«بی‌طرفی ایران در اختلافات اعراب کمک‌کننده است»
شرایط ملتهب و تب‌دار منطقه و بین اعراب نگرانی ایجاد جنگ جدید برای کارشناسان و افکار عمومی را به وجود آورده است، کارشناسان این حوزه هم معتقدند گفت و گو و پیشبرد عملکرد عقلانی می تواند تنور این درگیری‌ها را خاموش کند.
شفقنا درباره «آینده تعاملات و نزاع در کشورهای جهان اسلام» با سید یاسر قزوینی، عضو هیات علمی دانشگاه تهران گفت وگو کرده است.
او درباره احتمال جنگ در منطقه و جهان اسلام می گوید: همان‌طوری که محمد بن سلمان اشاره کرد پروژه آنها جنگ مستقیم با ایران نیست بلکه جنگ نیابتی خواهد بود برای مثال از گروهک مجاهدین خلق یا معارضین حمایت می‌کنند تا ایران را تحت فشار قرار دهند. اما هرگاه این دو کشور به هم نزدیک شده‌اند به نفع جهان اسلام و مسلمانان بوده است، یکی از راه حل‌ها قطعا گفت و گو خواهد بود.
در ادامه متن گفت و گو با این پژوهشگر گروه‌های اسلام‌گرا و تکفیری را می خوانید:
* به نظر شما با افزایش قدرت محمد بن سلمان که جوانی تندخوست؛ تنش ها میان ایران و عربستان تا چه اندازه می‌تواند به یک بحران تبدیل شود؟ با درگیری‌های عربستان در یمن، تنش با قطر و حضور در سوریه تا چه اندازه می‌توان ریسک بحران جدیدی را برای خود به وجود آورد؟
قزوینی: عربستان می‌خواهد یک جبهه سنی یا اسلامی علیه ترویست‌ها تشکیل دهد و ایران را هم به عنوان حامی آنها مطرح کند. تمام این موارد را نمی‌توان به موضوع به قدرت رسیدن محمد بن سلمان ربط داد بلکه این شرایط محصول یک پروسه زمانی است. بخشی از این اتفاقات، به انتصاب بن سلمان و نزاع درون خانواده حاکم ربط پیدا می‌کند، بن سلمان شاخه ای از سدیری‌ها محسوب می‌شود او توانسته دیگر شاخه‌ها در عربستان را کنار بزند و با دیگر شاخه به شکل کج دار و مریز، تعامل کند.
به نظر می‌رسد عملکرد محمد بن سلمان با وجود بی تجربه‌گی و جوانی، مبتنی بر برنامه است. اما نکته قابل توجه درباره محمد بن سلمان این است که او به دنبال یک تغییر گفتمان است و واکنش او در مقابل ایران هم با یک نگاه جدیدی است یعنی رفتار او به نوعی بازی با جنبه‌های مذهبی ایران بود و اعلام کرد با کشوری که می‌خواهد پرچم را به امام زمان بسپرد چطور می‌توانیم تعامل کنیم؛ بنابراین خودش را در جایگاه یک حاکم عقلانی در جهان مدرن امروز قرار می‌دهد، فاکتورهای مذهبی را بر نمی‌تابد و ایران را به برخورداری از گونه مذهبی و افراطی متهم می‌کند.
*تنش ایران و عربستان و تبعات آن برای اقلیت‌های شیعه در کشورهای سنی و اقلیت‌های سنی در کشور شیعه تا چه اندازه می‌تواند بحران آفرین باشد؟
قزوینی: عربستان می‌خواهد یک جبهه سنی و اسلامی علیه تروریسم تشکیل دهد و ایران را هم جزو این تقسیم بندی قرار می‌دهد. محمد بن سلمان و هیچ کدام از جریان حاکم نمی‌تواند جریان مذهبی تلقی شود. ما دستکم شاهد دو جریان در عربستان هستیم که قصد تاثیر گذاری بر اقلیت‌ها در ایران را دارند. در واقع آنها برنامه ناراضی سازی اقلیت های قومی و مذهبی در ایران را پیش می‌برند.
در رسانه‌های آنها یک گروه، گروه‌های مذهبی هستند و می‌توان این شبکه‌های اهل سنت که به زبان فارسی پخش می‌شوند را مورد توجه قرار داد؛ این شبکه‌ها پروژه‌های کارآمدی نیستند و حتی در بین شبکه‌های فارسی زبان که نگاه‌های اهل سنت را با پیش زمینه وهابیت ترویج می‌کنند هم نزاع هایی وجود دارد. آنها حتی پشت پرده ارتباط خود با همفکرانشان را بر ملا کردند، چنین روندی برنامه ریزی شده نیست بنابراین نمی‌تواند به طور جدی موثر واقع شود.
از سوی دیگر جریان‌های لیبرال در عربستان وجود دارد؛ ترکی الدخیل به عنوان مدیر شبکه العربیه وابستگی‌هایی به جریان محمد بن سلمان دارد. آنها برای تاثیر در ایران یک نگاه دیگری را هم دنبال می‌کنند نگاه آنها مبتنی بر مسایل حقوق بشر، اقلیت های قومی و مذهبی است؛ البته برخلاف گروه قبل کارشان را با برنامه‌ریزی پیش می‌برند. پس آنها تصمیم دارند خودشان را در مقام یک گروه عقلانی سکولار قرار بدهند و از این موضع ایران را نقد کنند که آزادی خواهی، آزادی قومی و آزادی مذهبی بخشی از نگاه گروه‌های حامی محمد بن سلمان است در ایران رعایت نمی شود. این در حالیست که کشور عربستان هم از این آزادی‌ها برخوردار نیست. بهترین اسمی که می‌توانیم برای عربستان و عملکرد این کشور به کار ببریم پدرخوانده بودن، در جهان اسلام است؛ چون در داخل عربستان بسیاری از گروه‌ها و جریان‌ها در تنگنا قرار دارند اما از طرفی دیگر به محمد بن سلمان نیز تبریک می گویند.
در هر صورت عربستان با نفتی که در دسترس و سیطره بر اماکن مقدس اسلامی دارند خودشان را به عنوان پدرخوانده در جهان اسلام مطرح کردند و با این نقش به گونه‌ای می‌خواهند ایران را در گوشه رینگ قرار دهند. همان‌طوری که محمد بن سلمان اشاره کرد پروژه آنها جنگ مستقیم با ایران نیست بلکه جنگ نیابتی خواهد بود برای مثال از گروهک مجاهدین خلق یا معارضین حمایت می‌کنند تا ایران را تحت فشار قرار دهند. ایده آل این است که روابط میان ایران و عربستان بهبود پیدا کند و تجربه هم ثابت کرده وقتی ارتباط میان ایران و عربستان گسترده تر شده، وضعیت شیعیان شرق عربستان هم بهبود پیدا کرده است.
*چه راهکارهایی را برای کاهش تنش میان ایران و عربستان پیشنهاد می دهید؟
قزوینی: در وهله اول باید گفت که نزاع بین ایران و عربستان امر خوشایندی نیست؛ حتی اگر حاکمیت در عربستان عوض شود که آمال برخی سقوط خاندان آل سعود است، اما باید بدانیم که آلترناتیو آنها هم بهتر از آل سعود نخواهد بود؛ یعنی اگر سلفی‌های جهادی در عربستان به قدرت برسند با دستیابی به نفت به نوعی عربستان را تبدیل به بمب اتم خواهند کرد. ابتدا باید توجه کرد که یک رابطه خوب میان ایران و عربستان ایده‌آل است. هرگاه این دو کشور به هم نزدیک شدند به نفع جهان اسلام و مسلمانان بوده است، یکی از راه حل‌ها قطعا گفت و گو خواهد بود. باید توجه کرد نزاع ایران و عربستان، نزاع میان دو کشور همسایه نیست بلکه یک نزاع منطقه‌ای هم به حساب می‌آید همان‌طوری که نزاع قطر و امارات به یک نزاع منطقه‌ای و حتی بین المللی تبدیل شده است؛ یعنی دعوای آنها در یمن و سوریه و تقویت لابی‌های خود در آمریکا سبب شده روابط بین کشورها بدتر شود. همه پرونده‌های مطرح در منطقه باید مورد گفت و گو قرار بگیرد البته همه ما از نیت‌های عربستان آگاه هستیم و این مساله اصلا ساده نیست؛ باتوجه به بسیج سازی که محمد بن سلمان و گروه های دیگر انجام دادند؛ موضوع عیان این است که گسترش نزاع‌ها بسیار شوم است و خیری در آن نیست.
از همه مهم‌تر این است که نسبت به قضایا علم پیدا کنیم. برای مثال ارتباط میان قطر و عربستان می‌تواند به شرایط بحرانی برسد اما در این میان ایران یک عملکرد عقلانی را پیش گرفته است، بنابراین چنین نگاه بی طرفانه‌ای در این شرایط منطقه بسیار مهم و کمک کننده است. بیش از هرچیزی ترس بر منطقه سایه افکنده؛ ترس از اینکه سوریه از بین برود، ایران نتواند با حزب الله در ارتباط باشد، فرقه گرایی در منطقه گسترش پیدا کند همه این موارد ترس هایی است که باید بین کشورهای منطقه حل شود. به نظر می‌رسد نیروهای بین‌المللی مانند آمریکا و اروپا نمی‌توانند بیش از این به مسلمانان نزدیک شوند، حتی اگر روسیه به ما بگوید که من به شما نزدیک‌تر از عربستان سنی هستم اما اخیرا روسیه نیز قراردادهای نفتی کلانی با عربستان بسته است. ما محکوم به جغرافیا هستیم، بنابراین باید مسایل حوزه خلیج فارس را حل کنیم اما متاسفانه نزاع‌های ما در حوزه دریای مدیترانه نمایان شده است.
*بافرض اینکه تنش میان ایران و عربستان بالا بگیرد، به نظر شما آرایش سیاسی در منطقه به چه سمتی پیش خواهد رفت؟
قزوینی: پاسخ قطر به خواسته های عربستان در روزهای اخیر این است که ارتباط خود را با ایران قطع می‌کنیم و مشکلی برای قطع ارتباط با ایران برای قطر وجود ندارد. در حال حاضر عربستان باتوجه به مسایل سوریه قدرت بسیج سازی دارد. از طرف دیگر با قدرت رسانه‌ای خود قضیه سوریه را نامشروع جلوه می‌دهند. در حالی که ما نقش رسانه را دست کم می گیریم، بیشترین نگاهی که نسبت به قطر و قدرت این کشور وجود دارد از طرف شبکه الجزیره شکل گرفته است. رسانه‌های ما بسیار ضعیف است حتی در عربستانی که انتخابات برگزار نمی‌شود اما ما باز هم نمی‌توانیم در جهان اسلام بسیج افکار عمومی داشته باشیم و می‌توان گفت که این قدرت بسیج سازی ما در جهان اسلام در حال از بین رفتن است و جایگزین آن شبکه الجزیره می‌شود و کشورهای حوزه خلیج فارس نیز برنامه‌های خودشان را پیش می‌برند و در این برنامه‌ها ایران جایگاه خوبی ندارد. آنها حماس را در لیست تروریست قرار می‌دهند اما حماس ولیعهدی بن سلمان را تبریک می‌گوید. ما نمی‌توانیم جایگاه خودمان را در جهان اسلام با عربستان مقایسه کنیم، پایه و اساس ایران مذهب تشیع است و در اقلیت قرار داریم. عربستان توان جذب کشورهای فقیر و غنی را دارد. ملک عبدالله اردن تز هلال شیعی را مطرح کرده و ما خودمان هم در دام این هلال شیعی افتادیم.
شکاف در عربستان عمیق است، این تغییر در حاکمیت در عربستان هم ناشی از ترس و احساس تزلزلی است که میان خاندان آل سعود وجود دارد و در این موضوع شکی نیست؛ اما مساله‌ای که وجود دارد این است که آیا اگر گروهی در عربستان مخالف آل سعود باشد، آلترناتیو بعدی آنها ایران خواهد بود؟ اصلا این‌طور نیست. گروه‌هایی که در عربستان واکنش‌هایی تندی نسبت به آل سعود دارند از طرف دیگر هم واکنش‌های تندتری نسبت به شیعیان دارند. باوجود اینکه شرایط متزلزل است اما برخی از اقدامات ایران، سبب وحدت صف مقابل ایران می‌شود. به نظر می‌رسد صف بندی‌ها در جهان اسلام به نفع ایران نخواهد بود.
انتهای پیام
