نسبت ترمیم کابینه هویدا با جایگاه زنان، مهاجرت پزشکان و قیمت‌گذاری دستوری!

علی نیلی، انصاف نیوز: ترمیم کابینه هویدا در اردیبهشت 1353، هم معلول و هم علت بحث‌های گسترده رسانه‌ای بر سر مشکلات آن روز جامعه ایران بود؛ مشکلاتی که طیفی از مسائل سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی را در برمی‌گرفت از جمله جایگاه زنان در مشاغل مدیریتی، لزوم جوان‌گرایی در دولت، مهاجرت پزشکان و قیمت‌گذاری دستوری.

50 سال پیش در هفته دوم اردیبهشت 1353، امیرعباس هویدا، نخست‌وزیر، کابینه جدیدش را به حضور محمدرضا پهلوی معرفی کرد.

ترمیم کابینه هویدا از این جهت مورد توجه رسانه‌های داخلی و خارجی قرار گرفته بود که با جابه‌جایی 13 وزیر، خروج 8 نفر و ورود 10 چهره جدید به کابینه، یکی از بیشترین تغییرات دولت هویدا را به ثبت رسانده بود.

سال 1353، آخرین سال از یک‌دوره 10 ساله رشد مستمر اقتصاد ایران بود و همه‌چیز به نظر عالی می‌رسید؛ قیمت جهانی نفت به شکل فزاینده بالا می‌رفت، دلارهای نفتی وصول می‌شد و به شاه اجازه می‌داد رویای «دروازه‌های تمدن بزرگ» را در سرپروراند و بلندپروازی‌هایش را جار بزند و به مردان کابینه هویدا دستور اجرای‌شان را بدهد.   

در حاشیه همین مراسم معرفی اعضای جدید کابینه هویدا هم پهلوی دوم، کشکولی از دستورات مختلف را به دولت‌مردان اعلام کرد که به نوعی انعکاس «مسائل و مشکلات» جاری جامعه بود. شاه این دستورات را می‌داد بدون این‌که نگران ریشه‌ این عارضه‌ها باشد یا حتی فکر کند هزینه اجرای این «فرامین داهیانه» در بودجه سال 1353 پیش‌بینی نشده است!

تغییرات گسترده در کابینه هویدا، با کلیدواژه جوان‌گرایی رقم خورده بود. از ماه‌ها پیش، وقتی مسجل شده هویدا نخست‌وزیر باقی می‌ماند، بحث درباره وزرایی که چندین سال در دولت مانده‌اند در مطبوعات بالا گرفت. برخی از وزرا هم واقعا پا به سن گذاشته و پیر محسوب می‌شدند و مجلات، به‌ویژه در قالب طنز، رفتارها و گفتارهای آنان را به سخره می‌گرفتند.

بحث پردامنه دیگر، موضوع حضور زنان در مشاغل مدیریتی بود؛ این‌جا هم مخالفان و موافقان صف‌آرایی کرده بودند، به‌ویژه آن‌که با حضور یک زن در کابینه، تجربه زیسته‌ قابل بحثی وجود داشت.  

معرفی اعضای جدید کابینه هویدا

شنبه، 10 اردیبهشت 1353، هویدا هیات دولت جدیدش را با این ترکیب به حضور شاه معرفی کرد:

عباس‌علی خلعتبری، وزیر امور خارجه

جمشید آموزگار، وزیر کشور و سرپرست سازمان امور اداری و استخدامی

مهرداد پهلبد، وزیر فرهنگ و هنر

منصور روحانی، وزیر کشاورزی و منابع طبیعی

هوشنگ انصاری، وزیر امور اقتصادی و دارایی

ایرج وحیدی، وزیر نیرو

ارتشبد رضا عظیمی، وزیر جنگ

صادق احمدی، وزیر دادگستری

امیرقاسم معینی، وزیر کار و امور اجتماعی

جواد شهرستانی، وزیر راه. دکتر انوشیروان پویان، وزیر بهداری. غلام‌رضا کیانپور، وزیر اطلاعات و جهانگردی. رضا صدقیانی، وزیر تعاون و امور روستاها. فرخ نجم‌آبادی، وزیر صنایع و معادن. فریدون مهدوی، وزیر بازرگانی. هوشنگ شریفی، وزیر آموزش و پرورش. دکتر جهانشاه شیخ‌الاسلام‌زاده، وزیر رفاه اجتماعی. کریم معتمدی، وزیر پست و تلگراف و تلفن. همایون جابر انصاری، وزیر مسکن و شهرسازی. دکتر عبدالحسین سمیعی، وزیر علوم و آموزش عالی. صفی اصفیا، وزیر مشاور و نایب نخست‌وزیر. مجید مجیدی، وزیر مشاور و رئیس سازمان برنامه. عزت‌الله یزدان‌پناه، وزیر مشاور و معاون پارلمانی نخست‌وزیر. هادی هدایتی، وزیر مشاور و معاون اجرایی نخست‌وزیر. منوچهر کلالی، وزیر مشاور.

با روشن‌شدن ترکیب جدید کابینه هویدا و خداحافظی فرخ‌رو پارسا از آموزش و پرورش، چند مقاله انتقادی از نخست‌وزیر به دلیل بی‌اعتنایی به توانایی و مهارت زنان در اطلاعات و کیهان و آیندگان چاپ شد.

خانم پارسا، اولین زنی بود که توانست به مقام وزارت در ساختار دولت ایران دست یابد و تا مدت‌ها نیز در جایگاه «تنها وزیر زن» قرار داشت تا آن‌که با گذشت قریب به 4 دهه، مرضیه وحید دستجردی هم وارد هیات دولت شد و رکورد پارسا را از «اولین و آخرین وزیر زن» به «اولین وزیر زن» تقلیل داد.

روزنامه کیهان در مورد اقدام فرخ‌رو پارسا بعد از ترک وزارت آموزش و پرورش نوشته بود او منتظر انتخابات خواهد ماند تا به یکی از دو مجلس شورا یا سنا راه یابد.

نکته دیگر تحولات دولت در اردیبهشت 1353، تشکیل وزارت تازه امور اقتصادی و دارایی از ادغام دو وزارتخانه اقتصاد ملی و دارایی بود. پیش‌تر جمشید آموزگار عهده‌دار وزارت دارایی بود و مذاکرات نفتی را هم هدایت می‌کرد. وزیر پیشنهادی این وزارتخانه جدید، هم جوان بود و هم آشکارا با شاه روابط حسنه داشت.

هوشنگ انصاری از جوان‌ترین وزرای کابینه بود، اقتصاد را در آمریکا آموخته و در ژاپن آزموده بود. در نیمه اول دهه 1340، موفقیت چشم‌گیرش در گرفتن سودهای کلان از بورس توکیو، نامش را بر سر زبان‌ها انداخت تا در نهایت به شاه معرفی شد. گفته می‌شود از اواخر دهه 1340، او مسئول اداره دارایی‌های شخصی محمدرضا پهلوی بوده است و موفقیت در این ماموریت، او را جای‌گزین محمد یگانه کرد که یکی از بهترین و مسلط‌ترین وزرای اقتصاد تاریخ معاصر ایران بوده است.  

انتقاد شاه از مهاجرت پزشکان، قیمت‌گذاری دستوری، مشکلات تولید

در مراسم معرفی هیات دولت به شاه، برای نخستین بار پهلوی دوم وظایف یک یک وزارتخانه‌ها و انتظار خود از وزرا را برشمرد. در قالب همین سخنرانی بود که او، شاید ناخواسته، فهرستی از مسائل و مشکلات دولت را بیان و عیان کرد. ضمن این‌که دستورات بار مالی هم برای دولت داشت. از جمله در مورد آموزش و پرورش، اعلام کرد تحصیل تا پایان دوره دبیرستان باید رایگان شود، حتی در مدارس فنی و هنرستان‌ها.

در خلال همین جلسه، از مهاجرت پزشکان انتقاد کرد و گفت: «این معنی ندارد که حداقل 4 میلیون ریال برای یک دانشجوی دانشکده پزشکی خرج بکنیم که این فارغ‌التحصیل بشود، بعد بلند بشود برود آمریکا و برنگردد. الان می‌گوییم 80 درصد فارغ‌التحصیل‌های دانشگاه پهلوی که اسم خود من روی آن هست، می‌روند به آمریکا و هیچ معلوم نیست که برگردند. در این‌صورت، تحصیل این‌ها چرا مجانی باشد؟ چرا برای کسی که با اتومبیل خودش می‌آید به دانشگاه و بعد هم معلوم نیست که در این مملکت می‌ماند یا خیر، از پیرزن ایرانی مالیات بگیریم و برایش خرج کنیم. چرا؛ تعهد خدمت بدهد به اندازه دو برابر مدت تحصیلش، آن‌وقت البته خرجش را می‌دهیم.»

در حوزه اقتصاد هم سخنانی گفته شد که هنوز به گوش ایرانیان آشناست؛ شاه بر لزوم پرهیز دولت از قیمت‌گذاری دستوری تاکید کرد: «ما نباید خودمان قیمت‌های مصنوعی را به تولیدکننده تحمیل بکنیم» و بعد هم هیات وزیران را به حمایت از تولید ملزم کرد: «وظیفه شما در وزارتخانه‌ها به هر صورت حمایت از تولیدکننده داخلی است.»

او به تراز تجاری منفی کشور هم اشاره کرد و گفت نسبت بین واردات و صادرات باید معکوس شود و ایران بیشتر صادرکننده باشد تا واردکننده.

ترمیم کابینه هویدا در اردیبهشت 1353، بحث‌هایی را در جامعه ایران سبب شد اما حاذق‌ترین آینده‌پژوهان و متخصص‌ترین جامعه‌شناسان هم نمی‌توانستند پیش‌بینی کنند 50 سال دیگر، در اردیبهشت 1403 هم جایگاه زنان در ساختار مدیریتی کشور یا لزوم جوان‌گرایی در مدیران، نگرانی از موج مهاجرت پزشکان و پرستاران یا قیمت‌گذاری دستوری و تراز منفی تجاری و… باز هم موضوع بحث و نگرانی جامعه ایرانی باشد!

انتهای پیام