نمایشِ برابری یا تحقق برابری زنان و مردان؟

امید کشمیری، مدرس فلسفه، در کانال تلگرامی خود نوشت: «در سال‌های اخیر، در بسیاری از کارگاه‌ها و نشست‌هایی که ترکیب سخنرانان آن عمدتاً مردانه است، موجی از اعتراض‌ها شکل گرفته است: پرسش‌هایی مانند «چرا فضا مردانه است؟»، «چرا زنان حضور ندارند؟»، «باز چند مرد دور هم جمع شده‌اند؟» یا «boys club راه انداختید»

برای این معترضان، این خطا و بی‌اخلاقی! وقتی تبدیل به گناهی نابخشودنی می‌شود که یک مرد بخواهد درباره زنان مقاله‌ای بنویسد، ترجمه کند یا دوره‌ای برگزار کند.

چنین حساسیت‌هایی کاملاً قابل درک است و خبر از تبعیضات جدی و ساختاریِ نظامِ مردسالار می‌دهد؛ واقعیتی تلخ که باید برای کاستن و رفع آن همت نظری و کوشش عملی کرد.

با این حال نگرانی جدی‌ای هم وجود دارد که سمت‌و‌سوی بخش معتنابهی از این واکنش‌ها نه تنها کمکی به عدالت جنسیتی نکند، بلکه موجب تحقیر زنان شود.

اشکال اول این است که تقاضای حضور زنان «به هر قیمت» نه تنها موجب تکریم و احقاقِ حقوقِ تضییع‌شده آنان نیست، بلکه به نحو دیگری موجب فرودست‌سازی آنان است.

وقتی اولویت اصلیِ (یا یکی از شروط جدی) دعوت از سخنرانان، «زن بودن» شود، ولو اینکه صلاحیت و استاندارد لازمِ رزومه‌ای و پژوهشی در اولویت بعدی قرار بگیرد، دلالت ضمنی‌اش این خواهد بود که: «ما برای حفظ اعتبار نشست یا همایش، باید ویترین زنانه را حفظ کنیم ».

این (استفاده نمایشی از زنان) همان چیزی است که مدافعان حقوق زنان قرار بود با آن بجنگند، غافل از اینکه از مسیری دیگر موجب بازتولیدش می‌شوند.

دعوت از زنِ فاقدِ شایستگی کافی برای بالا بردن «نمره جنسیت» برنامه، مصداق نوع دیگری از بی‌عدالتی است که این بار با نقاب «تبعیض مثبت» ظاهر می‌شود؛ چیزی که موجب پایین آمدن سطح انتظار از زنان است.

زنی که جایگاهش را صرفاً (یا تا حدی زیاد) به‌خاطر جنسیت می‌گیرد، دقیقاً همان‌قدر آسیب می‌بیند و آسیب میزند که به‌خاطر جنسیت کنار گذاشته می‌شود.

وقتی فضا به سمت «نمایش جنسیتی» می‌رود، مخاطب –چه بسا ناخواسته- سخنران زن را ابتدا به‌عنوان «دعوت‌شده به‌خاطر جنسیت» می‌بیند، نه به‌دلیل شایستگی. در نتیجه زنِ متخصص باید بار اضافیِ اثبات صلاحیت را حمل کند؛ باری که اصولاً بر دوش مردان نیست و این خود نوعی نابرابری تازه است.

یکی دیگر از واکنش‌های اعتراضی شایع که غالباً از سوی برخی فعالان زن مطرح می‌شود، این‌ ممنوعیت نانوشته‌ است که مردان نباید درباره مسائل و دغدغه‌ها و تجربیات زنان، حقوق آنان یا اخلاق فمینیستی سخن بگویند.

در این مواقع وقتی مردی درباره این مسائل حرف می‌زند با چنین واکنش‌هایی مواجه خواهد شد: «شما زن نیستید، پس صلاحیت ندارید.» یا: «این موضوع را فقط زنان باید توضیح بدهند.» یا: «شما زن نیستید که بفهمید، بگذارید زنان خودشان بگویند».

چنین استدلال‌هایی، جدای از مفروضاتِ نسبیت‌گرایانه‌ی غیرقابل دفاع، از منطقی معیوب نیز پشتیبانی می‌شوند که اگر جدی گرفته شوند به نتایج مضحکی منجر می‌شود.

طبق این نگاه، زنان هم نباید درباره مردان و موضوعات مربوط به آنان حرف بزنند و نباید ساختارهای مردانه را نقد کنند چون در جای مردان نبوده‌اند. یا اینکه هیچ پژوهشگر سفیدپوستی نباید درباره تبعیض علیه سیاه‌پوستان بنویسد. یا یک روان‌شناس نمی‌تواند درباره اضطراب یا اعتیاد تحقیق کند مگر اینکه خودش معتاد یا مضطرب بوده باشد.

نتیجه مسلم چنین منطقی تعطیلی علم، فلسفه و اخلاق است؛ درحالی‌که صلاحیت در پژوهش، به فهم، مطالعه و به‌کاربستن هنجارهای روش‌تحقیق است، هنجارهایی عینی و فراجنسیتی، نه احساسات و تجربیات شخصی که ارزش مستقلی در تحقیق ندارند. بنابراین مرد بودن/زن بودن مدخلیت ویژه‌ای در اعتبار دلایل ندارد.

خلاصه اینکه حساسیت افراطی به «ترکیب جنسیتی» می‌تواند جای نقد ساختاری را با نمایش نمادینِ زنان، عوض کند. اینکه ترکیب سخنرانان یک نشست، دو یا چند مرد باشد، به خودی خود نه خطایی معرفتی است و نه اخلاقی. تبعیض زمانی شکل می‌گیرد که زنان به‌خاطر زن بودن حذف شوند، نه آنکه صرفاً بعد از بررسی افراد شایسته، ترکیب سخنرانان مردانه از آب درآمده‌اند.

روشن است که مواجهه درست، نه حمله به سخنرانان مرد است و نه هیجان‌زدگی بانیان نشست‌ها برای پر کردن صندلی زنان. به قول بسیاری از فیلسوفان اخلاق و سیاست، ایده اقدام جبرانی (تبعیض مثبت) نه تنها مجاز که در بسیاری موارد وظیفه و الزام است؛ اما مشروط به آنکه «وضعیت واقعی» گروه فرودست را بهتر کند، نه اینکه عدالت را به «نمایش جنسیتی» تقلیل دهد.

اگر دعوت از زنان صرفاً برای کامل‌کردن ترکیب جنسیتی باشد و به قیمت پایین‌آمدن استاندارد علمی تمام شود، نه در راستای عدالت است و نه مصداق حمایت و تبعیض مثبت. این همان مسیری است که به‌جای توانمندسازی، عملاً نابرابری را از دریچه‌ای تازه بازتولید می‌کند.»

انتهای پیام