دود جنگ اوکراین در آسمان ایران؛ ماجرای توربین‌های زاریا چیست؟

سرویس اقتصادی، انصاف نیوز: بخش عمده‌ای از ایستگاه‌های تقویت فشار خطوط اصلی انتقال گاز در مسیر جنوب به شمال کشور (خطوط موسوم به آی‌گت 1 و 2) با توربین‌های زاریا ساخت کشور اوکراین مجهز شده‌اند. این توربین‌ها به دلیل عمر طولانی و تکنولوژی قدیمی‌شان به تعمیرات دوره‌ای و قطعات یدکی نیازمند هستند.

به گزارش انصاف نیوز، خط انتقال گاز آی‌گت 1، در دهه 1340 و برای انتقال گاز ایران به اتحاد جماهیر شوروی بین بهبهان و آستارا احداث شد. آن زمان هفت تلمبه‌خانه در مسیر این خط لوله، با توربین‌هایی تجهیز شدند که در کارخانه زاریا واقع در جمهوری اوکراین ساخته می‌شد. پس از فروپاشی شوروی و استقلال اوکراین، کارخانه زاریا در تملک این کشور قرار گرفت.

یافته‌های انصاف نیوز نشان می‌دهد توربین‌های زاریا که برای تقویت فشار در خطوط انتقال گاز کشور مورد استفاده قرار گرفته، بسیار پرمصرف هستند و بخش بزرگی از گاز دریافتی را هدر می‌دهند. خبرهای رسمی منتشر شده در چند سال اخیر هم نشان می‌دهد بخشی از منابع مالی شرکت ملی گاز ایران صرف تعمیرات، نگه‌داری و تامین قطعات یدکی برای این توربین‌ها شده است.

برای نمونه خبری که روز بیستم اسفند سال 1396 روی پورتال شرکت ملی گاز ایران قرار گرفت، نشان می‌داد توربین‌های زاریا به تعمیرات اساسی یا اورهال نیازمند بوده؛ در این خبر آمده بود: «مدیرعامل شرکت انتقال گاز از انجام تمامی مراحل تعمیرات اساسی توربین ZORYA-DJ59 از سوی متخصصان این شرکت برای نخستین‌بار در سطح کشور خبر داد. سعید توکلی درباره انجام تعمیرات اساسی توربین زاریا گفت: انجام این سطح از تعمیرات، بدون دسترسی به ابزار مخصوص و همچنین مستندات سازنده توربین، ارقام تنظیمی و دانش فنی که در انحصار شرکت سازنده است، کاری ناممکن به نظر می‌رسید، اما با کوشش متخصصان تعمیرات اساسی منطقه 2 عملیات انتقال گاز، این کار محقق شد.»

مدیرعامل شرکت انتقال گاز پیش‌بینی کرده بود که در نتیجه تعمیرات انجام‌شده «این توربین تحت بار کامل، افزایش عمری بیش از 30 هزار ساعت داشته باشد.» بر اساس این گفته‌ها و با توجه به این‌که خبر دیگری در این رابطه منتشر نشده است، می‌توان نتیجه گرفت که عمر توربین تعمیر شده تا نیمه‌های سال 1400 به اتمام می‌رسیده و نیاز به تعمیرات مجدد داشته است.

مستندات دیگری هم وجود دارد که استفاده از توربین‌های اوکراینی در خطوط انتقال گاز ایران را به اثبات می‌رساند. از جمله این مستندات، مقاله‌ای‌ست که در سال 1395، به «دومین کنفرانس سراسری دانش و فناوری مهندسی مکانیک و برق ایران» ارائه شده است. این مقاله با عنوان «تحلیل افزایش کار آرایی توربین‌های 16 مگاوات زاریا در ایستگاه تقویت فشار گاز نورآباد با افزودن کولر تبخیری مدیا به هوای ورودی آن» اثبات کرده بود که با اضافه‌کردن خنک‌کننده به ساختمان توربین‌های اوکراینی، کارایی و بهره‌وری آنان افزایش می‌یابد. مستند دیگر، سخنان مدیر منطقه 2 عملیات انتقال گاز در مهرماه 1398 است که از «نصب موفقیت‌آمیز شعله‌یاب در محفظه توربین‌های زاریا» خبر داده بود. مجتبی گلستانه هم تاکید داشته که مدارک و مستندات در دسترس و قابل استفاده از توربین‌های زاریا اندک بوده است. مضمون این گفته‌ها به سخنان مدیرعامل وقت شرکت انتقال گاز درباره عدم دسترسی به مستندات شرکت سازنده توربین‌ها مطابقت دارد.

در مردادماه گذشته شرکت پالایش گاز شهید هاشمی‌نژاد مشهد عملیات «تعمیر اساسی دو دستگاه توربین زاریا مدل DUL80 » را به مناقصه گذاشته بود.

یک فرضیه؛ مشکل جدیدی به نام توربین‌های اوکراینی

نه ناترازی گاز و نه آلودگی هوا در زمستان هیچ‌کدام مسائل تازه‌ای در کشور نیست و چند سال است که مردم و مسئولان با این مشکلات دست و پنجه نرم می‌کنند اما تفاوت امسال با سال‌های گذشته، نخست تبلیغات فراوان دولت در مورد زمستان سخت اروپا و تامین راحت گاز خانگی و دوم آلودگی مزمن هوا به‌خصوص در کلان‌شهرهاست.

در مورد نخست، گرچه مسئولان دولت درست می‌گویند که گاز خانگی بدون مشکل تامین شده و قطعی گاز گسترده روی نداده، اما فقط به نیمی از حقیقت اشاره می‌کنند و نیمی دیگر را ناگفته باقی می‌گذارند. آن حقیقت ناگفته هم این است که برای تامین گاز بخش خانگی، فشار به بخش صنعت منتقل شده و گاز بسیاری از شهرک‌ها و پهنه‌های صنعتی، یک یا دو روز در هفته قطع می‌شود. اقدامی که صدای مدیرعامل شرکت شهرک‌های صنعتی را هم درآورده و باعث شده که بگوید: «صنعت نمی‌تواند به تنهایی بار کسری گاز را به دوش بکشد.»

در مورد دوم، غبار سنگین دود در شهرهای بزرگ و به ویژه پایتخت، که بلافاصله پس از بارش‌های اخیر هم رخ عیان کرد، این شائبه را تقویت کرده است که سوخت نیروگاه‌های تامین برق را از گاز به مازوت تغییر داده‌اند.

این حجم از مصرف مازوت، می‌تواند نشانه‌ای از کمبود گاز، فراتر از مشکل سال‌های گذشته باشد. به عبارت دیگر می‌توان این فرضیه را مطرح کرد که به دلایل گوناگون، تامین قطعات مورد نیاز برای تعمیر توربین‌های اوکراینی تقویت فشار گاز با مشکل مواجه شده و این توربین‌ها یا از مدار خارج شده یا بسیار کمتر از ظرفیت اسمی خود کار می‌کنند. در ساده‌ترین بیان، امسال مشکل توربین‌های اوکراینی به جمع مشکلاتی چون افزایش مصرف، سردتر شدن هوا نسبت به سال گذشته و بهره‌وری بسیار پایین وسایل گازسوز، سرمایه‌گذاری ناکافی برای استحصال بیشتر گاز و… افزوده شده و به بحران ناترازی گاز در ایران دامن زده است.

«این‌ها نتایج تحریم است»    

مرتضی بهروزی‌فر، کارشناس اقتصاد انرژی به خبرنگار انصاف نیوز گفت: توربین‌های اوکراینی در آی‌گت یک مورد استفاده قرار گرفته است. در واقع در زمان احداث این خط، که هدفش صادرات گاز به جنوب روسیه بود، از توربین‌های ساخت شوروی سابق استفاده شده است و تا جایی که می‌دانم بحث اورهال این توربین‌ها ربطی به جنگ اخیر روسیه و اوکراین ندارد.

او به عمر 60 ساله این توربین‌ها اشاره کرد و ادامه داد: قاعدتا این توربین‌ها باید تا کنون عوض می‌شد اما به دلیل مشکلاتی مانند جنگ و تحریم و… هنوز مورد استفاده قرار می‌گیرد.

بهروزی‌فر توربین‌های اوکراینی را در فقط یکی از خطوط اصلی انتقال گاز مورد استفاده دانست و اضافه کرد: من فکر نمی‌کنم تامین قطعه برای توربین‌های گازی مشکلی جدی باشد اما مشکلات بخش انرژی ما فراتر و قدیمی‌تر از این حرف‌هاست. عمده مشکلات بخش انرژی به تحریم‌ها مربوط است و نمی‌توان موضوع جدیدی مثل جنگ روسیه و اوکراین را به آن مربوط کرد.

این کارشناس انرژی، صنعت نفت و گاز ایران را «در محاصره چهار جهته تحریم‌ها» توصیف کرد و گفت: تا مساله تحریم حل نشود، مشکلات بخش انرژی کشور حل نمی‌شود. امیدی که به برجام وجود داشت هم همین بود که بتوانیم بخشی از مشکلات را حل کنیم. مشخص هم بود که برجام فقط بخشی از مشکلات پیچیده صنعت انرژی ایران را حل می‌کند و نمی‌تواند همه این بار را به دوش بکشد.

بهروزی‌فر به سوال خبرنگار انصاف‌نیوز درباره راه‌حل کوتاه‌مدت غلبه بر ناترازی گاز پاسخ داد: غیر از رفع تحریم‌ها و تزریق سرمایه، هیچ راهی برای خروج از مشکلات در مقابل بخش انرژی کشور وجود ندارد و کسانی که اصرار دارند راه‌حل‌های دیگری در اختیار دارند یا عمق بحران را متوجه نشده‌اند، یا دروغ می‌گویند و یا منافعی در شرایط کنونی دارند.

او درباره احتمال سرمایه‌گذاری روسیه و چین در بخش انرژی ایران گفت: تا زمان برقراری تحریم‌ها، امکان ندارد یک شرکت چینی در ایران سرمایه‌گذاری کند. نکته دیگر هم این است که روسیه اکنون در گوشه رینگ گیر کرده و در شرایطی که از هر کس یک مشت می‌خورد، ممکن است به ایران روی خوش نشان دهد اما به محض این‌که شرایطش عوض شود، مطمئن باشید کاری به بخش انرژی ایران نخواهد داشت.

بهروزی‌فر ادامه داد: روسیه بخش انرژی ایران را رقیب همیشگی خود می‌داند و این اصلا با عقل سلیم نمی‌خواند که کشوری بیاید و رقیب بالقوه‌اش را تقویت کند.     

خسارت دیگری از جانب متحد راهبردی؟

به گزارش انصاف نیوز، کارخانه اصلی ساخت توربین‌های زاریا در شهر می‌کولایف و کارگاه ساخت کمپرسورهای مورد استفاده در این توربین‌ها در شهر سومی اوکراین مستقر هستند. می‌کولایف نزدیک‌ترین شهر به خرسون، مرکز استان لوهانسک، مرکز درگیری بین ارتش روسیه و ارتش اوکراین است که طبق گزارش رسانه‌ها، آسیب‌های زیادی از درگیری‌های نظامی دیده است. ضمن این‌که طبق اطلاعات موجود، کارخانه زاریا وابسته به صنایع نظامی اوکراین است و از این بابت می‌تواند به عنوان هدف جنگی برای ارتش روسیه تلقی شود.

بنابراین در خوش‌بینانه‌ترین فرضیه، حتی اگر تیره‌شدن روابط سیاسی میان ایران و اوکراین هم سبب جلوگیری از ارسال قطعات مورد نیاز برای تعمیر توربین‌های گازی زاریا نشده باشد، نزدیکی این کارخانه به خطوط اصلی جنگ می‌تواند عامل توقف یا تاخیر ارسال قطعات یدکی شده باشد و این خسارت دیگری است که حمله روسیه به اوکراین، به پیکره اقتصاد انرژی کشور وارد کرده است.

پیش‌تر، کارشناسان درباره فروش با تخفیف تولیدات انرژی روسیه و خراب کردن بازار محصولات ایران یا عدم تمایل این کشور به احیای برجام و بازگشت ایران به بازار جهانی انرژی هشدار داده بودند که ناشنیده ماند. حال باید دید آیا قضیه توربین‌های اوکراینی هم به فهرست مشکلات تحمیل‌شده از سوی روسیه به اقتصاد ایران اضافه شده است یا خیر. تلاش‌های خبرنگار انصاف نیوز برای یافتن پاسخ این سوال از مسئولان روابط عمومی شرکت ملی گاز بی‌نتیجه ماند.

انتهای پیام