امام علی الگوی جاودانه برای حکومتها
محمدرضا یوسفی، استاد دروس خارج فقه حوزه‌ی علمیه‌ی قم در کانال تلگرامی خود نوشت:
«یکی از سوالاتی که همواره ذهن خیلی ها را به خود مشغول کرده است، این است که پیامبر، ائمه یا جامعۀ صدر اسلام متعلق به ۱۴۰۰ سال پیش بوده اند. جامعۀ آن دوره، یک جامعه کشاورزی و در قیاس با جوامع کنونی کوچک بوده اند.
بسیاری از جوامع در قرن ۲۱، جوامع صنعتی و فراصنعتی هستند. کشاورزی ماشینیزه شده، نظام حمل و نقل فوق العاده پیشرفت کرده است. مسائل نوظهور پدید آمده و جوامع به طرز شگفت انگیزی نسبت به آن جوامع متحول شده اند. به گونه ای که می توان گفت دو دنیای متفاوت رخ داده است. لذا با وجود این تحولات شگرف، چرا باید از کسانی صحبت شود که ۱۴۰۰ سال از زندگی آنها می گذرد و آنها را الگو قرار داد؟
این پرسش، بسیار جدی است. اندیشمندان مختلف واکنش های متفاوتی نسبت به این سوال داشته اند. برخی تصور می کنند که الگو بودن پیامبر یا امیرالمومنین و دیگر امامان یه این معناست که همه چیز را با آن دوران نسبت سنجی کنیم. از این رو هر چند با محصولات دنیای جدید سر سازگاری دارند اما با روح و مظاهر تمدن جدید در تقابلند.
علوم انسانی را بر نمی تابند و آن را مظهر تمدن غرب و غربی شدن می دانند و به دنبال علوم انسانی اسلامی هستند. از نام توسعه دوری جسته، از کلمه پیشرفت استفاده می کنند. آنان به گونه ای سخن می گویند که انسان مسلمان و غیرمسلمان دو هویت کاملا مستقل داشته و هیچ وجه مشترکی با یکدیگر ندارند. گروهی نیز با تمسک به برخی روایات ضعیف و یا منطبق با شرایط خاص مخاطب، مدعی طب اسلامی شده و در تقابل با طب نوین قرار گرفته اند.
این تفکر تقابلی خسارات بزرگی به جامعه وارد کرده است. به علاوه، این نگرش به دلیل تفاوت واقعی عمل اجتماعی و سیاسی امامان به دلیل تغییر شرایط، به نوعی گزینش توجیهی دچار شده و توانایی این را دارد که به ظاهر تصمیم خود را با یک رفتار از صدر اسلام تطبیق داده و خود را توجیه کند در حالی که تفاوتها بسیار است و این رفتار ظاهرگرایانه در عمل ابزای برای توجیه سیاست های خطا در آمده است.
با توجه به تحول عمیق جوامع بشری، الگو بودن به معنای یادشده خطاست. آنان در ارزش های اخلاقی، چگونگی مواجهه با مشکلات، رابطه معنوی با خداوند، چگونگی تعامل با مردم، اخلاق اجتماعی، اخلاق خانوادگی و… الگو می باشند. ارزش‌های اخلاقی، ارزشهایی پایدار و هویت ساز هستند ارزشهایی مانند صداقت، راستگویی، پایمردی، استقامت و صبر جمیل و… که مختص زمان صدر اسلام نبوده، بلکه پیوسته دغدغۀ اصلی زندگی بشری بوده است.
ما در رابطه با حکومت، با مسائلی مواجه می شویم. حکومتها در طول تاریخ بر حسب شرایط متحول شده اند. ساختار اداری حکومت ساده بوده، تفکیک قوا معنا نداشته است، تعدد سازمانها و گستره مسائل مانند امروز نبوده است. استانها به گونه ای تقریبا ایالتی عمل می کردند. بنابراین شبیه سازی با آن دوران خطایی بزرگ است.
با وجود این، اصول اداره جامعه و ارزش های حاکم بر حکومت قابل توجه است. به طور مثال، در حکومت امیرالمومنین،آزادی بیان ارزش داشته و از جایگاه معتبری برخوردار بود. بدترین انتقادات و حتی توهین ها توسط خوارج و گروهی از مخالفان به حضرت علی میشد.
گاهی اوقات، برخی رفتارها و گفته ها چنان تلخ بود که توسط مردمی که ناظر صحنه ها بودند، قابل تحمل نبود و می خواستند واکنش نسبت به فرد هتاک نشان دهند اما حضرت علی چنین اجازه ای نمی دادند. در حالی که همین رفتارها در دوران خلفاء تحمل نمیشد و افرادی که به انتقاد می پرداختند مورد اذیت و آزار قرار گرفته، از حقوق خویش مانند سهم از بیت المال محروم شده، گاه تبعید و گاه مورد آزار قرار می گرفتند.
از منظر حضرت علی، تا زمانی که اقدام مسلحانه نشده است، آزادی مخالفان تضمین شده است. بنابراین آزادی بیان یک اصل اساسی در حکومت امیرالمومنین بود. حتی وقتی که مخالفین اراده جنگ می کردند، حضرت راه گفتگو را انتخاب کرده، سعی می کرد آنان را قانع کند و هیچگاه شروع کننده جنگ نبود.
وقتی آنان جنگ را شروع می کردند، حضرت می فرمودند خداوندا تو شاهد باش که من آغازگر جنگ نبودم و تمامی تلاش خویش را برای جلوگیری از آن مصروف داشتم. حضرت پس از جنگ نیز، خانواده آنان را از سهم بیت المال محروم نکرده، آزادی آنان را محترم می شمرد.
معیارهای گزینش کارگزاران، نظارت حاکمیت و مردم بر عملکرد آنان، شفافیت، به رسمیت شناختن حق اعتراض، جهت‌گیری سیاست های حکومت در جهت افزایش رفاه، عدالت و تضمین حقوق مالکیت، نظارت بر بازار و نه دخالت در آن، بسترسازی ارتقاء فرهنگی جامعه از جمله مواردی است که هر حکومتی باید از آن درس گیرد. اگر آن ترور و حادثه نبود، جهان امروز سمت و سویی دیگر داشت.»
انتهای پیام
