چرا شعرهای سعدی را بیشتر از حافظ و فردوسی حفظ هستیم؟

تسنیم نوشت: سعید بیابانکی معتقد است که آراسته بودن سعدی به هنر نثر، او را از دیگر شاعران متمایز کرده است. او همچنین تاکید می‌کند مردم کوچه و بازار بیشتر از سعدی شعر می‌دانند و از بر می‌خوانند تا از حافظ و فردوسی. بخشی از این موضوع به زبان شعر سعدی برمی‌گردد که ساده است.

اول اردیبهشت در تقویم کشورمان، روز بزرگذاشت سعدی نامگذاری شده است. شاعری که خیلی از ایرانیان هم اشعار او و هم نثرش را حفظ‌ هستند و در مکالمات روزانه‌شان، او را بارها و بارها یاد می‌کنند؛ به گفته کارشناسان برجسته شعر و ادبیات فارسی، همان قدر که فردوسی را باید احیاگر زبان شیرین پارسی بدانیم، سعدی نیز نقشی مهم و شگرف در حفظ و انتقال زبان مادری ما داشته است. اما به راستی چه رازی در اندیشه و فکر این شاعر برجسته نهفته است که تا این اندازه او را ماندگار کرده است؟

سعید بیابانکی، شاعر، در گفت‌وگویی، درباره شعر و نثر سعدی سخن گفته است که بخش‌هایی از آن را می‌خوانید:

– سعدی هم شاعر است، هم نویسنده. خیلی از شاعرانِ پیش و پس از سعدی فقط شاعر هستند. برای مثال، یک خط نثر از فردوسی و حافظ در دست نداریم؛ حتی بسیاری از شاعران امروزی نیز فقط ذوق شاعری دارند و اگر ازشان بخواهید یک انشاء بنویسند، احتمالاً نمی‌توانند بیش از چند خط بنویسند! سعدی به هر دو هنر آراسته است و این ویژگی او را از بقیه شاعران متفاوت‌تر می‌کند.

– مردم کوچه و بازار بیشتر از سعدی شعر می‌دانند و می‌خوانند تا از حافظ و فردوسی. بخشی از این موضوع به زبان شعر سعدی برمی‌گردد که زبان ساده‌ای دارد. البته دقت داشته باشید که سادگی با سطحی بودن متفاوت است؛ کسی خوب می‌تواند ساده حرف بزند که اولاً در مفاهیم عمیق باشد و ثانیاً بر زبان مسلط باشد. از نظر من سعدی به خوبی بر این مهم دست پیدا کرده است و شاید خیلی از شاعران پس از سعدی این توفیق را نداشته‌اند. برای مثال، نزدیک به ۲۰-۳۰ مورد بعد از تصنیف «گلستان» تقلید شده است. بنابراین به نظر می‌رسد که خیلی‌ها دوست داشتند که مثل سعدی بشوند اما او واقعاً بی‌نظیر و منحصربه‌فرد است.– «گلستان» به نوعی ملهم از قرآن کریم، احادیث و روایات است. بخش عمده‌ای از نثر «گلستان» سعدی به زبان عربی است. حتی برخی از آنها منظوم است. معتقدم که وقتی به ۸ باب «گلستان» سعدی که نام‌شان «در سیرت پادشاهان»، «در اخلاق درویشان»، «در فواید خاموشی»، «در آداب سخن گفتن» و …. است، نگاه می‌کنیم، انگار که سعدی برای مخاطبینش از دوران کودکی تا پیرسالی درس اخلاق بیان کرده است. از نظر جنسیت نیز همین است و هم برای مردان و هم برای زنان درس اخلاق گفته است. از نظر جایگاه اجتماعی نیز چنین است؛ سعدی هم برای گدا درس دارد، هم برای غنی. هم برای بی‌سواد عبرت دارد، هم برای باسواد. هم برای ارباب درس دارد، هم برای رعیت و …»

– به نظر می‌رسد که «گلستان» سعدی او کتاب اخلاق برای همه مردم دنیا است. کم‌تر آموزه‌ای وجود دارد که از نگاه تیزبین سعدی دررفته باشد. مطمئناً هیچ چیزی با کتاب‌های آسمانی قابل قیاس نیست، اما شاید بتوان گفت که چون «گلستان» سعدی ملهم از نهج‌البلاغه و قرآن کریم است، نوعی حکمت عملی است. اگر «گلستان» سعدی را مو به مو بخوانید و آن را به مانند آینه در زندگی نصب‌العین قرار بدهید، هرگز دچار خطا و لغزش نخواهید شد.

– متأسفانه در روزگار فعلی رجوع به «گلستان» سعدی در کتاب‌های درسی بسیار کم شده است اما روزگاری در مکتب‌خانه‌ها، «گلستان» تدریس می‌شده است. جالب است بدانید که گلستان سعدی جزو اولین کتاب‌هایی است که در ایران به صورت کاغذی چاپ شده است. این موضوع، نفوذ او در بین مردم ایران را نشان می‌دهد. درباره غزل‌های سعدی نیز باید بگویم چون این اشعار عاطفی، عاشقانه و همه فهم است، خیلی‌ها آن را درمی‌یابند. اشعار او برخلاف حافظ است. کلام حافظ رندانه، دشوار و چند پهلو است؛ گاهی کلامش آسمانی است و گاهی زمینی اما کلام سعدی نمونه شفافی از شعر و کلام ارائه کرده است.

– بنده پیشنهادی دادم و آن‌هم این است که همان‌گونه که حافظان قرآن کریم را به عنوان حافظان کلام وحی و خداوند تشویق می‌کنیم، حافظان گلستان سعدی را هم تشویق کنیم. این کار باعث می‌شود تا زبان فارسی ما پایدار و ماندگار شود. چه خوب است که جشنواره‌ای طراحی شده و همه ساله هم‌زمان با اول اردیبهشت ماه حافظان گلستان سعدی را تشویق کنیم. همان‌طور که می‌دانید چند سالی است که بیم و خطر تهدید زبان فارسی مورد توجه بزرگان ما قرار گرفته است و این کار ظرفیت خوبی برای حفظ زبان فارسی است. چنین جشنواره‌ای رقابت سالم و شیرین و در عین حال فعالیتی علمی است.