جرعه‌های پشیمانی | مصرف الکل در ایران
لیلا مقیمی در سایت اصفهان زیبا نوشت: «آمار رسمی در رابطه با مصرف الکل در کشور وجود ندارد؛ اما هرازگاهی مصرف این ماده و مسمومیت‌های ناشی از آن، خبرساز می‌شود. همین چند وقت پیش بود که مصرف مشروبات تقلبی و دست‌ساز و مسمومیت و مرگ مصرف‌کنندگان در برخی از شهرها دهان به دهان چرخید؛ به‌طوری‌که دانشگاه علوم پزشکی گیلان اعلام کرد شمار بیمارانی که مسمومیت آنان ناشی از استفاده از مشروبات الکلی (اتانول و متانول) است به ۳۱ نفر رسیده و تنها ظرف چند روز 9 نفر به دلیل نوشیدن الکل جان خود را از دست داده‌اند.
دادستان همدان نیز از مسمومیت 20 نفر و مرگ 9 شهروند و همچنین دستگیری 10 تولیدکننده و توزیع‌کننده خبر داد. پیش از آن در رشت هم مشروبات الکلی مسموم جان 9 نفر را گرفته بود. 13 نفر در مازندران نیز به دلیل مصرف این ماده خود را به کام مرگ بردند. پیش‌تر نیز مصرف الکل از سوی 29 پزشک که در مهمانی در باغی اطراف شیراز شرکت کرده بودند، منجر به مسمومیت و مرگ یکی از آن‌ها شد که اتفاقا از پزشکان سرشناس شیراز بود. دی‌ماه سال گذشته هم دادستان انقلاب شهرستان ماکو در استان آذربایجان غربی گفته بود دست‌کم ۲۳ نفر به دلیل عوارض مسمومیت الکلی به بیمارستان منتقل شدند و سه نفر فوت کردند.
مرگ‌های تلخی که پایان ندارد
مسمومیت و مرگ‌ومیر ناشی از مصرف الکل، اتفاقی تازه‌ای نیست. حدود پنج سال پیش، مصرف‌کنندگان اصفهانی نیز از گزند مشروبات تقلبی در امان نماندند؛ آن‌چنان‌که متخصص سم‌شناسی بالینی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان آن زمان در گفت‌وگو با رسانه‌ها عنوان کرد که حدود ۱۵ نفر در این استان از اواسط اسفند سال گذشته تاکنون بر اثر مسمومیت ناشی از مصرف الکل متانول، جان خود را از دست داده‌اند. همه این‌ها و همچنین آمارهای غیررسمی، حاکی از افزایش و کاهش سن مصرف در ایران است.
پژوهشی تحت‌عنوان «ارزیابی سریع وضعیت سوءمصرف و وابستگی به مواد در ایران» در سال 1383 توسط مؤسسه «داریوش» و دانشگاه علوم بهزیستی و توان‌بخشی و با همکاری سازمان بهزیستی کشور، در 28 استان و بین 4930 زندانی، مراجعان مراکز درمانی و معتادان خیابانی انجام شد. نتایج این مطالعه که در رسانه‌ها منتشر شده است نشان می‌دهد 30 درصد از پاسخ‌گویان مصرف دائمی مشروبات الکلی داشتند، 1.1 درصدشان پیش از 9 سالگی و در دوران کودکی، 64 درصد در 10 تا 19 سالگی، 32.4 درصد در 20 تا 29 سالگی و درمجموع، 65.1 درصد زیر 20 سالگی مصرف مشروبات الکلی را آغاز کرده بودند.
1.7 درصد پدران، 0.2 درصد مادران، 0.3 درصد خواهران، 1.8 درصد برادران، 0.2 درصد همسران، 0.1 درصد فرزندان، 1 درصد سایر بستگان افراد موردمطالعه مصرف الکل داشتند. در این مطالعه، شیوع مصرف مشروبات الکلی در طول عمر پاسخ‌گویان 43.3 درصد و شیوع وابستگی مصرف الکل 17 درصد برآورد شد. همچنین نتایج پژوهش دیگری تحت‌عنوان «وضعیت مصرف مواد در دانش‌آموزان کشور» که در سال 1384 منتشر شد، نشان داد شیوع مصرف مشروبات الکلی، رتبه اول را بین دانش‌آموزان داشته و مصرف تریاک و حشیش در ردیف‌های بعد قرار گرفته است.
به استناد نتایج مطالعه کشوری سال 1382، شیوع یک‌بارمصرف الکل در دانش‌آموزان پایه سوم راهنمایی تا سوم دبیرستان 1.9 درصد، شیوع مصرف مشروبات الکلی در ماه پیش از انجام مطالعه (سال 1382) 1.1 درصد و مصرف روزانه الکل در این گروه سنی، 0.2 درصد است و تعداد دانش‌آموزان معتاد به مواد افیونی، 6 هزار تا 10 هزار نفر است.» یافته‌های پژوهش دیگری تحت عنوان «شیوع‌شناسی مصرف مواد در میان دانشجویان دانشگاه صنعتی اصفهان و عوامل خطر و محافظت‌کننده» نیز نشان داد که 12.5 درصد پاسخ‌گویان گفتند حداقل یک‌بار در طول عمر مشروبات الکلی خورده‌اند.
مردان بیشتر از زنان مصرف می‌کنند
براساس اعلام مؤسسه ملی سلامت، سرانه مصرف الکل یک لیتر در سال است که این مقدار در ایران از روش‌های ثبت غیررسمی به دست آمده است. در بین الکلی‌ها، سرانه مصرف الکل برابر 4/28 لیتر بوده است که به‌طور متوسط 4/61 گرم در روز الکل مصرف کرده‌اند. پیش‌بینی می‌شود در سال‌های آتی یک درصد جمعیت مصرف الکل داشته باشند. نوع الکل مصرف‌شده در ایران ثبت نشده است.
شیوع الکلی‌های قهار 1/0 درصد در جمعیت بالای 15 سال و در جمعیت 19-15 سال که طی 12 ماه پیش مصرف الکل داشتند 7/1 درصد است. یک درصد از جمعیت مصرف‌کننده، مشکلات ناشی از مصرف الکل را دارند و 5/0 درصد از این جمعیت به دلیل مصرف الکل می‌میرند. این در حالی است که چندی پیش، سازمان پزشکی قانونی اعلام کرد حدود شش درصد افراد در کشور تجربه مصرف مشروبات الکلی را دارند.
شاخص مصرف سنگین دوره‌ای در دنیا، ۳/۶ درصد است؛ اما بنابر آمارهای غیررسمی این شاخص در کشور ما حدود ۱۹ درصد است. از سوی دیگر، گزارش‌های غیررسمی برخی از کارکنان بیمارستان‌ها و مراکز درمانی و همچنین اورژانس، حاکی از افزایش مراجعه‌کنندگان به اورژانس به دلیل مسمومیت‌ها و نزاع‌ها و درگیری‌های ناشی از مصرف الکل است؛ به‌ویژه در روزهای آخر هفته.
این موضوع را یک تولیدکننده و توزیع‌کننده مشروبات دست‌ساز الکلی که حدود 9 سال است در خانه به این کار مشغول است به «اصفهان زیبا» می‌گوید؛ فردی که می‌گوید خودش در این سال‌ها لب به تولیداتش نزده: «بیشتر مشتری‌هایم را مردهای 18 تا 40 ساله تشکیل می‌دهند که بیشتر در آخر هفته‌ها و به‌منظور شرکت در مهمانی اقدام به خرید مشروبات الکلی می‌کنند. برخی از افراد نیز مشتری دائم هستند و سال‌هاست که این ماده را از من می‌خرند؛ البته مشروب دست‌ساز نسبت به نوع بازاری خود، قیمت بالاتری دارد.» مصرف مشروبات الکلی و گرایش نوجوانان و جوانان به آن دلایل بسیاری دارد.
نتایج تحقیقی تحت‌عنوان «بررسی علل گرایش به مصرف مشروبات الکلی در میان جوانان» نشان می‌دهد مهم‌ترین عوامل برای شـروع مصرف الـکل در نوجوانـان، توافق والدین و دوستان و هم‌سـالان، الگوبـرداری از مصرف الکل و مواد روان‌گردان و رفتارهای بزهـکاری نوجوانـان در گذشـته است. مصـرف مشروبات و پاییـن آمـدن سـن مصرف‌کنندگان در بیـن جوانـان و افزایش کارگاه‌های زیرزمینـی تهیه مشـروبات الکلی دست‌ساز، به‌عنوان یکـی از ناهنجاری‌هایی که تأثیرات منفی و مخربی در عرصه‌های فردی، خانوادگی و اجتماعی بـه همـراه دارد باعـث شده تـا جوانـان به‌طور مداوم یـا بـا هدف تفریحی و در جشن‌ها، مهمانی‌های خانوادگـی مثـل عروسـی و پارتی‌های دوسـتانه از آن اسـتفاده کننـد.
دیگر نتایج این پژوهش حاکی از آن است کـه بیـن وضعیت تأهل و گرایش به مصـرف مشروبات الکلـی رابطـه معنـاداری وجـود نـدارد. همچنیـن بـا بالا رفتن سـن تمایل به مصـرف مشـروبات الکلی نیز کاهـش می‌یابد. نتایج نشـان داد کـه مصرف مشروبات الکلـی در مردان بیشتر از زنان است. میانگین مصرف مشـروبات الکلـی در بیـن خانواده‌هایی که الکل مصـرف می‌کردند، بیشـتر از میانگین پاسـخ‌گویانی بوده که خانواده‌های آن‌ها مصرف نمی‌کردند؛ ضمن اینکه هرچه میزان هم‌نشینی با دوستان و آشنایان مصرف‌کننده مشروبات الکلی بیشتر باشد، احتمال گرایش افراد به مصرف نیز بیشتر می‌شود.
افزایش رغبت جوانان و نوجوانان به مصرف الکل در حالی است که خریدوفروش و مصرف این ماده جرم است. مطابق ماده 701 قانون مجازات اسلامی استعمال مشروبات در اماکن و معابر اگر با تجاهر و علنی باشد، علاوه بر اجرای حد شرعی شرب خمر، از دو ماه تا شش ماه حبس تعزیری تعیین شده است. مطابق ماده 704 قانون مجازات اسلامی، تأسیس مکان‌هایی برای مصرف مشروبات الکلی و دعوت مردم به آن مکان، سه ماه تا دو سال حبس و 74 ضربه شلاق یا از یک‌میلیون‌و 500 هزار ریال تا 12 میلیون ریال جزای نقدی یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد و اگر فرد هر دو مورد را مرتکب شود به حداکثر مجازات محکوم می‌شود.
همچنین مطابق ماده 702 قانون مجازات اسلامی «هر کس مشروبات الکلی را بسازد یا بخرد یا بفروشد یا در معرض فروش قرار دهد یا حمل یا نگهداری کند یا در اختیار دیگری قرار دهد، به حبس از شش ماه تا یک سال زندان تعیین و تا 74 ضربه شلاق و نیز پرداخت جزای نقدی به میزان پنج برابر ارزش عرف (تجاری) کالای یادشده محکوم می‌شود.»
از سوی دیگر، بسیاری از کارشناسان معتقدند که مصرف الکل موجب وابستگی به این ماده می‌شود و اثرات مخربی را به همراه دارد. مجتبی ناجی، روان‌شناس و درمانگر اعتیاد در گفت‌وگو با «اصفهان‌زیبا» مشروبات الکلی را جزو 9 ماده‌ای می‌داند که مصرف آن می‌تواند رفتاری اعتیاد گونه ایجاد کند.
این ماده همچنین خطرناک‌ترین و خسارت‌بارترین ماده‌ای است که افراد آن را مصرف می‌کنند؛ چرا که نوشیدن مشروبات الکلی پیامدهای روانی و رفتاری بسیار بیشتر از سایر مواد مخدر دارد و حتی بر سلول‌های مغزی تأثیر می‌گذارد و منجر به افت عملکرد آن می‌شود؛ همین هم باعث می‌شود تا فرد مصرف‌کننده دست به کارهایی بزند که شاید در حالت هوشیاری از انجام آن ابا دارد؛ همچنین مصرف الکل در درازمدت بر آنزیم‌‌های کبد تأثیر می‌گذارد و منجر به سیبروز کبدی می‌شود.
مصرف الکل بر مخچه نیز تأثیر می‌گذارد و باعث اختلال در حس تعادل می‌شود؛ برای همین است که افراد مصرف‌کننده، موقع راه رفتن تعادل ندارند و تلوتلو می‌خورند. به گفته او، وابستگی به مشروبات الکلی ممکن است در درازمدت ایجاد شود: «این وابستگی می‌تواند به حدی باشد که فرد مصرف‌کننده حتی قادر به انجام کارهای روزمره‌اش نیست. افرادی که مشروب مصرف می‌کنند به‌تدریج به مستی و نشئگی‌های پس‌ازآن تمایل پیدا می‌کنند و بدن آن‌ها آرام‌آرام نسبت به آن ماده‌ای که مصرف می‌کردند، تحمل پیدا می‌کند و عادی می‌شود.
به همین خاطر نیز مجبور هستند به سمت موادی بروند که غلیظ‌تر و درجه خلوص الکلی که در آن به‌کاررفته بیشتر است و افرادی که وارد این چرخه می‌شوند، شاید نگاه طولانی‌مدتی دراین‌باره نداشته باشند. درواقع مصرف‌کنندگان بیشتر اسیر تبلیغات فضای مجازی قرار می‌گیرند و به دلیل هیجانات و اثرات فوری که پس از مصرف مشروبات مشاهده می‌کنند، اثرات درازمدت آن را نادیده می‌گیرند. این موضوع باعث شده تا جوانان و نوجوانان و حتی زنان وسوسه شوند و دست به مصرف نوشیدنی‌های الکلی بزنند.
این درمانگر اعتیاد معتقد است که مدت‌زمان وابستگی به مشروبات الکلی در مصرف‌کننده‌ها متفاوت است: «شرایط شغلی و محیط زندگی و خانواده بر این موضوع تأثیر می‌گذارد. ممکن است برخی خیلی زود و در عرض یکی دو ماه به الکل وابسته شوند و برخی نیز در درازمدت به آن اعتیاد پیدا کنند. هستند افرادی که تفننی الکل می‌خورند، اما پس از مدتی به آن اعتیاد پیدا کرده‌اند؛ بنابراین ریسک مصرف بسیار بالاست و ترک آن نیز بسیار سخت است و مصرف‌کنندگان کنترلی بر رفتار خود ندارد و قادر به ترک هم نخواهند بود.
نرخ اعتیاد به الکل در ایران پایین‌تر از باقی کشورهاست
برخی معتقدند منع قانونی و شرعی در رابطه با تولید و توزیع و مصرف الکل در ایران باعث شده تا بسیاری از نوجوانان و جوانان به این ماده گرایش پیدا کنند؛ درحالی‌که ناجی معتقد است: «این استدلال نادرست است؛ چراکه در کشورهای غربی و اروپایی که مصرف الکل آزاد است، نرخ شیوع و اعتیاد به آن بسیار بالاتر از ایران است؛ اتفاقا یکی از دلایل پایین بودن نرخ اعتیاد به الکل نیز همین غیرقانونی بودنش است.
از نظر زیست‌شناختی نیز نژادهای زرد دیرتر تحت‌تأثیر الکل قرار می‌گیرند و به خاطر همین است که در جامعه ما مسمومیت الکلی بیشتر از سایر جوامع گزارش می‌شود. یا بیش‌مصرفی به این دلیل رخ می‌دهد که فرد مصرف‌کننده تجربه‌ای از مستی یا نشئگی نداشته است و به همین دلیل میزان مصرف را افزایش می‌دهد. افزایش مصرف نیز عوارضی مانند سنگ‌کوب را در پی دارد.»
ناجی در رابطه با مصرف مشروبات الکلی تقلبی می‌گوید: «برخی از تولیدکنندگان صرفا براساس اطلاعاتی که از اینترنت به دست می‌آورند، مشروبات الکلی را تولید می‌کنند. برخی از آن‌ها نیز از متانول استفاده می‌کنند که مصرف آن منجر به نابینایی و اغما و مرگ می‌شود.
ناجی در ادامه از راهکارهایی می‌گوید که منجر به پیشگیری از مصرف الکل در جامعه می‌شود: «اطلاع‌رسانی و آگاه‌سازی از پیامدهای این مسئله می‌تواند منجر به پیشگیری از مصرف شود. همچنین افزایش امکانات تفریحی و رفاهی و دسترسی آسان افراد به آن‌ها نیز یکی دیگر از راهکارهایی است که می‌تواند منجر به عدم رغبت نوجوانان و جوانان به مصرف این ماده شود؛ چراکه اکنون خیلی از افراد معتقد هستند که دسترسی به الکل و دیگر مواد مخدر بسیار راحت و هزینه تأمین آن نیز نسبت به انجام تفریجات دیگر کمتر است.»
انتهای پیام
