کلینیک ترک بی حجابی یا درمان نا کارآمدی؟

دکتر احمد منفرد، حقوقدان و پژوهشگر دینی در یادداشتی ارسالی به انصاف نیوز می نویسد:

۱. پایگاه خبری حوزه‌های علمیه خواهران خبر داده که «برای نخستین‌ بار در کشور به همت زنان ستاد امر به معروف، کلینیک ترک بی‌حجابی در تهران با هدف درمان علمی ‌و روانشناختی بی‌حجابی ویژه نسل نوجوان، جوان و بانوان جویای هویت اجتماعی و اسلامی ‌افتتاح می‌شود»

در توضیح این طرح گفته شده که «براساس مراجعات مکرر صورت پذیرفته به ستاد امر به معروف و نهی از منکر استان تهران از سوی خانواده‌ها و بانوان و دختران تهرانی مبنی بر وجود فشارهای محیطی و سایر عوامل که منجر به اجبار انتخاب پوشش خارج از حدود حجاب شرعی شده که پس از بررسی‌های تخصصی و جلسات کارشناسی به عمل آمده، تصمیم بر آن شد که اولین کلینیک تخصصی مشاوره و حمایت از بازگشت به حجاب با عنوان «کلینیک ترک بی‌حجابی» در تهران راه‌اندازی شود» و نهایتا مشخص شد که این ستاد در بودجه سال ۱۴۰۳ رقم ۱۵۵ میلیارد تومان از ردیف بودجه عمومی‌ و ۱۰۰ میلیارد تومان بودجه اختصاصی دریافت کرده است؛ آن هم در شرایط فعلی کشور که تعداد بسیار زیادی از مردم شریف ما زیر خط مطلق فقر می باشند.

۲.مطابق با برخی نقل ها، پیامبر در حجة الوداع که در واپسین روزهای عمر شریف آن حضرت بود به عنوان وصیتی برای امت خود فرمودند: «ِإِنِّی تَارِک فِیکمُ الثَّقَلَینِ مَا إِنْ تَمَسَّکتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا کتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِی أَهْلَ بَیتِی وَ إِنَّهُمَا لَنْ یفْتَرِقَا حَتَّى یرِدَا عَلَی الْحَوْضَ فَانْظُرُوا کیفَ تَخْلُفُونِّی فِیهِمَا أَلَا هذا عَذْبٌ فُراتٌ فَاشْرَبُوا وَ هذا مِلْحٌ أُجاجٌ فَاجْتَنِبُوا؛ همانا من در میان شما دو چیز سنگین و گران می گذارم، که اگر بدانها چنگ زنید هرگز پس از من گمراه نشوید: کتاب خدا و عترت من أهل بیتم، و این دو از یک دیگر جدا نشوند تا در کنار حوض کوثر بر من درآیند، پس بنگرید چگونه پس از من در باره آن دو رفتار کنید، آگاه باشید که تمسک به عترت، آب خوشگوار و شیرین است. پس بیاشامید و روى برتافتن از ایشان آب شور و تلخ است و از آن بپرهیزید» این وصیت پیامبر  باید چراغ راه حاکمان اسلامی باشد.

ازهمین رو حضرت امام (رحمت الله علیه) نیز در وصیت نامه شان آن را ذکر و مبنای وصیتنامه خود قراردادند. البته این روایت بر چند موضوع اساسی تاکیددارد:

الف) پیروی مطلق از قرآن و اهل بیت و اینکه این دو  یگانه ملاک و معیار اصلی برای اسلامیت یک نظام و کارگزاران و اداره جامعه می‌باشد. یعنی باید گفتار ورفتار آنها مطابق و مستند به آن دو باشد. معناى تمسک به قرآن واهل بیت یعنى پیروى اوامر و ترک نواهى و اطاعت از آن ها در هدایت و راه و روش آنان.

ب) نفی گمراهی: فراز مهم «لن تضلوا ابدا» یعنی گمراهی به هیچ وجه در اهل بیت راه ندارد و با پیروى و تمسک  به اهل بیت و عمل به دستورات آنها، هیچگاه گمراهى پدید نمى آید. همانطور که قرآن چنین است. بنابراین در یک جامعه اسلامی، تمام تلاش و همت مردم و حاکمان باید مصروف در پیروی و هماهنگی کامل با قرآن و سیره اهل بیت شود و کردار و گفتار همه  باید مستند به این دو شاخص و ملاک اصلی باشد.

ما بعداز سالها توانستیم حکومت اسلامی را تشکیل دهیم و امروز باید از این فرصت مغتنم به بهترین شکل بهره برده و زیباترین و کارامدترین تصویر از اسلام را عرضه کنیم نه اینکه با رفتار و گفتار ناسنجیده و غیر عقلانی، چهره ای زشت و ناکارآمد و نفرت آمیز ازاسلام ارائه دهیم.

 ۳. حجاب از جمله موضوعاتی است که در قرآن وسیره اهل بیت مطرح شده و فقیهان ما به استناد آیات ۳۱ و ۶۰ سوره نور و ۳۳ و۵۳ و ۵۵ و ۵۹ سوره احزاب آن را ضروری و واجب دانسته اند  و به تبع آن در مواد مختلف قانونی نیز به آن پرداخته شده و در این مسئله هیچ خلاء قانونی نداریم. حال اگر کسی میزان حجاب شرعی را رعایت نکرد وفق شرع و قانون مرتکب فعل حرام و جرم شده و اگر ثابت شود بدحجابی و بی حجابی تاثیرمستقیم برامنیت اخلاقی جامعه دارد می‌توان با آن برخورد کرد اما قبل از آن باید به این موضوع بسیار مهم پرداخت که آیا بدحجابی و بی حجابی یک کنش است یا یک واکنش یا نوعی بیماری؟

به نظر می رسد این موضوع بیماری نیست و نوعی واکنش است. واکنش مردم به بی عدالتی و ناکارآمدی حاکمان و اداره کشور به بدترین شیوه ممکن و تضییع حقوق مردم. واقعیت انکارناپذیر این است که اگرچه ما درطول چهاردهه گذشته پیشرفت‌های بسیارخوبی داشته ایم اما متاسفانه در موضوع عدالت اجتماعی توفيق چندانی نداشتیم و این موضوع به اعتماد عمومی آسیب جدی وارد کرده است.

ما نتوانستیم بستر مناسبی برای  اعتراض به این مشکل و مشارکت عمومی درجهت اصلاح آن برای عموم مردم فراهم کنیم و مردم نا امیداز بیان اعتراض و اصلاح امور مراتب نارضایتی شان را از طریق ناهنجاری های اجتماعی همانند بدحجابی و بی حجابی بیان کردند. لذا به جای برخورد با بدحجاب و بی حجاب باید شیوه غلط حکمرانی را  تغییر و اصلاح کرد که بهترین و کم هزینه ترین راه برون رفت از مشکلات فعلی «تغییر کیفی و کمی در نهادهای سیاسی، فرهنگی و اقتصادی» برای نیل به اهداف است.

مبانی دينی نیز بر این مهم و نقش مردم تاکید کرده اند که مصداقش آیه شریفه «ان الله لایغیر ما بقوم حتی یغیروا ما بانفسهم» می باشد؛ مخصوصاً در دنیای معاصر که وحدت اراده‌ها بر محور جهانی شدن و ارتباط بین دولت‌ها و مردم است. حکمرانی خوب و کارآمد می خواهد از طریق ساز و کارهایی مثل پاسخگویی حاکمیت، مسئولیت پذیری،  وفاق عمومی،  شفافیت، حاکمیت قانون، عدالت فراگیر،  مشارکت، کارایی و اثربخشی ساختار اداری و سیاسی را به‌ گونه‌ای طراحی کند که کمترین فساد و آسیب‌ درونی بروز کند. فقدان حکمرانی خوب و ضعف در به‌کارگیری اصول آن از مهمترین موانع رشد و توسعه کشورها و ایجاد ناهنجاری ها و ارتکاب جرم و فساد می‌باشد.

روابط توسعه‌ای، حقوق شهروندی و حقوق اجتماعی و فراهم نمودن زمینه مشارکت در اداره کشور مهمترین وظیفه دولت‌ها در قبال جامعه است و باید آنها را در جامعه محقق کرد.

۴. طرح‌هایی مثل «کلینیک ترک بی‌حجابی» هیچ سنخیتی با قرآن و سیره اهل بیت ندارد. همچنانکه  کاربرد علمی‌-روانشناسی هم ندارد چرا که نه اسلام و نه روانشناسی علمی‌، سبک زندگی و انتخاب و ترجیح شخصی افراد را «بیماری‌ انگاری» نمی‌کند و اصولا بدحجاب را بیمار نمیداند که بخواهد آن را درمان یا ترک دهد. تاسیس این مراکز نتیجه ای جز ارائه تصویری زشت از اسلام و اهل بیت ندارد و هیچ گاه اهل بیت با اشخاص بدحجاب چنین رفتاری نکرده اند و تاسیس چنین مراکزی در حکومت اسلامی نبوی و علوی سابقه ندارد. ضمن اینکه تبعات منفی تاسیس این مراکز به مراتب بیشتر است و قطع نظر از اینکه تاسیس مراکز روانشناختی نیازمند کسب مجوز از مراجع قانونی است، اتخاذ چنین تصمیماتی، افراد را با برچسب بیماری مواجه می‌کند و آنها را دچار  سردرگمی ‌میکند و باعث خلط دو امر ناهمخوان و متضاد «درمان» و «تادیب» میشود و موجب نگاه منفی به این مراکز می شود و آنها را از دریافت خدمات حرفه‌ای محروم می کند.

۵.امروزه متاسفانه درجامعه با ناهنجاری ها و جرائم مختلفی روبرو هستیم که معلول شیوه غلط حکمرانی ماست و اصلاح آنها مستلزم تغییر شیوه حکمرانی است نه پرداختن به معلول ها آن هم با راهکارهای نامعقول و غیرعلمی. ناهنجارهای اجتماعی عوامل مخربی هستند که جامعه‏ را با مشکلات جد‌ّی مواجه می سازند و هزینه‏ های زیادی را برای مدیریت و کنترل آن‌ها ایجاد میکند.

بررسی ارتباط بین حکمرانی خوب و ناهنجاری اجتماعی،  با توجه به نقش شادابی اجتماعی، بر وجود رابطه معناداری بین ناهنجاری ها و شیوه حکمرانی دلالت دارد؛ یعنی حکمرانی خوب رابطه معکوس و معناداری با ناهنجاری اجتماعی و رابطه معنادار و مستقیمی با شادابی اجتماعی دارد. همچنانکه شادابی اجتماعی با ناهنجاری اجتماعی ارتباط معناداری برقرار میکند. ازهمین رو اصلاح شیوه حکمرانی می‌تواند بهترین راهکار اصلاح ناهنجاری های اجتماعی باشد. لذا از دهه 90 میلادی به‌ تدریج نقش حکمرانی خوب به‌عنوان نظریه‌ای نوین مطرح شد. حکمرانی خوب مفهوم گسترده‌ای است که فراتر از حیطه اختیارات و وظایف دولت است و بر پایه همکاری سه نهاد دولت، بخش خصوصی و جامعه مدنی (به‌عنوان سه ضلع مثلث حکمرانی خوب) طراحی می‌شود.

بنابراین به جای تاسیس کلینیک ترک بی حجابی، باید بستر مناسبی جهت همکاری سه ضلع فوق فراهم کرد و به تدریج اصول و شاخص های حکمرانی مطلوب را در جامعه محقق و تقویت نمود که در پرتو آن آحاد جامعه بتوانند به حقوق قانونی و مشروع خویش دست یابند. این موضوع  پیشتر هم از سوی رهبر حکیم انقلاب به عنوان یک چالش جدی در نظام حکمرانی مورد توجه قرار گرفت و برای برون رفت از آن، نسخه «تحول» ارائه شد. 

ضروری است که یک بار دیگر به متن بیانات رهبر فرزانه انقلاب در اردیبهشت سال ۱۴۰۰ در دیدار با نمایندگان تشکل‌های دانشجویی با دقت بیشتری توجه کنیم. ایشان با اشاره به راهبرد اساسی تحول‌خواهی و تحول‌گرایی، ایجاد حرکت جهشی و جهادی همراه با نوآوری در روش‌ها و کارکرد‌ ها در همه عرصه‌ های حکمرانی و بخش‌هایی از سبک زندگی عمومی را ضروری می‌دانند و در تبیین علت نیاز کشور به تحول‌خواهی و تحول‌گرایی معتقدند که درکنار پیشرفت‌ ها و موفقیت‌های فراوان در دهه‌های اخیر، در زمینه‌هایی دچار عقب‌ماندگی هستیم که با حرکت‌های معمولی علاج نمی‌شوند و نیاز به تحول و حرکتی فوق‌العاده دارند که این نیاز جزو مسلمات این دوره از انقلاب برای برای تحقق گام دوم است. 

نظر به اینکه اولویت امر به معروف و نهی ازمنکر  وفق مبانی دینی با حاکمان و شیوه حکمرانی ست، کاش ستاد امر به معروف به جای تاسیس کلینیک بی حجابی، «کلینیک درمان ناکارآمدی» تاسیس می‌کرد و با میدان دادن به مردم به عنوان کنش گران اصلی جامعه اسلامی به درمان حاکمان ناکارآمد و شیوه غلط حکمرانی می پرداخت و بودجه عظیم دریافتی را صرف اصلاح شیوه حکمرانی میکرد؛  بدون شک اگر اصول وشاخص های حکمرانی خوب درجامعه محقق می شد، بخش وسیعی ازفساد ها وناهنجاری ها باکمترین هزینه درمان می شد.