کتابخانه‌های سیار | سفرهای دانایی به قلب روستاهای ایران
حامد کاظم زاده خوئی، روزنامه‌نگار، در یادداشتی که در اختیار انصاف نیوز قرار داده است نوشت:
در دل جاده‌های پرپیچ‌وخم ایران، آنجا که کوه‌ها و دشت‌های پهناور تنها شاهد روزهای ساکنان روستاهای دورافتاده هستند، هر از گاهی چرخ‌های یک خودرو در میان غبار راه به حرکت در می‌آیند. این خودروها اما حامل بارهای عادی نیستند؛ آنها پر از کتاب‌هایی هستند که می‌توانند افق‌های جدیدی برای مردمان روستاها باز کنند. کتابخانه‌های سیار، این مسافران خاموش دانش، هر روز به سوی مقصدی جدید رهسپار می‌شوند تا دانش و آگاهی را به نقاطی برسانند که گاه دسترسی به کتاب یک رؤیا محسوب می‌شود.
در یکی از روستاهای کوچک و دورافتاده استان سیستان و بلوچستان، کودکان با شور و شوق چشم‌انتظار رسیدن این کتابخانه‌ها هستند. محمد، دانش‌آموز ۱۰ ساله روستا، با لبخندی بر لب می‌گوید: “هر بار که کتابخانه می‌آید، انگار دنیای جدیدی برایمان باز می‌شود. من عاشق داستان‌هایی هستم که در این کتاب‌ها می‌خوانم. داستان‌هایی که مرا به شهرهای دوردست و آدم‌های شگفت‌انگیز می‌برند.”
کتابخانه‌های سیار در ایران، پلی میان مردم مناطق محروم و دنیای بی‌پایان کتاب‌ها هستند. در این مناطق، شاید کتابخانه‌ای ثابت وجود نداشته باشد، اما این کتابخانه‌های سیار با اتوبوس‌ها و خودروهایشان به هر گوشه‌ای سفر می‌کنند تا کتاب را به دل هر خانه‌ای بیاورند. چه کودکانی که برای اولین بار کتابی را ورق می‌زنند و چه بزرگسالانی که به دنبال پاسخ به سوالات خود هستند، همگی از این کتابخانه‌ها بهره‌مند می‌شوند.
این کتابخانه‌ها چیزی فراتر از مکانی برای قرض گرفتن کتاب هستند. آنها به محلی تبدیل شده‌اند که افراد می‌توانند با یکدیگر درباره کتاب‌ها صحبت کنند، رویاهایشان را به اشتراک بگذارند و حتی در مورد آینده خود تجدید نظر کنند. مثلاً زهرا، یک دختر نوجوان در استان خراسان جنوبی، می‌گوید: “کتابخانه سیار به من کمک کرد تا به رشته‌ای که دوست دارم فکر کنم. حالا می‌خواهم پزشک بشوم، چون کتاب‌هایی که خواندم به من انگیزه دادند.”
اما کتابخانه‌های سیار تنها به داستان‌ها و رویاهای کودکان محدود نمی‌شوند. این پروژه‌ها با آوردن کتاب‌های آموزشی و حرفه‌ای به مناطق روستایی، به بهبود سواد عمومی و افزایش توانمندی‌های فکری مردم کمک می‌کنند. بسیاری از خانواده‌ها که تا پیش از این به منابع آموزشی دسترسی نداشتند، اکنون با این کتابخانه‌ها فرصتی پیدا کرده‌اند تا سطح آموزشی فرزندان خود را ارتقا دهند.
یکی از مسئولان کتابخانه‌های سیار می‌گوید: “ما به مناطقی می‌رویم که شاید هرگز تصور نکنید روزی کتاب به آنجا برسد. اما هر بار که وارد یک روستا می‌شویم و چشمان مشتاق کودکان را می‌بینیم، می‌فهمیم که این کتاب‌ها چقدر برایشان ارزشمند است. ما اینجا هستیم تا به مردم نشان دهیم که حتی در دورافتاده‌ترین نقاط هم امید به یادگیری زنده است.”
در این سفرها، نه تنها کتاب‌ها به روستاها می‌رسند، بلکه پیوندی عمیق میان مردم و فرهنگ بومی‌شان ایجاد می‌شود. بسیاری از کتاب‌هایی که در کتابخانه‌های سیار ارائه می‌شود، داستان‌ها و افسانه‌های محلی را نیز شامل می‌شود. این آثار، هویت فرهنگی مردم را زنده نگه می‌دارند و به نسل‌های جدید یادآوری می‌کنند که فرهنگ و تاریخشان چقدر ارزشمند است.
راهکارها و پیشنهادات برای بهبود کتابخانه‌های سیار در ایران
با وجود تمامی تلاش‌های انجام‌شده، کتابخانه‌های سیار می‌توانند با راهکارهایی بهبود یابند تا تأثیرگذاری بیشتری داشته باشند:
تأمین منابع مالی و کتاب‌های به‌روزتر: یکی از مهم‌ترین چالش‌های کتابخانه‌های سیار، چالش‌های مالی است. با حمایت بیشتر نهادهای دولتی و بخش خصوصی، می‌توان منابع مالی بیشتری برای خرید کتاب‌های متنوع فراهم کرد. کتاب‌های دیجیتال و آموزش‌های الکترونیکی نیز می‌توانند بخشی از این منابع باشند.
توسعه فعالیت‌های فرهنگی و آموزشی مکمل: کتابخانه‌های سیار می‌توانند با برگزاری کارگاه‌های آموزشی و فرهنگی، تأثیرگذاری خود را بیشتر کنند. این کارگاه‌ها به کودکان و نوجوانان مهارت‌های جدیدی می‌آموزند و آنها را با مفاهیم علمی و فرهنگی آشنا می‌کنند. برگزاری مسابقات کتاب‌خوانی و کلاس‌های داستان‌نویسی از جمله این فعالیت‌ها می‌توانند باشند.
استفاده از تکنولوژی و کتابخانه‌های دیجیتال: با توجه به محدودیت‌های فیزیکی، استفاده از کتاب‌های دیجیتال و منابع آنلاین یک راهکار مؤثر است. دسترسی به کتابخانه‌های دیجیتال و فراهم کردن اینترنت برای کتابخانه‌های سیار، امکان مطالعه طیف گسترده‌تری از منابع را فراهم می‌کند.
آموزش کتابدارهای سیار: کتابدارهای سیار باید با روش‌های نوین تدریس و نحوه برقراری ارتباط مؤثر آشنا شوند. آموزش مهارت‌های لازم به آنها می‌تواند کیفیت خدمات ارائه‌شده را بهبود دهد و ارتباط نزدیک‌تری با مخاطبان روستایی برقرار کند.
معایب و چالش‌های کتابخانه‌های سیار در ایران
هرچند کتابخانه‌های سیار تأثیرات مثبتی داشته‌اند، اما با چالش‌هایی نیز روبرو هستند:
چالش‌های مالی پایدار: بزرگ‌ترین مانع کتابخانه‌های سیار، کمبود بودجه مداوم است. بسیاری از این کتابخانه‌ها به دلیل کمبود بودجه نمی‌توانند به‌طور مداوم کتاب‌ها و خدمات جدیدی ارائه دهند. همچنین، وسایل نقلیه فرسوده و نیاز به تعمیرات، ممکن است روند خدمت‌رسانی را مختل کنند.
دسترسی محدود به برخی مناطق صعب‌العبور: در مناطقی با جغرافیای دشوار، دسترسی به کتابخانه‌های سیار به دلیل نبود زیرساخت‌های جاده‌ای سخت یا حتی غیرممکن است. این مسئله باعث می‌شود که برخی مناطق دورافتاده از خدمات فرهنگی محروم بمانند.
تنوع محدود کتاب‌ها: به دلیل محدودیت‌های فضایی و مالی، تنوع کتاب‌های ارائه‌شده ممکن است کمتر از نیاز مخاطبان باشد. این مسئله موجب می‌شود که هر فرد نتواند به کتاب‌های مورد علاقه خود دسترسی پیدا کند.
عدم فرهنگ‌سازی کافی برای مطالعه: در برخی مناطق، اهمیت کتاب و مطالعه هنوز به‌طور کامل درک نشده است. ممکن است ساکنان محلی از خدمات کتابخانه سیار آگاهی نداشته باشند یا از آنها استفاده نکنند. افزایش آگاهی عمومی می‌تواند در حل این مشکل مؤثر باشد.
نتیجه‌گیری و پیشنهادات نهایی
کتابخانه‌های سیار نماد عدالت فرهنگی و آموزشی هستند که دانش را به هر نقطه‌ای از ایران می‌رسانند. با حمایت مالی پایدار، توسعه فعالیت‌های آموزشی، و بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، می‌توان تأثیر این کتابخانه‌ها را بیشتر کرد. فرهنگ‌سازی در روستاها و مناطق محروم و ترویج فرهنگ مطالعه نیز می‌تواند نقش مهمی در افزایش استفاده از این خدمات داشته باشد.
کتابخانه‌های سیار نشان می‌دهند که حتی در دورافتاده‌ترین نقاط هم، امید به یادگیری زنده است و هیچ مانعی نمی‌تواند جلوی گسترش دانش و آگاهی را بگیرد.
انتهای پیام
