افق دولت کریمه (بخش دوم)

حجت الاسلام والمسلمین محمد سروش محلاتی در سلسه نوشتارهایی به شرح دعای افتتاح «اللهم انا نرغب الیک فی دوله کریمه» با عنوان افق دولت کریمه (۲) مدارک و اسناد پرداخته و دراختیار شفقنا قرار داده اند.

این استاد حوزه علمیه در بخش دوم این نوشتار با عنوان«افق دولت کریمه (۲)
مدارک و اسناد» این گونه آورده است:

شیوه محدثان آن است که در هنگام نقل حدیث، سند روایت را ذکر نموده و اسناد آن به «امام علیه السّلام» را بیان می‌کنند، ولی شیخ طوسی در نقل دعای افتتاح، فقط به خواندن آن توصیه کرده و نه تنها سندی برای آن نیاورده بلکه حتّی آن را به امام هم منسوب نکرده است. در البلد الامین[۱] و المصباح کفعمی[۲] نیز چیزی بیش از این دیده نمی‌شود و راوی آن مشخص نشده است. ولی سید بن طاووس در اقبال با ذکر سندی توضیح داده است که دعای افتتاح از محمد بن عثمان عمری (نائب خاص امام زمان(ع)) به دست ما رسیده است. او به واسطه نقل می‌کند که محمد بن نصر سکونی از برادر زاده محمد بن عثمان عمری درخواست کرد تا کتاب عمویش(محمدبن عثمان عمری) را در اختیار او بگذارد، وی در پاسخ به این درخواست دفتری با جلد قرمز به او داد و محمــد بن نصـر، دعاهای فراوانی از آن نسخه‌برداری کرد که یکی هم دعای افتتاح بود[۳] (در کتاب ترجمه و شرح دعای افتتاح از آیت الله مهدوی کنی این اشتباه رخ داده که از سیدبن طاووس نقل کرده‌اند که «من از کتاب محمدبن عثمان دعای افتتاح را نسخه برداری کردم»[۴] در حالی که سید، ادعای در اختیار داشتن این کتاب را نکرده و این مطلب را به واسطه از محمد بن نصر سکونی نقل کرده است).

علّامه مجلسی هم در شرح تهذیب[۵] وقتی به شرح آن رسیده و فقرات آن را توضیح داده است، درباره سند دعا اطّلاعات بیشتری ذکر نکرده و با نقل کلام سید بن طاوس، نشان داده که در منابع حدیثی، چیز بیشتری نیافته است. در بحار الانوار هم که همه یافته‌های حدیثی را از همه منابعِ در دسترس، گردآوری کرده، منبع دیگری را برای آن ذکر ننموده است[۶].

اهتمام ویژه نائب خاص امام زمان(ع) به دعای افتتاح، قرینه قوی‌ای است که از نظر ایشان، این دعا از اعتبار بالایی برخوردار بوده است. این شخصیت‌ها و بزرگانی مانند شیخ طوسی به نقل انشائات افراد عادی و غیر معصومین چنین اعتنایی نداشته و هرگز به تکرار آن، در هر شب از ماه رمضان توصیه نمی‌کردند. لذا می‌توان «حدس زد» که این دعا از جانب امام زمان(ع) به دست نائب ایشان رسیده باشد ولی نمی‌توان آن را به حضرت «نسبت» داد، هرچند برخی از اساتید بزرگوار فرموده‌اند: «دعای افتتاح ظاهرا از منشئات امام عصر(ع) است[۷]» ولی در توضیح وجه استظهار خود، همان عبارت اقبال را ذکر کرده‌اند که برای چنین استظهاری کافی نیست و تعجب است که در جای دیگر از استظهار هم بالاتر رفته و فرموده‌اند: «دعای افتتاح از حضرت بقیه الله(ع) است[۸]».

البته از قرن یازدهم برخی محدّثان مانند علامه مجلسی گفته‌اند که سند معتبر وجود دارد که حضرت صاحب الامر(ع) به شیعیان نوشتند، در شب‌های ماه رمضان، این دعا را بخوانند[۹]. البتّه نویسنده به رغم فحص زیاد، متأسّفانه تاکنون نتوانسته است به مصدر اصلی این نقل دست یابد و اگر خطایی رخ نداده باشد، باید گفت علامه مجلسی، درتألیف زادالمعاد مدرکی در دست داشته که تاکنون برای ما ناشناخته باقی مانده است. هرچند تا وقتی که دلیل معتبری برای یک نقل نداشته باشیم، حق نداریم هیچ سخنی را به امام(ع) نسبت دهیم ولی احتمال قوی‌تر آن است که علامه مجلسی هم مدرک دیگری در اختیار نداشته زیرا او در کتاب «بحار الانوار» هم این دعا را با همین سندی که در کتاب «اقبال» است و از همان کتاب نقل کرده است و در آنجا هم دعا به حضرت ولی عصر(عج) نسبت داده نشده است ولی خطای دیگر در بحار الانوار، این است که مرحوم مجلسی از اقبال چنین نقل می‌کند مه محمد بن عثمان عمری از «حضرت قائم(ع)» روایت کرده است[۱۰]، درحالیکه در اقبال، چنین نسبتی وجود ندارد و سید بن طاووس، دعا را به امام(ع) نسبت نداده است. متأسّفانه ما در زمانی زندگی می‌کنیم که هر کس به راحتی جرأت می‌کند به امام زمان(ع) نسبت دهد که «حضرت چنین گفت، و چنین کرد»، بدون اینکه برای نسبت خود ملاک معتبری داشته باشد!

امتیاز کتاب مفاتیح الجنان آن است که با دقت و وسواس، ادعیه را نقل می‌کرده و در نسبت دادن به ائمّه(ع)، ذرّه‌ای مسامحه روا نداشته یعنی همان سبک مشایخ بزرگ مانند شیخ طوسی را دنبال کرده است.

اکنون ما به بررسی بخشی از دعای افتتاح می‌پردازیم که برای اثبات آن از زبان ائمّه(ع)، نیازی به مقدمات بالا نیست زیرا این بخش که محور و مبنای این مقالات است، در احادیث هم وارد شده است. مثلاً در روایت معتبری، محمد بن مسلم از امام باقر(ع) نقل می‌کند که حضرت فرمودند: «در خطبه نماز جمعه این دعا را بخوانید: “اللَّهُمَّ إِنَّا نَرْغَبُ إِلَیْکَ فِی دَوْلَهٍ کَرِیمَهٍ تُعِزُّ بِهَا الْإِسْلَامَ وَ أَهْلَهُ، وَ تُذِلُّ بِهَا النِّفَاقَ وَ أَهْلَه‏ و…”[۱۱]» همچنین این مضمون با سند معتبر دیگری در اعمال شب بیست و سوم ماه رمضان وارد شده است: «اللَّهُمَّ إِنِّی أَرْغَبُ إِلَیْکَ فِی دَوْلَهٍ کَرِیمَهٍ، تُعِزُّ بِها الإِسْلامَ وَ أَهْلَهُ، وَ تُذِلُّ بِهَا النِّفاقَ وَ أَهْلَهُ و…[۱۲]». شیخ مفید نیز در اعمال عرفات دعایی با همان مضمون آورده است : «اللهم إنی أرغب إلیک فی دولته الشریفه الکریمه التی تعز بها الإسلام و أهله و تذل بها الشرک…[۱۳]»

پس شوق وصول به «دولت کریمه» را ائمه(ع) در دل شیعیان افکنده، دعا برای تحقق این آرزو را به آنها آموخته‌اند. این ادعا یک حدسِ فاقد دلیل نیست بلکه یک عقیده مبتنی بر دلیل است. از این رو باید تأمّل کرد که «دولت کریمه» چیست؟ و ما در دولت کریمه «چه وظیفه»ای داریم؟

[۱] . البلد الامین، ص۱۹۳.

[۲]  .المصباح، ص۵۷۹.

[۳] . الاقبال، ج۱، ص۱۳۸.

[۴] . ترجمه و شرح دعای افتتاح، ص۲.

[۵] . ملاذ الاخیار، ج۵، ص۱۲۴.

[۶] . بحار الانوار، ج۲۴، ص۱۶۶.

[۷] . هزار و یک کلمه، ج۲، ص۱۷۵.

[۸] . همان، ج۵، ص۳۱۴.

[۹] . زادالمعاد، ص۸۶.

[۱۰]  بحارالانوار، ج۲۴، ۱۶۶.

[۱۱] . الکافی، ج۶، ص۴۷۲.

[۱۲] . الاقبال، ج۱، ص۱۹۱.

[۱۳] . المقنعه، ص۴۱۵.

افق دولت کریمه | سروش محلاتی

انتهای پیام