سُرنای مواجهه با غرب

مهراب صادق‌نیا، جامعه‌شناس دین، در کانال تلگرامی خود نوشت: «ما ایرانی‌ها از طریق توپ و تفنگ با تمدن غرب آشنا شدیم. زمانی (۱۸۱۲ میلادی) بخش کوچکی از قدرت نظامی روسیه شکست‌های پی در پی‌ای به ما تحمیل کرد و ما را به پذیرش قطعنامه‌های گلستان و ترکمانچای واداشت.

ژاپنی‌ها هم حکایتی شبیه به ما داشتند. آن‌‌ها هم پس از حمله‌ی گروهی اندک از آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها و گلوله‌باران شهر کاگوشیما، از طریق قدرت نظامی غرب با این تمدن نوخاسته آشنا شدند. با این حال، در این‌جا یک تفاوت بنیادین وجود دارد؛ ایرانی‌ها برتری غرب را در توپ و تفنگ و ادا و اطوار آن دیدند، در حالی‌که ژاپنی‌ها هسته‌ی مرکزی تمدن غرب را در تکنولوژی، فکر، و صنعتی که در پشت آن اسلحه‌ها وجود داشت.

به همین دلیل، ژاپنی‌ها به دنبال علوم جدید راه افتادند و تفکر علمی را پیشه‌ی خود ساختند و با شتاب به یک ملت پیش‌رو در جوامع شرقی تبدیل شوند؛ اما پادشاهان ایرانی تا توانستند از غرب اسلحه خریدند و تکنولوژی‌های ساخت خمپاره و توپ سفارش دادند. پادشاهان ایران دلیل عقب‌ماندگی کشور را در شکست‌های نظامی پی در پی می‌دیدند و تلاش داشتند تا با خرید اسلحه و یا تکنولوژی‌های نظامی از تکرار آن‌ها جلوگیری کنند.

از نگاه آنان کانون قدرت غرب در اسلحه بود و اگر دست ایرانی از اسلحه پر باشد با غرب مواجهه‌ی ظفرمندانه‌ای خواهند داشت. در حقیقت، ایرانی‌ها توپ و کاربرد آن را دیدند و خواستار آن شدند و از اندیشه‌های پشت آن غفلت کردند. این حکایت ادامه داشت. بعدتر هم کسانی از ایران به اسم تحصیل به غرب رفتند تا حقوق، فلسفه، تکنولوژی، صنعت، و در یک کلام تمدن غرب را بشناسند، ولی خیلی‌های‌شان ادا و اطوار غرب را دیدند و “روشن‌فکر” برگشتند؛ بی‌آن‌که بدانند به قول اقبال:

قوت افرنگ از علم و فن است
از همین آتش چراغش روشن است
علم و فن را ای جوان شوخ و شنگ
مغز می‌باید نه ملبوس فرنگ.

آشنایی ما ایرانی‌ها با فرهنگ غرب، و درکی از ناکامی‌های خود در مقابل آن داشتیم، سُرنایی است که از سر گشاد نواخته شده است. هنوز هم گمان می‌کنیم که ممکن است تمدن غرب روزی با اسلحه‌های ترسناک‌ش ما را تهدید کند؛ غافل از این که ادا و اطوار غرب و ظواهر آن تا عمق خانه‌های ما نفوذ کرده است.»

انتهای پیام