تکرار سناریوی نخ‌نمای «خودکفایی»
«جهان‌صنعت» نوشت: یک دهه آینده ظرفیت تولیدات پتروشیمی به دو برابر می‌رسد. این را مرتضی شاهمیرزایی مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی گفته است. هر چند او تاکید کرده که ظرفیت‌های نصب‌شده امروز این صنعت، طی ۴۰ سال گذشته ایجاد شده با این حال وعده می‌دهد که صنعت پتروشیمی در ایران مسیری که آمده را ادامه خواهد داد. موضوعی که او از آن به «خودکفایی» یاد می‌کند.
صنعت پتروشیمی در ایران قدمتی بیش از ۵۰ سال دارد. با این حال، از دهه ۷۰ و همزمان با فراگیرشدن سیاست‌های سازندگی صنعت پتروشیمی مورد توجه دولت وقت قرار گرفت و بسیاری از صنایعی که امروز ارزآوری‌های قابل توجهی برای کشور دارند، پایه‌هایشان در آن دوران بنا نهاده شد.
نهضت ایجاد صنایع پتروشیمی البته در دهه ۸۰ سرعت بیشتری گرفت. تعداد پتروشیمی‌ها به خصوص بعد از تعریف فازهای توسعه‌ای پارس جنوبی رو به افزایش گذاشت تا جایی که امروز تعداد پتروشیمی در ایران به ۷۳ مجتمع می‌رسد که این تعداد با نصب ۹۳ میلیون ظرفیت و ۱۰۸ طرح کوچک و بزرگ به مسیر توسعه‌ای خود ادامه می‌دهد.به همان نسبت که توسعه صنعت پتروشیمی در ایران، حامیان قدری دارد، مخالفان این صنعت هم انتقادهای تند و تیزی نسبت به روند توسعه‌ای این صنعت دارند. موافقان براین باورند که توسعه این صنعت، به خصوص در شرایط تحریمی، توانسته بخش بزرگی از ارز کشور را تامین کند و توسعه این صنعت با توجه به بازارهای جهانی و تقاضایی که وجود دارد، توجیه فنی و اقتصادی دارد. در عین حال مخالفان می‌گویند، اگر به جای مجتمع‌سازی تمرکز دولت بر توسعه صنایع پایین‌دستی باشد، باید جلوی خام‌فروشی را بگیرد و به جای آنکه پتروشیمی‌ها محصولات نیمه‌خام صادر کنند که سود اصلی به جیب کشورهایی می‌رود، ایران خود محصول نهایی با ارزش افزوده بالا تولید کند. اما برای توسعه زنجیره ارزش در صنعت پتروشیمی موانع و مشکلات بسیار است. مانع اول کمبود منابع و مهم‌تر از آن نبود تکنولوژی است.
دانش‌بنیان‌ها ناجی می‌شوند؟
اگرچه در سال‌های اخیر، تمرکز بر استفاده از توان شرکت‌های دانش‌بنیان بیشتر شده و وزارتخانه‌ها در رقابت برای استفاده از این شرکت‌ها و دادن امکاناتی مثل پروژه و منابع مالی از هم سبقت می‌گیرند اما گزارش‌ها نشان می‌دهد که بخشی از این شرکت‌ها
نه تنها توان کافی ندارند بلکه تکنولوژی هم که استفاده می‌کنند، یا کپی‌برداری است یا در اجرا با مشکلات بزرگی همراه می‌شود.
این موضوع به خصوص در صنایعی مثل نفت و گاز که تکنولوژی بخش بالادست و پایین‌دست آن در اختیار اروپا و آمریکاست، ضعف دانش‌بنیان‌ها را نمایان‌تر کرده است. هرچند این حکم کلی را نمی‌توان برای همه شرکت‌های دانش‌بنیان فعال در صنعت نفت و گاز صادر کرد، اما بنا به گفته کارشناسان بخش بزرگی از این شرکت‌ها توانایی انجام پروژه‌های بزرگ را ندارند.
با این حال وزارت نفت مصمم است که کار با شرکت‌های دانش‌بنیان را جلو ببرد. شاید بیشترین پروژه‌ای که در بین وزارتخانه‌ها برای شرکت‌های دانش‌بنیان تعریف شده، از سوی وزارت نفت باشد. اخیرا اعلام شد که تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان که با وزارت نفت قرارداد دارند به ۵۰۰ شرکت رسیده است.
حسن عباس‌زاده مدیر برنامه‌ریزی و توسعه شرکت ملی صنایع پتروشیمی می‌گوید: فرصت بسیار خوبی برای شرکت‌های دانش‌بنیان وجود دارد و شرکت‌های پتروشیمی از جلوگیری از خروج این ارز از کشور و استفاده آن در داخل استقبال می‌کنند و در سیاست‌های ارزی سال جدید نیز به این موضوع توجه شده است. سیاست کلان دانش‌بنیان را باید به نحوی در ارکان و بدنه صنعت پتروشیمی جایگذاری کنیم که تا سالیان متمادی به آن توجه شود.
او همکاری‌های با مراکز پژوهشی از جمله پژوهشگاه صنعت نفت را مطلوب توصیف می‌کند و اضافه می‌کند: براساس مذاکرات انجام‌شده تلاش می‌شود که از توانمندی پژوهشگاه صنعت نفت در زمینه دانش مورد نیاز ۲۱ طرح زنجیره ارزش استفاده شود.
به گفته وی سال گذشته حدود ۵/۲ میلیارد دلار صرف واردات کالا، تجهیزات و مواد شیمیایی مورد نیاز این صنعت شده است که حدود ۴۰۰ میلیون دلار آن برای طرح‌های پتروشیمی و حدود ۵/۱ میلیارد دلار برای مجتمع‌های پتروشیمی بوده است.
پیش به سوی تولید بیشتر
مرتضی شاهمیرزایی در حالی از «خودکفایی» در صنعت پتروشیمی ظرف ۱۰ سال آینده می‌گوید که نتیجه این سیاست در دهه‌های گذشته باعث اتلاف منابع بسیاری در کشور شد. کارشناسان می‌گویند، دولت بهتر است به جای افزایش تعداد مجتمع‌های پتروشیمی اقدام به تکمیل زنجیره ارزش و توسعه صنایع پایین‌دستی کند، موضوعی که بنا به گفته آنان علی‌رغم آنکه همه دولت‌ها نسبت به آن خود را متعهد اعلام کرده‌اند، اما در عمل در حد شعار باقی مانده است. از مشخصه‌های اصلی صنایع پتروشیمی وابستگی به منابع هیدروکربوری به عنوان خوراک، سرمایه‌بری بالا، سود بیشتر در قیاس با دیگر صنایع بالادست، ایجاد ارزش‌افزوده بالا در پایین‌دست، اشتغالزایی مستقیم و محدود نسبت به دیگر سرمایه‌گذاری‌ها در بالادست و ایجاد اشتغال بالا نسبت به سرمایه‌گذاری انجام‌شده در پایین‌دست، فناوری و دانش‌محور بودن و نیاز مبرم این صنایع به مقوله پژوهش و فناوری است.
از آنجا که در واحدهای بالادستی پتروشیمی، تناژ تولید در مقیاس بسیار بالاست در نتیجه تمایل شرکت‌های پتروشیمی این است که در این بخش سرمایه‌گذاری کنند زیرا تولید انبوه حاشیه سود آنها را بالا می‌برد حال آنکه سرمایه‌گذاری در صنایع پایین‌دست با توجه به مشکلاتی که در حوزه تکنولوژی دارد، بسیار هزینه‌بر است. در نتیجه تولیدکنندگان این نوع محصولات بقا و سود خود را در بازار رقابت تولید محصول با قیمت ارزان‌تر می‌بینند.
مانع دیگر در توسعه صنایع پایین‌دستی پتروشیمی، تحریم‌هاست. با این حال شاهمیرزایی می‌گوید: هر چند تحریم‌ها زحمت‌هایی را در طول سال‌های گذشته به ما تحمیل کرده است، اما با این حال توانسته‌ایم در توسعه فناوری اجرای پروژه و به‌طور کلی در ارتقای صنعت گام برداریم.
اشاره معاون وزیر نفت به تولید کاتالیست‌هاست. او در این رابطه می‌گوید: زمانی اعلام شد که تا پایان این دولت در کاتالیست بی‌نیاز می‌شویم که چندان شدنی به نظر نمی‌رسید اما در طول یک سال و هشت ماه اخیر با اقداماتی که انجام شد به این مهم نزدیک شدیم، علاوه بر اینکه امروز بالغ بر ۹۳ میلیون تن ظرفیت نصب‌شده صنعت پتروشیمی در حوزه کالا، تجهیزات، طراحی و اجرا به نقطه استقلال کامل رسیده و قرار است ۵ تا ۶ سال آینده صنعت پتروشیمی به خودکفایی کامل برسد.
هرچند توسعه کاتالیست‌ها به عنوان یک محصول میانی از پنج سال گذشته آغاز شده و اولین نمونه‌های بومی آن پیش از شروع به کار شاهمیرزایی در صنایع پتروشیمی به کار گرفته شده است، با این حال توسعه صنایع پایین‌دست پتروشیمی و تکمیل زنجیره ارزش تنها با تولید کاتالیست‌ها به پایان نمی‌رسد و پتروشیمی در ایران راه درازی در پیش دارد که حتما «خودکفایی» آخرین هدف آن نیست.
انتهای پیام
