصفهان هم چندوقتی است که آغاز شده است؛ اتفاقی که البته هیچ کدام از مسئولان استانی به‌طور صریح در رابطه با آن صحبت نکرده‌اند و جزئیاتی از آن به رسانه‌ها نمی‌گویند؛ همان‌ها که در این روزها که آلودگی هوا به اوج خود رسیده و شهروندان را به ستوه آورده، روزه سکوت گرفته‌اند و هیچ تمایلی به صحبت درباره مازوت‌سوزی ندارند و فقط توپ را به زمین یکدیگر می‌اندازند. همه مسئولان استانی و شهری و حتی نمایندگان مجلس متفق‌القول می‌گویند، مخالف با سوخت مازوت در اصفهان هستند و می‌دانند مازوت‌سوزی در روزهایی که این کلانشهر پی‌درپی در سیاهی مطلق فرو رفته و هاله سیاه آلودگی دست از آسمانش نمی‌کشد، چه تبعاتی به همراه دارد. مدیرکل اداره حفاظت از محیط‌زیست استان اصفهان، اما حاضر به گفت‌وگو با «هم‌میهن» نمی‌شود؛ او معتقد است، مقامات کشوری که جزو تصمیم‌گیرندگان مازوت‌سوزی در اصفهان هستند، او را از انجام مصاحبه منع کرده‌اند. مدیرکل اداره حفاظت از محیط‌زیست استان اصفهان اما به تازگی پیشنهادی داده است که در کانال‌های تلگرامی دست به دست می‌شود: «با توجه به مازاد ظرفیت تولید برق در کشور، وزارت نیرو، برق مورد نیاز اصفهان را از شبکه سراسری جایگزین و به مدت دو ماه نیروگاه شهید منتظری را خاموش کند. تهاتر، پیشنهادی بود که در سفر دکتر سلاجقه رئیس سازمان محیط‌زیست کشور به اصفهان مطرح شد که از گاز ال‌پی‌جی که در پالایشگاه وجود دارد، برای سوخت نیروگاه استفاده شود. این موضوع فقط به‌عنوان پیشنهاد مطرح شد و زمانی که کارشناسان نیروگاه، پالایشگاه و همکاران ما از نظر فنی ورود و بررسی کردند مشخص شد، میزان گاز ال‌پی‌جی که پالایشگاه اصفهان به‌عنوان مازاد در اختیار دارد حتی در حد تأمین یک واحد نیروگاه منتظری نیست و از سوی دیگر مشکلات گاز ال‌پی‌جی برای برخی مناطق کویری پیش آمد و گفتند همین مقدار کم گاز که پالایشگاه دارد، می‌تواند تامین‌کننده گاز مناطقی باشد که یا گاز ندارند یا به دلیل افت فشار، گاز به آنها نمی‌رسد بنابراین موضوع تهاتر منتفی شد و ما درباره این مسئله باید دنبال راه‌حل‌های جدی‌تر باشیم. باید توجه داشت که به‌دلیل کاهش مصرف برق در پاییز و زمستان نسبت به تابستان، اکنون نیروگاه‌های کشور مازاد ظرفیت تولید برق دارند که اگر نیروگاه شهید منتظری به مدت دوماه تعطیل شود، آنها می‌توانند تامین برق را جبران کنند. صحبت ما این است که وزارت نیرو ازطریق شبکه سراسری، برق مورد نیاز اصفهان را جایگزین کند و به مدت دوماه به نیروگاه شهید منتظری خاموشی بدهد یا اگر نه، دو واحد این نیروگاه را در مدار بگذارد اما برای این دو واحد گاز تامین کند و جبران برق شش‌واحد دیگر از طریق شبکه سراسری تامین شود. معتقدیم انجام این کار امکان‌پذیر است و مشکل آلودگی نیروگاه منتظری را می‌تواند در این شرایط برطرف کند.»
مصطفی قادریان، مدیر روابط عمومی اداره کل محیط‌زیست استان اصفهان در گفت‌وگو با «هم‌میهن» تنها به گفتن این چند کلمه بسنده می‌کند: «یک‌بار محیط‌زیست با استفاده از قدرت مراجع قضایی اقدام به پلمب مشعل‌های مازوت کرده است؛ حالا اما هرکس یا هر دستگاهی که اقدام به باز کردن شیرهای مازوت کرده، باید دراین‌باره هم گفت‌وگو کند و پاسخگو باشد. این تصمیم از سوی مقامات سازمان گرفته شده و ربطی به اصفهان ندارد. حتی استاندار به‌عنوان بالاترین مقام استانی هم نمی‌تواند دراین‌باره اظهارنظر کند.» اشاره او به پلمب 96مشعل مازوت‌سوز در نیروگاه شهید منتظری است که سال 1393 و با حکم مقامات قضایی و با درخواست اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان پلمب شد. آن زمان گفته می‌شد، پلمب مشعل‌های مازوت سوز این نیروگاه تضمین‌کننده استفاده مستمر از سوخت گاز توسط این واحد تولیدی است که از محورهای مهم و اقدام‌های اساسی بند چهاردهم فصل پنجم برنامه جامع کنترل کیفی هوای اصفهان است كه به شرکت گاز استان و شرکت برق منطقه‌ای واگذار شده است. پلمب مشعل‌های مازوت سوز در نیروگاه شهید محمد منتظری، مانع از تخلیه روزانه ۳۰۰تن گوگرد به محیط‌زیست می‌شود که در فصول سرد سال به دلیل تامین نشدن سوخت گاز برای این نیروگاه، در اصفهان پدید می‌آمد. سال گذشته، اما کمبود گاز موجب فک‌پلمب مشعل‌های‌مازوت در نیروگاه و سوخت آن به‌مدت دو ماه شد؛ موضوعی که اگرچه با انتقادهای فراوانی همراه شد اما نتوانست راه به‌جایی ببرد و مانع از این تصمیم شود. حالا اما بعد از یک‌سال از فک‌پلمب شیرهای مازوت و اما‌واگرهای بسیار درباره مازوت‌سوزی در اصفهان، همچنین قول‌های مکرر مسئولان برای جلوگیری از این اتفاق، مازوت‌سوزی در فصل سرد آغاز شده و بیم آن می‌رود که با شدت گرفتن برودت هوا، میزان استفاده از این سوخت نیز افزایش یابد و بیش از این به وضعیت آلودگی هوا دامن بزند؛ وضعیتی که دادستان اصفهان هم درباره آن حاضر به گفت‌وگو با « هم‌میهن» نمی‌شود و می‌گوید: «دراین‌باره استاندار باید پاسخگو باشد.» تماس‌های «هم‌مهین» با منصور شیشه‌فروش، مدیرکل مدیریت بحران استانداری هم راه به‌جایی نمی‌برد. مهران زینلیان، معاون عمرانی استانداری اصفهان اما در گفت‌وگو با «هم‌میهن» با بیان اینکه مدیریت استان با مازوت‌سوزی مخالف است، می‌گوید: «بارها دراین‌باره مکاتبات جدی با تهران صورت گرفته است تا راهکار موثری اندیشیده شود؛ چراکه ضرروزیانی که مازوت‌سوزی به محیط‌زیست و سلامت مردم وارد می‌کند، بسیار جدی است؛ بنابراین کمبود گاز باید ازطریق دیگری جبران شود. اما متاسفانه هنوز پاسخی از سوی مسئولان تصمیم‌گیرنده دریافت نکرده‌ایم.» به گفته او، وزارت نفت وظیفه تامین گاز و وزارت نیرو عهده‌دار تولید و توزیع برق است؛ آسیب رساندن به مردم به دلیل تولید برق و کمبود گاز به هیچ وجه دلیل قابل‌قبولی نیست. معاون عمرانی استاندار اصفهان می‌گوید، پیشنهاد داده‌ایم که مصرف حامل‌های انرژی در خود استان‌ها مدیریت شود: «اگر این اتفاق بیفتد، بنا به نیازهایی که در استان‌ها وجود دارد، درباره مصرف انرژی‌ها تصمیم‌گیری می‌شود؛ البته لازم است این پیشنهاد با حضور دستگاه‌های تخصصی بیشتر بررسی شود. او می‌گوید، قوه‌قضائیه باید به این موضوع ورود پیدا و ترک فعل‌هایی که از سوی دستگاه‌های مختلف صورت گرفته را پیگیری کند: «براساس برنامه در سال‌های گذشته، باید تولید و توزیع برق و گاز در کشور مدیریت می‌شد و درکنار آن فیلترگذاری نیروگاه‌ها و منابع آلاینده نیز باید صورت می‌گرفت. اما به دلیل اینکه این اتفاق رخ نداده است، اکنون به چنین وضعیتی رسیده‌ایم. همچنین نمایندگان مردم نیز باید به این مسئله ورود جدی کنند؛ البته این ورود باید عالمانه و منطبق بر واقعیت‌های موجود و به دور از رفتارهای پوپولیستی و تبلیغات انتخاباتی باشد؛ زیرا آنها به‌خوبی می‌دانند تصمیم باز و بسته شدن پلمب مازوت در تهران گرفته شده، نه در استان اصفهان؛ پس باید مازوت‌سوزی را در سطح ملی پیگیری کنند. » زینلیان با اشاره به اینکه نمی‌دانیم مازوت‌سوزی در اصفهان تا چه زمانی ادامه خواهد داشت، می‌گوید: «قاعدتا تا زمانی که برودت هوا و مصرف گاز کاهش پیدا کند، مازوت هم مصرف می‌شود؛ البته در سال گذشته تلاش کردیم که عملیات اجرایی بیش از هزار مگاوات نیروگاه خورشیدی در استان اصفهان را انجام دهیم تا بخشی از مشکلات اینگونه حل شود اما به هر حال این فرآیند هم زمانبر است.» چندی پیش هم امیر سامع، رئیس کمیسیون بهداشت، سلامت و خدمات شهری شورای اسلامی شهر اصفهان انگشت‌انتقاد را به‌سمت بالاترین مقام استانی گرفت و در بخش تذکرات جلسه‌علنی شورای‌شهر گفت: «استاندار و دادستان اصفهان درباره استفاده از مازوت پاسخگو باشند و جلوی پایمال شدن حق مردم را بگیرند؛ متاسفانه در چند روز اخیر شاهد راه‌اندازی غیرمسئولانه برخی مشعل‌های مازوت‌سوز نیروگاه شهید منتظری بودیم که با دور زدن مصوبات قانونی و با نام مدیریت‌بحران توسط مسئولان و بعضی از مرکزنشینان و مسئولان استانی صورت گرفته است. در شرایطی که آلودگی شهر اصفهان به‌دلیل ظرفیت آلایندگی و شرایط آب و هوایی ظرف مدت کمتر از ۴۸ساعت از هوای سالم به مرز هوای خطرناک می‌رسد، هر اقدامی که به هر میزان بتواند این آلایندگی را کنترل کند و کاهش دهد، بر همگان واجب است. از آنجایی که در کشور ظرفیت تولید بیش از ۶۰هزار مگاوات برق وجود دارد و در تابستان این میزان مصرف و تولید را در نیروگاه‌ها داریم و در فصل زمستان مصرف برق به کمتر از ۵۰هزار مگاوات می‌رسد، با مدیریت واحدهای نیروگاهی در کشور و خطوط انتقال، ماموریت غیر شرعی تولید برق با سوخت مازوت را از نیروگاه چسبیده به شهر دو میلیون نفری اصفهان باید از دوش این شهر برداشت تا آلودگی، گریبان شهر را رها کند. استفاده از سوخت مازوت در نیروگاه درواقع پایمال کردن حق بیش از دو میلیون نفر شهروند اصفهانی است که در هر دم آلودگی تشدیدشده از اینگونه سوءتدبیرها را به‌کام خود فرو می‌برند.» او خطاب به استاندار اصفهان می‌گوید، باید به این موضوع وارد شود و با ایجاد یک سازوکار مستمر و جدی برای اجرای قوانین و دستورالعمل‌ها ازجمله قانون هوای پاک و برای کنترل این هیولای لجام‌گسیخته آلودگی هوا، تدبیری عاجل داشته باشد. عباس مقتدایی، نماینده مجلس هم در نامه‌ای خطاب به استاندار اصفهان با انتقاد از انجام نشدن اقدامات موثر برای کاهش آلودگی هوا در این استان گفته است، از متولیان ملی و استانی مصرف سوخت مازوت به دلیل کوتاهی‌های مدیریتی و کم‌کاری‌های ماه‌های گذشته برای کاهش آلودگی هوا به کمیسیون اصل90 شکایت کرده است: «به‌عنوان بالاترین مقام اداری استان پاسخ دهید که چرا کوتاهی صورت گرفته است؟چه اقداماتی انجام داده‌اید و چه برنامه‌ای برای توقف این روند آسیب‌رسان به جان مردم دارید؟»
همه اینها اما درحالی است که استاندار اصفهان تا به این لحظه موضعی درباره مازوت‌سوزی در اصفهان نشان نداده و سکوت را به سخن گفتن ترجیح داده. صحبت‌های حسین علی حاجی دلیگانی، نماینده مردم شاهین‌شهر در مجلس با «هم‌میهن» هم اما حاکی از این است که زور مقامات استانی به مقامات کشوری نمی‌رسد و اصفهانی‌ها ظاهرا تا پایان زمستان باید با آلودگی هوا بسازند و بسوزند. آنطور که او به «هم‌میهن» می‌گوید: «نمایندگان مجلس از سال پیش به این موضوع ورود داشته‌اند. امسال هم چندین‌بار به وزرای نفت و نیرو نامه‌نگاری کرده‌اند و دراین‌باره تذکر داده‌اند و خواسته‌اند جلوی مازوت‌سوزی در اصفهان را بگیرند؛ متاسفانه مرجع دیگری، مسئولان استانی را ملزم به سوخت مازوت و توقف استفاده از گاز کرده است. البته تمام تلاش‌مان را خواهیم کرد که مازوت‌سوزی را متوقف کنیم؛ چراکه این مسئله با سلامتی مردم سروکار دارد.» به گفته او، درست است که نیروگاه باید برق تامین کند؛ اما تولید برق نباید سلامتی مردم را به خطر بیاندازد. باید تدابیر دیگری اتخاذ شود، زیرا نیروگاه در بخشی تعبیه شده که جمعیت زیادی را تحت‌تاثیر خود قرار می‌دهد و مشکلات تنفسی برای شهروندان به وجود می‌آورد: «بنا به اعلام محیط‌زیست، نوع مازوتی که در نیروگاه سوخته می‌شود، آلایندگی بسیار بالایی را به همراه دارد. اگرچه مرجع تصمیم‌گیرنده از موضع بالا اقدام به این کار کرده و معتقد است، در شرایط کنونی نمی‌تواند گاز مصرفی نیروگاه را تامین کند اما وزارت نفت و نیرو باید اولویت‌بندی‌های لازم دراین‌باره انجام دهند.»
بانیان آلودگی هوا در اصفهان
آلودگی هوا در اصفهان مسئله تازه‌ای نیست و سال‌به‌سال هم وضعیت این کلانشهر را بدتر می‌کند. نتایج پروژه منشأیابی ذرات معلق توسط دانشگاه صنعتی و سیاهه انتشار آلودگی هوای اصفهان دانشگاه اصفهان که در سال 1396 تهیه شد، نشان می‌دهد منطقه‌ای مانند اصفهان که در شعاع ۳۰کیلومتری آن عوامل مختلف آلاینده و شهرک‌های صنعتی است و در اطراف آن واحدهای تولیدی و درون شهر حمل‌ونقل و ناوگان‌های سبک و سنگین و اصناف مختلفی وجود دارد که همیشه فعالند، متاثر از مناطق پیرامون خود است و از سوی دیگر تحت‌تاثیر کانون‌های گرد و غبار در شرق اصفهان، استان‌ها و کشورهای همسایه است که با بارندگی و تغییر اقلیم، کاهش یا افزایش پیدا می‌کنند. در فصول سرد عمده آلودگی ناشی از صنایع ۳۷درصد و از فرآیند احتراق بود. این عدد درصورت ثابت بودن فعالیت در فصول گرم سال نیز همین میزان بوده اما اثرگذاری آن متفاوت است. آلودگی ناشی از کامیون‌ها، اتوبوس‌ها و موتورسیکلت‌ها ۳۳ تا ۵۳درصد بین فصول سرد و گرم متفاوت است. دیگر نتایج این تحقیق نشان می‌دهد، در فصول سرد به‌ویژه ماه‌های آبان و آذر مصرف گاز افزایش می‌یابد و در اصفهان به مصرف ۴۰ میلیون مترمکعب گاز در شبانه روز می‌رسد. بر اثر کاهش دما و پایداری هوا در این مدت این ورژن اتفاق می‌افتد و غلظت آلاینده‌ها در شهر افزایش می‌یابد اما با تغییر فصل‌ها مشاهده می‌کنیم که سهم منابع خانگی از هفت‌درصد در پاییز و زمستان به دو درصد در فصول گرم می‌رسد. درصدهای انتشار از منابع ثابت و متحرک در سراسر شهر اصفهان با پیرامون آن، بسته به نوع آلاینده متفاوت است؛ نقش منابع متحرک (حمل‌ونقل) در ترکیباتی مانند مونوکسید کربن، اکسیدهای نیتروژن، ترکیبات آلی فرار از منابع ثابت (صنایع) بیشتر است اما در انتشار ذرات معلق pm و اکسیدهای گوگرد که بسیار مهم بوده و تاثیر آن بر سلامت زیاد است بخش عمده آن ناشی از منابع ثابت یا صنعت است.
سوخت روزانه یک‌هزار و 800تن مازوت
متهمان آلودگی هوای اصفهان یکی، دوتا نیستند، در این میان اما نمی‌توان نقش مازوت‌سوزی در تشدید آلودگی هوای اصفهان را نادیده گرفت. حسین احمدی‌کیا، دانشیار گروه مکانیک و عضو گروه پژوهش آلودگی هوا پژوهشکده محیط‌زیست دانشگاه اصفهان به «هم‌میهن» می‌گوید: «به‌نظر می‌رسد تقریبا دو واحد از هشت‌واحد نیروگاه شهید منتظری درحال حاضر از سوخت مازوت استفاده می‌کند؛ این یعنی این نیروگاه تقریبا روزانه حدود یک‌هزار و 800تن روزانه مازوت استفاده می‌کند؛ البته اگر کل این واحدها مازوت بسوزانند، حدود 9هزار تن مصرف خواهند داشت. خبرهای غیررسمی حاکی از این است که در زمستان و با کاهش مصرف برق، برخی از واحدهای مازوت‌سوزی خاموش می‌شوند.» به گفته احمدی‌کیا، اما به هرحال، مازوت سوخت سنگینی است و آلودگی هوای بسیار زیادی به‌همراه دارد که مهم‌ترین و بارزترین ویژگی آن، داشتن اکسید گوگرد است که خطر زیادی دارد و وقتی میزان آن افزایش می‌یابد و به بیشتر از 500ppm می‌رسد، می‌تواند کشنده باشد و به بیماران قلبی و تنفسی آسیب بزند. از سوی دیگر، اطراف پالایشگاه پتروشیمی انتشار اکسید گوگرد زیاد است؛ حالا اگر مازوت‌سوزی هم صورت بگیرد، میزان ذرات معلق بسیار بیشتر از زمانی خواهد شد که گاز سوخته می‌شود. درواقع اکسیدگوگرد ناشی از سوخت مازوت 1300برابر سوخت گاز و 11برابر ذرات‌معلق است. آنطور که احمدی‌کیا می‌گوید: «سال‌هاست مازوتی که اکنون در نیروگاه سوخته می‌شود، مصرفش در اروپا ممنوع شده. مازوتی که مصرف می‌شود، حدود سه‌درصد گوگرد دارد؛ درحالی‌که براساس قانون اروپا، مازوت مصرفی نباید بیش از نیم‌درصد گوگرد داشته باشد.»
آثار باستانی اصفهان در خطر
بررسی‌ها نشان می‌دهد، آلودگی ناشی از سوخت مازوت در نیروگاه شهید محمد منتظری، هفت‌برابر استاندارد اروپاست. همچنین محاسبات نشان می‌دهد، گوگرد حاصل از آن هم 1200 ppm است، درحالی‌که استاندارد اروپا 140 ppm است؛ این درحالی‌است که به‌گفته احمدی‌کیا، می‌توان این مازوت را با استفاده از فرآوری‌های خاص به سوخت‌های مفیدی مثل گازوئیل و بنزین تبدیل کرد: «اما این تکنولوژی گران‌قیمت است؛ مثلا اگر نیروگاه شهید منتظری بخواهد این کار را انجام دهد، نیاز به کاتالیست‌های وارداتی دارد که این مسئله هم به 500میلیون دلار هزینه نیاز دارد.» او می‌گوید، آلودگی ناشی از ذرات معلق حدود 450هزار میلیون دلار به اصفهان خسارت می‌زند اما خسارت ناشی از سوخت مازوت هنوز در اصفهان مشخص نشده است: «این درحالی‌است که اکسید گوگرد ضمن همراه داشتن خسارت‌های بهداشتی، باعث بارش باران‌های اسیدی می‌شود و بر محصولات کشاورزی تاثیر می‌گذارد؛ ضمن اینکه می‌تواند به آثار باستانی هم لطمه وارد کند.»
آیا سوخت مازوت تشدید می‌شود؟
اگرچه سوخت مازوت در اصفهان بی‌سروصدا آغاز شده، جزئیاتی درباره آن منتشر نشده و صرفا گفته می‌شود استفاده از مازوت همچون سال گذشته به‌صورت موقت خواهد بود؛ اما گمانه‌زنی‌ها حاکی از این است که با فرا رسیدن زمستان و سرد شدن هوا، میزان مازوت بیشتری در اصفهان سوزانده خواهد شد. آنطور که احمدی‌کیا می‌گوید: «نیروگاه‌ها نمی‌توانند به‌راحتی سوخت عوض کند و معمولا یک تا دو ماه مازوت خواهند سوزاند. وقتی هوا سرد می‌شود، فشار گاز نیز کاهش می‌یابد و مصرف مازوت هم بیشتر می‌شود؛ پس احتمال مازوت‌سوزی در واحدهای دیگر نیروگاه هم خواهد بود؛ اما برای رفع این مشکلات هم هیچ اقدام کوتاه‌مدتی نمی‌توان انجام داد. نیروگاه قادر به تصفیه مازوت نیست و دولت هم تقصیر را گردن آن می‌اندازد. اگر نیروگاه بخواهد این کار را انجام دهد، باید حدود 400میلیون دلار هزینه کند که عدد خیلی بزرگی است؛ پس راهکارهای کاهش آلودگی هوا در اصفهان بلندمدت است. درحال حاضر راندمان نیروگاه شهید منتظری 33درصد است؛ چنانچه نیروگاه جدید ساخته شود، این راندمان به 55درصد می‌رسد؛ یعنی با تبدیل این نیروگاه، یک‌شهر یک‌ودودهم میلیون‌نفری را می‌توان گاز داد؛ زیرا با افزایش راندمان و بهسازی نیروگاه، مصرف گاز پایین می‌آید.»
مسعود برهانی، عضو هیئت‌علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان اصفهان هم دراین‌باره به «هم‌میهن» می‌گوید: «مازوت، سوختی ناپاک است و نسبت به سوخت‌های دیگر مثل گاز میزان آلایندگی بیشتری را تولید می‌کند و به همین دلیل هم تهدید جدی برای سلامت انسان به‌شمار می‌آید. مقایسه دو سوخت مازوت و گاز نشان می‌دهد، میزان تولید اکسید گوگرد ناشی از سوخت مازوت در نیروگاه به‌ازای هر کیلو وات ساعت تولید برق، 27گرم است؛ اما این میزان در یک نیروگاه گاز سوز سه‌هزارم گرم است؛ اعدادی که نشان می‌دهند مازوت، حتی برای یک‌ساعت هم نباید بسوزد؛ آن هم در جایی که جمعیت گسترده‌ای را تحت‌الشعاع خود قرار می‌دهد. این درحالی‌است که نیروگاه‌های اصفهان در میان بافت جمعیتی و نزدیک به محل سکونت انسان‌ها، همچنین در مسیر غالب باد قرار دارند و به همین دلیل هم سال‌هاست که تبعات آن گریبانگیر اصفهانی‌ها شده است. از سوی دیگر، نیروگاه میزان مصرف سوخت بسیار بالایی دارد؛ هرچند منابع آلاینده در اصفهان تنها به مازوت ختم نمی‌شود و وسایل نقلیه و… نیز آلودگی هوا را تشدید می‌کند. به هرحال، نیروگاه هم طوری طراحی شده که برای تولید برق یا باید از گاز استفاده کند یا مازوت و چاره دیگری هم ندارد. با شروع فصل سرد، مصارف گاز خانگی و تجاری بالا می‌رود و نیروگاه را با کمبود گاز و مصرف مازوت مواجه می‌کند.»
چه باید کرد؟
مشعل‌های مازوت، حالا چند وقتی است که دوباره به مدار آمده‌اند تا جان اصفهانی‌ها را به خطر بیاندازند و نفس‌های‌شان را به شماره، مشعل‌هایی که مخالفت‌ها با روشن شدن آنها راه به جایی نبرده است و گفته‌های اخیر جلیل سالاری، معاون وزیر نفت هم نشان می‌دهد، قرار نیست راهکاری برای خاموش شدن این مشعل‌ها به‌کار گرفته شود. او اخیرا آب پاکی را ریخته است روی دست همه آنهایی که انتظار کوتاه آمدن مسئولان تصمیم‌گیرنده را دارند و گفته است: « باتوجه به رشد حدود ۳۰۰درصدی مصرف گاز طبیعی در بخش خانگی، تجاری، صنایع غیرعمده و حمل‌ونقل (بالغ بر ۷۴درصد گاز تولیدی کشور) نسبت به شهریورماه و درنتیجه کاهش شدید گاز قابل تخصیص به صنایع بزرگ به‌ویژه نیروگاه‌های حرارتی تولید برق، استفاده از سوخت دوم(پشتیبان) که سوخت مایع نفت گاز و نفت کوره(مازوت) است، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است که رویه‌ای مرسوم و متداول در سطح دنیا جهت مقابله با ناترازی تولید و مصارف گاز طبیعی و جلوگیری از بروز خاموشی و قطع برق مشترکین، مورد توجه قرار بگیرد.» او اما نگفته که ساکنان کلانشهر اصفهان چگونه باید زمستان خود را در این وضعیت به‌سر کنند، چرا راهکار دیگری غیر از مازوت‌سوزی در فصل سرد در پیش گرفته نمی‌شود و داستان نخ‌نمای آلودگی هوا تا کی در کلانشهرها ادامه خواهد داشت.
انتهای پیام
