«ویتسک» از دیدگاه «میشل فوکو»

امیرحسین ناظری کنزق، انصاف نیوز: نمایشنامه «ویتسک» به‌عنوان نخستین اثر اکسپرسیونیستی در ادبیات نمایشی شناخته می‌شود. این نمایشنامه پر رمز و راز آخرین نمایشنامه «گئورگ بوشنر»، نویسنده آلمانی است که با مرگ او نیمه‌کاره ماند و بعدها ویراستاران، نویسندگان و مترجمان پاره‌های این نمایشنامه را به هم دوختند و این اثر زاده شد. این اثر در زمان خود به‌قدری حیرت‌آور بود که نخستین اجرای آن 82 سال پس از مرگ بوشنر بود.

پس‌ازآن اجرا ویتسک موردتوجه اهالی هنر قرار گرفت، «ورنر هرتسوک» و «یانوش سس» دو فیلم سینمایی از روی این نمایشنامه ساختند و «آلبان برگ» آهنگساز نامدار آن دوران در سال 1925 یک اپرا برای این نمایشنامه نوشت. در ایران هم کارگردان‌های بزرگی چون دکتر مسعود دلخواه و رضا ثروتی ویتسک را اجرا کرده‌اند.

حالا در «خانه نمایش دا» این نمایشنامه این بار به کارگردانی «سینا احمدی» با نگاهی متفاوت و از دیدگاه «میشل فوکو» فیلسوف، تاریخدان و اندیشمند معاصر فرانسوی و واضع اصطلاح «انسان‌گرایی ضد اومانیستی» در حال اجرا است.

به بهانه این اجرا انصاف نیوز با کارگردان این نمایش گفت‌وگو کرده که متن این گفت‌وگو را می‌توانید در ادامه بخوانید.

انصاف نیوز: استقبال از نمایش خوب بوده؟

سینا احمدی: بله خدا را شکر در این چند شب اجرا کاملا سالن پر بوده. برای ما بیننده بخش باارزشی از اجراست که تاکنون در جذب مخاطب موفق بوده‌ایم

پیش‌ازاین ویتسک در ایران به دست کارگردانان مطرح اجراشده بود و جذب مخاطب برای این‌چنین نمایشنامه‌هایی کمی سخت است. چرا به سمت این متن رفتید؟

برای من چند مساله وجود داشت که منجر به تولید این نمایش شد. یک مساله خود ویتسک است اما این بخشی از یک کل است. مساله دیگر من مراقبت و تمرین فوکو است.

آن سازوکار انضباطی و آسایشگاهی که مشترک است میان آسایشگاه‌های روانی، سربازخانه‌ها و حتی مدارس برای من در ویتسک بسیار جذاب بود.

به همان اندازه که اشخاص روی ویتسک تاثیر گذار بودند از دید من سازوکار نظامی آن فضا هم روی ویتسک تاثیر می‌گذاشت و من تلاش کردم این سازوکار را پررنگ کنم.

در ایران و جهان تعداد زیادی اجرا از این نمایشنامه وجود دارد. دو فیلم و یک اپرا هم از این نمایشنامه ساخته‌اند. چه اندازه از آن آثار الهام گرفته‌اید؟

متاسفانه چون ما در ایران به منابع دسترسی نداریم. بسیاری از این اجراها اصلا به دست ما نمی‌رسد. من درزمانی که ویتسک را تحلیل می‌کردم یکی از فیلم‌ها و یک اجرا از آن دیدم و به‌طور پراکنده تکه‌های اجرا و تیزرهای آن ولی حقیقتا من کارم را به‌طور مستقل انجام می‌دهم و نمی‌دانم چه اندازه آن‌ها روی من تاثیر گذاشته‌اند ولی قطعا خودآگاه نبوده.

اجراهای ایرانی هم اجرای حجت حسینی را دیدم زمانی که کارم را بسته بودم و اجرای آقای ثروتی را هم چند سال پیش نصفه و نیمه دیدم. امانگاه‌های ما بسیار متفاوت است.

تحلیلگران دغدغه ویتسک را رابطه میان فاشیست و کلیسا می‌داند. چه اندازه این دغدغه در اجرای شما بود؟

من باز باید حرفم را تکرار کنم که این دغدغه در ویتسک وجود دارد ولی دغدغه من سازوکاری است که در جهان اعمال می‌شود. این سازوکار تلاش می‌کند که خودش را در پنهان‌ترین حالت اعمال کند.

از دید من اگر آن سازوکار را بررسی کنید آگاه می‌شوید که مذهب بخشی از آن سازوکار است. این در اجرای ما هم وجود دارد برای نمونه آنجا که پیش از غذا دعا می‌خوانند یا حتی بچه ویتسک که انگار غسل‌تعمید داده نشده.

شما از دیدگاه فوکو و فضای پادگانی آن نظریه به نمایشنامه نگاه کرده‌اید؟ به نظر شما جامعه ما ازجمله نظام کار، نظام آموزش و… چه اندازه درگیر این فضا است؟

به نظرم این سازوکار نه‌تنها در جامعه ما بلکه در بیشتر جوامع وجود دارد. همه ما تجربه جاهایی مانند دبیرستان، دانشگاه، بیمارستان و… را داشته‌ایم.

این سازوکار که فردی سازی همراه با از بین بردن هویت آدم‌ها و تبدیل آنها به یک سری شماره و کاغذ است چیزی نیست که جامعه ما به سمت آن حرکت کند؛ این چیزی است که وجود دارد و این تجربه زیسته ما است.

شما به متن وفادار نبودید؛ شخصیت‌ها تغییر کرده بودند و تمام داستان دریکی از مکان‌های نمایش اتفاق می‌افتاد. روند رسیدن به این تغییرات چگونه بود؟

ما نزدیک دو سال است که با این گروه تمرین می‌کنیم و بخش بزرگی از این تمرین کارگاهی بوده. متن ویتسک تعدد مکان بسیار زیادی دارد. من بر پایه چیزی که می‌خواستم اعمال کنم فقط یک مکان را انتخاب کردم و آن را تشدید کردم.

آن مکان سربازخانه یا همان آسایشگاهی است که ویتسک و دیگر سربازها در آن حاضرند. من با توجه به رویکردم این مکان را انتخاب کردم و همه داستان را در آن گنجاندم و خواستم جوانب بیشتری از آسایشگاه را ببینم.

طراحی نور شما بسیار ساده بود؛ شما دو وضعیت نوری داشتید ولی معمولا یکی از برجسته‌ترین ابزار آثار اکسپرسیونیستی به‌کارگیری نورهای پیشرفته و وضعیت‌های نوری ویژه است. چرا این طراحی نور را انتخاب کردید؟

مادامی‌که ما درباره یک اجرا صحبت می‌کنیم باید یکدستی آن را بررسی کنیم. من در تماشاخانه دا اجرا می‌کنم که این روی کار من اثر می‌گذارد.

رنگ دیوارها، فضا و…باعث شد تا من تنها دو وضعیت نوری را انتخاب کنم چون نمی‌خواستم چیزی از بیرون وارد کار من شود این نورها درواقع بخشی از همین فضا هستند.

برای من مهم بود که همه‌چیز واقعی باشد و عنصری که نا خوان باشد را وارد نمایش نکنم.

این نمایش با بازی امین آثم، سینا احمدی، کیمیا رازقی، مهدی عطاریان، مهرشاد مقدسی، کاظم موسوی، امیرحسین موسوی، شاهین ولی زاده و امیرحسین هرمزی نصیری تا 22 تیرماه هر شب به‌جز شنبه‌ها ساعت 20:45 اجرا می‌شود.

برای تهیه بلیت این نمایش می‌توانید به سایت تیوال یا گیشه خانه نمایش دا به نشانی میدان فاطمی، خیابان شهید گمنام، خیابان جهانمهر شماره 26 مراجعه کنید.

انتهای پیام