مروری بر حضور ایران در جام ملتهای آسیا در چهار دهه اخیر

آخرین قهرمانی ایران در جام ملتهای آسیا در سال 1976 میلادی (1354) رقم خورده است. دوره ای که ایران میزبانی را از لبنان درگیر در جنگ های داخلی گرفت و برای سومین دوره پیاپی جام قهرمانی را بالای سر برد.

به گزارش اعتدال، از آن روزها 43 سال است می گذرد و فوتبال ایران همچنان در حسرت یک جام است. بعد از ان قهرمانی های پی در پی، فوتبال دوستان ایرانی امید داشتند این قهرمانی ها برای سال ها تکرار شود و ایران آقای بلامنازع فوتبال آسیا باشد. کمتر هواداری حتی این تصور را هم می کرد که فوتبال ایران نه تنها هیچ گاه به جام قهرمانی نمی رسد بلکه به فینال هم نمی رسد و سومی بالاترین مقام ایران در جام آسیایی و این طلسم تا 43 سال همراه ایران خواهد بود. کما اینکه در سال 1978 و دو سال پس از قهرمانی در تهران، تیم ایران برای اولین بار و البته با اقتدار راهی جام جهانی آرژانتین شد و نمایش های قابل قبولی نیز در این جام معتبر جهانی داشت.

حال از آن روزها و آخرین دوره نمایش اقتدارآمیز فوتبال ایران در آسیا بیش از 40 سال می گذرد و تیم هایی همچون ژاپن و عربستان در 10 دوره گذشته هر کدام سه بار قهرمان آسیا شده اند و سهم ایران تنها چند مقام سومی و چهارمی بوده است. گرچه ایران در این سال ها همواره رتبه اول آسیا در رنکینگ فیفا بوده، اما همواره فوتبال ایران در حسرت جام مانده است.

حال سوال این است چرا با وجود ستارگن نامدار در دوره های مختلف در ترکیب تیم ملی ایران در سال های پس از انقلاب اسلامی 57، ایران از جام قهرمانی محروم مانده است. در این نوشتار مرور کوتاهی خواهیم داشت بر دوره های جام ملت های آسیا از 1980 تا 2015، 10 دوره ای که دست ایران از جام کوتاه مانده است:

1980 کویت؛ جنگ ایران و عراق و افت روحیه بازیکنان

هفتمین دوره جام ملت‌های آسیا که در کویت برگزار می‌شد به اولین دوره‌ حضور ایران پس از انقلاب اسلامی تبدیل شد. تیم‌ملی ایران در آن‌ سال‌ها همچنان قدرتمندترین تیم آسیا محسوب می‌شد و توانست به المپیک 1980 مسکو و 1984 لس‌آنجلس صعود کند اما به خاطر تحریم این مسابقات توسط ایران، به این دو المپیک نرفت.

سرمربی ایران حسن حبیبی بود که به دلیل وقوع انقلاب و مشکلاتی که در کشور وجود داشت، کار سختی برای آماده‌سازی تیمش در راه جام ملت‌ها داشت. حبیبی مجبور شد در مدت کوتاهی لیست بازیکنانش را بدهد که همین موضوع باعث شد بیشتر، بازیکنان تهرانی در این جام حضور داشته باشند.

ملی‌پوشان ایران در این رقابت‌ها ناصر حجازی، کریم بوستانی، نصرالله عبداللهی، محمد پنجعلی، حبیب کبیری، مهدی دینورزاده، محمد حقیقیان، هدایت شعار غفاری، امیر مرزوقی، احمد سنجری، حمید درخشان، ایرج دانایی‌فرد، غلام‌رضا نعلچگر، عبدالرضا برزگری، حمید علی دوستی، حسین فرکی، بهتاش فریبا، حسن روشن و غلام‌رضا فتح‌آبادی بودند.

در کوران رقابت ها رژیم بعث عراق به ایران حمله کرد و جنگ ایران و عراق آغاز شد. راه‌های ارتباطی بازیکنان با خانواده‌هایشان قطع شده بود و آن‌ها از خانواده‌هایشان بی‌خبر بودند. از طرفی رسانه‌های کویتی با بزرگ‌نمایی اخبار جنگ، به نگرانی‌ بازیکنان ایران افزودند. شرایط اردوی تیم‌ملی به شدت به هم ریخته بود، بازیکنان دیگر نای حضور در ادامه جام ملت‌ها را نداشتند و تصمیم به بازگشت به ایران گرفتند. ایران در مرحله نیمه‌نهایی باید به مصاف کویت میزبان می رفت. یک روز قبل از بازی نیمه‌نهایی خبری از ایران به کویت رسید که اردوی تیم‌ملی را به هم ریخت. حسین روشن، برادر حسن روشن در جریان حمله رژیم بعث به ایران به شهادت رسیده بود.

بازی نیمه‌نهایی سر رسید و کادرفنی به خاطر حساسیت بازی مقابل کویت از حسن روشن در ترکیب اصلی‌اش استفاده کرد با این حال روشن در شرایطی نبود که بتواند همان ستاره همیشگی برای تیم‌ملی باشد به همین دلیل نتوانست بیش از یک نیمه برای ایران به میدان برود. اوضاع بد روحی از یک طرف و قضاوت یک طرفه کوک لی سنگاپوری از سوی دیگر باعث شد بازی با شکست ۲ بر یک ایران به اتمام برسد. در دیدار رده‌بندی، ایران موفق شد با نتیجه ۳ بر صفر کره‌شمالی را شکست دهد و به عنوان سومی برسد. در نهایت تیمک امید اول قهرمانی آسیا بود با عنوان سومی به تهران درگیر جنگ باز گشت.

1984 سنگاپور، خواسته نامعقول فدراسیون، استعفای یاوری، قانون 27 ساله ها و تصمیم عجیب سرمربی تازه وارد

تغییر مکرر مربیان تیم ملی تا وضع قانون ۲۷ ساله‌ها اتفاقاتی بود که در نهایت منجر به ناکامی تیم ملی ایران در جام ملت‌های ۱۹۸۴ سنگاپور شد. قانون 27 سال ها قانونی بود که ظاهرا به بهانه جوانگرای مانع از حضور بازیکنان دارای بیش از سال سن در تیم ملی می شد، قانونی که بسیاری آن را تنها سرپوشی برای جلوگیری از ملی پوش شدن بازیکنان خاصی از جمله ناصر حجازی می دانند.

از سوی دیگر محمود یاوری ثبل از جام ملت ها به طور ناگهانی استعفا می دهد. او به تازگی و پس از 35 سال دلیل این استعفا را خواسته نابجای نایب رییس قدراسیون برای حذف نام چند بازیکن از ترکیب و اضاف کردن 2 نفر دیگر در ترکیب دانسته است. در نهایت یاوری که تسلیم این خواسته نمی شود، استعفا داده و ناصر ابراهیم دستیارش جانشین او می گردد.

تیم‌ملی در این رقابت‌ها با ترکیب بهروز سلطانی، شاهین بیانی، اصغر حاجیلو، احمد سنجری، محمد پنجعلی، ضیا عربشاهی، ناصر محمدخانی، شاهرخ بیانی، حمید درخشان، حمید علی‌دوستی، عبدالعلی چنگیز، محمدرضا شکورزاده، رضا احدی، رحیم میرآخوری، جعفر مختاری‌فر، غلام‌رضا فتح‌آبادی، سعید مراغه‌چیان و حافظ طاحونی راهی سنگاپور شد.

ایران پس از پیروزی برابر امارات و چین نزول ایران شروع شده و در بازی های ضعیف برابر هند و سنگاپور تساوی حاصل کار است تا سرگروهی از دست ایران خارج شود.

در نیمه نهایی مصاف حساس بین ایران و عربستان است. ایران در این بازی ابتدا با گل شاهرخ بیانی در دقیقه ۴۳ از عربستان پیش افتاد. اما ناصر ابراهیمی در اقدامی عجیب تصمیم گرفت ناصر محمدخانی، یکی از خطرناک‌ترین بازیکنان آسیا و ایران در جام ملت‌ها را از زمین بیرون بکشد. همین تعویض باعث آزاد شدن دو بازیکن عربستان شد که مسئولیت مهار ناصرمحمدخانی را داشتند. شاهین بیانی روی یک توپی که درصورت رها شدن به اوت می‌رفت، تصمیم گرفت ریسک نکند و توپ را به کرنر بفرستد اما ضربه او به اشتباه وارد دروازه ایران شد. در اواخر نیمه دوم وقت اضافه بود که ناصر ابراهیمی دومین تعویض اشتباهش را انجام داد و طاحونی را به جای بهروز سلطانی به درون دروازه فرستاد تا او دروازه‌بان ایران در ضربات پنالتی باشد. این در حالی بود که طاحونی تجربه‌ای در بازی‌های ملی نداشت و نتوانست حتی یک پنالتی را مهار کند. البته طاحونی نیز معترف است که امادگی لازم را نداشته و هر کاری برای ممانعت از ورود به زمین کرده اما با اصرار ابراهیمی وارد زمین شده است.

در این جام ملت ها هم تیم در گیر حاشیه است از جمله انتقاد بازیکنان از رفیق بازی های زیاد سرمربی ناصر ابراهیمی. سرانجام ایران در رده بندی و در ضربات پنالتی باز هم مغلوب کویت می شود تا  حواشی، تیم آماده و پرستاره ایران را با عنوان چهارمی بدرقه کنند.

1988 قطر، استعفای 15 ملی پوش و تصمیم عجیب در مرحله گروهی

در سال 1986 جمع زیادی از بازیکنان بزرگ تیم ملی از جمله کاپیتان محمد پنجعلی بر اثر مسائل حاشیه ای و پرخاش وطن‌خواه، دستیار دهداری سرمربی وقت به بازیکنان، 15 ملی پوش طی نامه ای از تیم ملی استعفا می دهند. مشکل اصلی بازیکنان تیم‌ملی، وطن‌خواه، دستیار پرویز دهداری روایت شده و آن‌ها مشکل چندانی با شخص دهداری نداشتند.

بازیکنانی که لایحه استعفا را امضا کردند احمد سجادی، محمد پنجعلی، اصغر حاجیلو، مرتضی فنونی‌زاده، شاهین بیانی، شاهرخ بیانی، حمید درخشان، مرتضی یکه، فرشاد پیوس، عبدالعلی چنگیز، ناصر محمدخانی، سیدمهدی ابطحی، ضیا عربشاهی، سیروس قایقران و غلامرضا فتح‌آبادی بودند اما سیروس قایقران خیلی زود استعفایش را پس گرفت. پس از ان نیز فتح‌آبادی، سجادی، یکه، عربشاهی و پیوس استعفایشان را پس می‌گیرند. تمامی این بازیکنان به جز فتح‌آبادی به تیم‌ملی بازگشتند تا ایران را در جام ملت‌های ۱۹۸۸ همراهی کنند.

پس از این که خیلی از بازیکنان نام‌دار ایران حاضر به پس گرفتن استعفایشان نشدند، دهداری ترکیبی از بازیکنان جوان را به تیم‌ملی دعوت کرد که شروع کننده یک نسل طلایی از فوتبال ایران بودند. بازیکنان ایران در جام ملت‌های قطر، احمدرضا عابدزاده (۲۲ ساله)، جواد زرینچه (۲۲ ساله)، نادرمحمدخانی (۲۵ ساله)، مرتضی فنونی‌زاده (۲۸ ساله)، مهدی فنونی‌زاده (۲۶ ساله) مجید نامجومطلق (۲۱ ساله)، سیروس قایقران (۲۶ ساله)، صمد مرفاوی (۲۳ ساله)، کریم باوی (۲۳ ساله)، مرتضی کرمانی مقدم (۲۳ ساله)، مجتبی محرمی (۲۶ ساله)، محمد حسن انصاری‌فرد (۲۷ ساله)، محمد تقوی (۲۱ ساله)، سیامک رحیم‌پور (۲۵ ساله)، فرشاد پیوس (۲۶ ساله)، سید علی افتخاری (۲۴ ساله)، ضیا عربشاهی (۳۰ ساله) و احمد سجادی (۲۸ ساله) بودند.

گرچه از نسل طلایی فوتبال ایران در این سال رونمایی می شود اما شاگردان جوان دهداری باز هم موفق به کسب قهرمانی نمی شوند.

ایران پس از پیروزی برابر قطر و امارات و مساری برابر ژاپن صعود خود را قطعی کرده و برای سرگروهی باید به مصاف کره جنوبی برود. حتی یک مساوی هم یاران را سرگروه کرده و دیدار به چین نبرد به مراتب آسانتری خواهد بود اما اشتباه کادرفنی تیم‌ملی در انتخاب بازیکنان ایران مقابل کره‌جنوبی باعث شد که تیم‌ دوم ایران با نتیجه سنگین ۳ بر صفر مقابل این تیم شکست بخورد و پس از کره به عنوان تیم دوم به نیمه‌نهایی صعود کند. دوم شدن در گروه همان و تقابل دوباره با عربستان در نیمه‌نهایی همان!

تشابه دیگر تقابل ایران و عربستان در جام 88 با جام 84، داور بازی بود. جرج کورتنی، داور انگلیسی دیدار بود که در جام ۸۴ هم قضاوت دیدار ایران و عربستان را برعهده داشت.

دروازه ایران مقابل عربستان در همان دقایق باز می شود. حملات ایران روی دروازه عربستان شدت می گیرد که با از دست رفتن موقعیت های مسلم گلزنی، در نهایت کرمانی مقدم موفق می شود دروازه این تیم را هم باز کند اما گل ایران توسط کورتنی به بهانه آفساید  مردود اعلام می شود و سرانجام بازی با همان نتیجه یک بر صفر به سود عربستان به پایان می رسد. پس از این بازی شایعاتی مبنی بر تبانی جرج کورتنی با عربستانی‌ها به وجود آمد.

در دیدار رده‌بندی با چین نتیجه بدون گل دیدار را به ضربات پنالتی می برد. در ضربات پنالتی یکی از نوابغ فوتبال ایران، خودش را به تمام آسیا معرفی کرد. احمدرضا عابدزاده، دروازه‌بان ایران در این دوره از رقابت‌ها موفق شد هر سه پنالتی چین را مهار کند و شاگردان دهداری به مقام سوم جام ملت‌های آسیا رسیدند.

1992 ژاپن؛ بدترین نتیجه تاریخ فوتبال ایران، حذف در مرحله گروهی و سه بازی با 11 بازیکن بدون تعویض

تیم ملی ایران در مسابقات جام ملت‌های ۱۹۹۲ با هدایت علی پروین به ژاپن رفت و با جذف در مرحله گروهی بدترین نتیجه ایران در تاریخ رقابت‌های جام ملت‌های آسیا رقم خورد.

تیم ملی ایران در ژاپن با ترکیب نام آشنایی همچون احمدرضا عابدزاده، جواد زرینچه، مجتبی محرمی، نادر محمد خانی، مهدی فنونی‌زاده، سیروس قایق‌ران، سید مهدی ابطحی، مرتضی کرمانی مقدم، رضا حسن‌زاده، جمشید شاه‌محمدی، حمید استیلی، صمد مرفاوی، رضا رضایی‌منش، محمد خاکپور، علی سید افتخاری، علی اکبر یوسفی، آرش ناموز و بهزاد غلامپور که در این اسامی یاد  شده تنها یازده بازیکن اول این لیست موفق به حضور در ترکیب بازی‌ها شدند و علی پروین در این رقابت‌ها حتی دست به انجام یک تعویض نکرد. نکته‌ای که علتش هیچ‌وقت معلوم نشد که چرا علی پروین با وجود بازیکنان خوبی که بر روی نیمکت تیم ملی داشت، دست به ترکیبش در این سه بازی نزد؟

ایران در بازی اول کره شمالی را برد و در بازی دوم با امارات متحده عربی مساوی کرد و تا قبل از بازی سوم با ژاپن میزبان سرگروه باشد و برای صعود تنها به یک تساوی نیاز داشته باشد. اما ژاپن باید این بازی را می‌برد تا بتواند جواز حضور در مرحله حذفی را پیدا کند. داور این بازی جمال الشریف بود، کسی که بازیکنان ایران خاطرات خوشی از او با قضاوت‌هایی که برای ایران انجام داده ندارند. تمام اتفاقات عجیب این بازی از نیمه دوم آن آغاز می‌شود. جایی که در دقیقه ۵۵ جمشید شاه محمدی با دریافت کارت زرد دوم از زمین بازی اخراج شد و شاگردان علی پروین ادامه کار را ده نفره پیش بردند.

در این بازی که بسیاری فکر می‌کردند ایران به راحتی می‌تواند دو امتیاز این بازی را بدست آورد اما کاملا شرایط در بازی متفاوت بود و این ژاپن بود که بعد از ده نفره شدن ایران حملات را روی دروازه حریف بیشتر کرد و در نهایت در دقیقه ۸۷ به گل رسید.

بعد از این گل تیم ملی ایران به کلی فرو ریخت و بعد از اخراج شاه‌محمدی، در دقایق آخر فرشاد پیوس، نادر محمد خانی و مرتضی کرمانی مقدم به دلیل ایجاد حواشی در زمین مسابقه و درگیری با داور از زمین بازی اخراج و با محرومیت‌های سنگین مواجه شدند و در نهایت این رقابت‌ها با حذف در مرحله گروهی برای ایران پایان یابد.

در نهایت تیمی که با وجود ستارگان بسیار خود را برای قهرمانی آماده می کرد با زهم قربانی حواشی و تصمیمات عجیب سرمربی شد تا با حذف در مرحله گروهی، عجیب ترین نتیجه تاریخ فوتبال ایران رقم بخورد.

1996 امارات، نتایج رویایی با تیم دوست داشتنی اما سدی به نام داور و عربستان

تیم ملی فوتبال در تصمیمی تعجب برانگیز به میلی کهن شاگرد سابق علی پروین واگذار می گردد. او که توانسته مقام چهارمی جهان را با تیم ملی فوتسال به دست آورد با حضور غافلگیر کننده خود در تیم ملی ایران، رنسانسی در تیم ملی ایجاد کرد و زمینه ساز رشد و پرورش تعداد زیادی از استعدادهای فوتبال ایران شد. او در حرکتی انقلابی، بازیکنان بزرگ آن دوره نظیر حمید درخشان، مهدی فنونی زاده، بهزاد غلامپور و … را کنار گذاشت و در عوض بازیکنان جوان و کم سن و سال نظیر داریوش یزدانی، نیما نکیسا، مهرداد میناوند، کریم باقری، مهدی مهدوی کیا، خداداد عزیزی، محمد موسوی، علی اکبر استاد اسدی و … را به تیم ملی دعوت کرد و البته با تدارکاتی ضعیف راهی جام ملت های آسیا می شود.

ایرا در اولین گام در بازی بزرگ سیاسی نتیجه را 2 بر یک به عراق واگذار می کند تا تردیدها نسبت به مایلی کهن بیشتر شود. اما در ادامه ایران با جشنواره های گل تایلند و البته عربستان مدعی را شکست می دهد. 3 گل به عربستان  و سپس 6 گل به کره در مرحله حذفی شادی را به اردوگاه ایران می آورد و البته اشک مربی کره در وسط بازی سرازیر می شود. در نیمه نهایی ایران باید بار دیگر به مصاف عربستان برود. همه انتظار دارند نتیجه مرحله گروهی و بازی با کره نیز تکرار شود و نتیجه رویایی رقم بخورد. ایران از بازی قبل خود بهتر بازی می‌ کرد اما جمال غاندور داور مصری به مدد عربستان آمد. او گل درست خداداد عزیزی را آفساید اعلام کرد و پنالتی مدافعان عربستان را روی استیلی نگرفت. بازی بدون گل به ضربات پنالتی رسید در پنالتی ها عابدزاده که جای نکیسا را گرفته و برای اولین بار در این بازی ها به میدان می‌ آمد، 2 ضربه حریف را دفع کرد اما خاکپور، دایی و یزدانی، پنالتی های خود را خراب کردند تا باز هم ایران به فینال نرسد.  در بازی یاران رده‌بندی کویت را در ضربات پنالتی شکست داده و سوم آسیا شد، جایزه اخلاق بازی ها به ایران رسید. خداداد بهترین بازیکن و دایی بهترین گلزن مسابقات شدند ولی هیچ کدام ارزش قهرمانی از دست رفته را نداشت.

ایران در این دوره قهرمان آسیا نشد، اما بازی های درخشان و نتایج رویایی و در نهایت حماسه بازی با استرالیا و صعود به جام جهانی 1998 فرانسه باعث شد ایرانیان همواره از آن نسل با نیکی یاد کنند.

2000 لبنان؛ تغییر مربی، تیم پرحاشیه و کافه گردی بازیکنان

تیم‌ملی ایران پس از درخشش در جام ملت‌های 1996 و جام جهانی 1998 و قهرمانی در بازی‌های آسیایی 1998 قدرتمندترین تیم در آستانه جام ملت‌های 2000 لبنان محسوب می‌شد. با این حال هروقت که شرایط فوتبال ایران مساعد است، اتفاقی و حواشی رخ می دهد که اوضاع به هم بریزد.

ایران برای حضور قدرتمند در جام ملت‌های آسیا بازی‌های تدارکاتی خوبی با کشورهایی نظیر آمریکا و دانمارک برگزار کرد اما مرحوم منصور پورحیدری که در آن زمان سکان‌دار تیم‌ملی بود، به خاطر استقلال و بدون هماهنگی با صفایی‌فراهانی، رئیس وقت فدراسیون فوتبال عطای حضور روی نیمکت تیم‌ملی را به لقایش بخشید و به استقلال رفت. پس از رفتن پورحیدری، دوباره جلال طالبی به عنوان سرمربی تیم‌ملی انتخاب شد تا ایران با ترکیبی مشابه جام جهانی 98  راهی لبنان شود.

جلال طالبی برای حضور در جام ملت‌ها با ترکیب مهدی واعظی، مهدی مهدوی‌کیا، مهدی هاشمی‌نسب، سهراب بختیاری‌زاده، کریم باقری، حامد کاویان‌پور، ستار همدانی، حمید استیلی، علی دایی، خداداد عزیزی، پرویز برومند، داود سیدعباسی، محمد نوازی، اسماعیل هلالی، وحید هاشمیان، علیرضا امامی‌فر، داریوش یزدانی، علی کریمی، بهروز رهبری‌فر، داود فنایی، مهرداد میناوند و محمدرضا مهدوی تیمش را راهی این رقابت‌ها کرد.

ایران در نخستین دیدار مرحله گروهی قابل قبول ظاهر شد و عراق م لبنان را شکست داد و با تایلند مساوی کرد. باز هم در مرحله یک چهارم نهایی قرعه کره جنوبی به نام ایران افتاد تا خاطره دیدار چهار سال پیش با این تیم زنده شود. با این حال خاطرات چهار سال پیش در این بازی تکرار نشد. کریم باقری با یک ضربه استثنایی از میانه میدان دروازه کره‌جنوبی را باز کرد اما در دقیقه 90 علی دایی روی ارسال بازیکنان کره از روی نقطه کرنر، تصمیم گرفت که به صورت آکروباتیک توپ را از محوطه جریمه دور کند اما اشتباه بزرگی مرتکب شد و توپ مقابل پای کیم سانگ سیک قرار گرفت تا او دروازه پرویز برومند را باز کند و بازی به تساوی کشیده شود.

بازی به وقت‌های اضافه کشیده شد ولی کره‌ای‌ها که به بازی برگشته بودند توانستند در همان نیمه نخست وقت‌های اضافه دروازه ایران را روی یک ضد حمله باز کنند تا شاگردان طالبی با گل طلایی از رقابت‌های جام ملت‌های آسیا کنار بروند.

یکی از موضوعاتی که پیرامون تیم‌ملی تحت هدایت جلال طالبی وجود داشت، حواشی فراوان آن بود. جلال طالبی درباره حواشی بازیکنان در جام ملت‌های لبنان می‌گوید: بعد از تساوی با تایلند، یکی از خبرنگاران اماراتی گفت که چندتا از بازیکنان ایران، ساعت چهار صبح به اشتباه به هتل خبرنگاران آمده بودند و پولی برای برگشتن به هتل نداشتند و ما برای آن‌ها تاکسی گرفتیم. من که دستم را بو نکرده بودم و همان بازیکنان را در بازی با تایلند در ترکیب گذاشتم. نمی‌دانستم که آن‌ها استراحت نکرده‌اند.

همچنین درباره این رقابت‌ها گفته می‌شود که خیلی از بازیکنان ایران که در باد موفقیت‌های گذشته خوابیده بودند، انگیزه‌ای برای ارائه بازی خوب نداشتند و از آن طرف به بازیکنان جوان‌تر هم میدان نمی‌دادند. در نهایت مجموع این حواشی باعث شد که تیم قدرتمند ایران در جام ملت‌های ۲۰۰۰ به راحتی از این رقابت‌ها حذف شود.

2004 چین؛ درخشش علی کریمی، ناداوری و اخراج زارع و چه وقت چیپ زدن بود آقای گل محمدی

پس از شکست ایران برابر اردن در مقدماتی جام جهانی و فشار اهالی فوتبال همایون شاهرخی از تیم ملی استعفا داد و دادگان، رییس وقت فدراسیون به بازگشت برانکو رضایت داد. برانکو 22 بازیکن را به همراه خود به چین برد: ابراهیم میرزاپور، مهدی مهدوی‌کیا، مهدی امیرآبادی، یحیی گل‌محمدی، رحمان رضایی، جواد نکونام، حامد کاویانپور، علی کریمی، علی دایی، حسن رودباریان، حسین کعبی، آرش برهانی، ابراهیم تقی‌پور، رضا عنایتی، ایمان مبعلی، علی بداوی، جلال کاملی‌مفرد، محمد نصرتی، مهدی رحمتی، محمد علوی، ستار زارع و فرزاد مجیدی.

در اولین بازی ایران تایلند را قاطعانه برد اما در بازی دوم باز هم حواشی شروع شد. عمان در نیمه اول با دوگل از ایران پیش افتاد. بعد از این بازیکنان ایران روحیه خود را از دست دادند و در اواخر نیمه نخست رحمان رضایی و علی بداوی، دو بازیکن ایران درگیر شدند و رضایی به صورت علی سیلی زد اما قبل از این که ماجرا بیخ پیدا کند این دو بازیکن از هم جدا شدند. تلاش ایران برای گلزنی در دقیقه ۶۱ توسط علی کریمی جواب داد. در ادامه عمان خیلی خوب دفاع کرد ولی محمد نصرتی در واپسین دقایق بازی و در دقیقه ۴+۹۰ گل تساوی و رهایی‌بخش ایران از شکست را زد. ایران با ژاپن نیز مساوی کرد تا به عنوان تیم دوم گروه باز هم در مرحله یک چهارم نهایی به مصاف کره جنوبی برود.

دو تیم برای سومین بار متوالی در مرحله یک چهارم نهایی بهم خوردند. ایران با درخشش و هت تریک علی کریمی توانست 4 بر 3 پیروز شود و به جمع چهار تیم نهایی صعود کند.

در نیمه نهایی ایران برابر میزبان قرار گرفت و در حالی که بازی یک بر یک ادامه داشت، تیم ملی اسیر ناداوری شد و ستار زارع در حرکتی ناشیانه اخراج شد. در ادامه خطای محرز روی علی کریمی در محوطه جریمه حریف گرفته نشد تا  بازی بعد از ۱۲۰ دقیقه به پنالتی‌ها برود. در ضربات پنالتی ایران در پایان ضربه سوم از رقیب خود با حساب ۳ بر ۲ پیش بود اما اشتباه مبعلی و ضربه چیپ یحی گل‌محمدی که توسط دروازه‌بان چینی مهار شد، باعث شد ایران از رسیدن به فینال بازبماند و به رده بندی برود و ببا شکست بحرین باز هم سوم آسیا شود. در پایان سال میلادی ۲۰۰۴،علی کریمی مرد سال فوتبال قاره شد.

2007، اندونزی، ویتنام، مالزی و تایلند؛ ریسک نافرجام قلعه‌نویی برابر ضعیف ترین کره تاریخ

ایران شکست خورده و نه چندان جذاب جام جهانی آلمان با خداحافظی برانکو و آمدن قلعه نویی به دنبال جبران مافات بود و جام ملت‌ها بهترین فرصت برای جبران ستاره‌هایی چون علی کریمی، مهدی مهدوی‌کیا، رحمان رضایی و … بود. البته در این دوره هم حواشی بسیار وجود داشت و فدراسیون بین‌المللی فوتبال، ایران را به دلیل آنچه«دخالت دولت در امور فوتبال» خواند از تمامی فعالیت‌های بین‌المللی محروم کرد اما با استعفای اجباری و مصلحت اندیشانه دادگان تعلیق برطرف شد.

پیروزی ایران برابر ازبکستان و مالزی و تساوی با چین ایران راه راهی مرحله حذفی کرد. اما نکته مهم ترکیب عجیب قلعه نویی بود. حضور طالب‌لو و رحمتی روی نیمکت، رودباریان را سنگربان اصلی دروازه‌ ایران کرد و فریدون زندی هم تبدیل به مدافع چپ تیم ملی شد. نیمکت‌نشینی جواد کاظمیان آماده و علاقه خاص قلعه‌نویی به خطیبی و عنایتی باعث شد تا تیم ملی با سه مهاجم برابر رقبا حاضر شود. در مرحله حذفی باز هم ایران و کره جنوبی باید به مصاف هم می رفتند اما در تمرین پیش از دیدار با کره‌جنوبی، امیرحسین صادقی مدافع استقلال با یکی از بازیکنان تیم ملی به دلیل تکل خطرناک آن بازیکن درگیر می‌شود و قلعه‌نویی در تصمیمی قاطعانه مدافع آبی‌ها را از تیم اخراج می‌کند تا صادقی تنها غایب دیدار آخر ایران در مالزی باشد.

دیگر حاشیه تیم ملی در این دوره، آشپزهای ایرانی بودند که قلعه‌نویی با خود به جام ملت‌ها برده بود تا ریسک تفاوت غذای شرق آسیا را با مزاج ایرانی‌ها کاهش دهد. فوتبال بازی کردن آشپزها در زمان تمرین تیم ملی باعث شده بود بازیکنان، پس از تمرین، غذاهای سرد شده مصرف کنند که این فریاد اعتراض شاگردان قلعه‌نویی را در آورده بود.

بر خلاف بازی‌های گذشته تیم قلعه‌نویی، ایران در برابر کره جنوبی به جز یکی دو فرصت، نتوانست مانند سه بازی قبلی خود زهردار نشان دهد تا کار به ضربات پنالتی کشیده شود و استرس نیمکت دو تیم را  فرا بگیرد.

تصمیم عجیب قلعه‌نویی در دقیقه ۱۱۹ باعث شد تا آخرین تعویض ایران را تا مدت‌ها کسی فراموش نکند. حسن رودباریان که در این جام ۳۸۷ دقیقه برای ایران به میدان رفته بود، جای خود را به طالب‌لویی بدهد که پنالتی‌گیر بودن خود را هم در لیگ و هم در تمرینات تیم ملی به قلعه‌نویی ثابت کرده بود. البته او در این دوئل، مغلوب لی وون جائه، دروازه‌بان باتجربه چشم‌بادامی‌ها شد. کاپیتان کره پنالتی‌های مهدی مهدوی‌کیا و رسول خطیبی را مهار کرد تا کره‌ای‌ها با از دست دادن تنها یک پنالتی از ۵ پنالتی خود مجوز حضور در جمع چهار  تیم برتر آسیا در سال ۲۰۰۷ را دریافت کنند. نکته جالب آن سال درخشش عراقی ها بود که با استفاده از ضعف شدید کره و ژاپن و شکست عربستان توانستند قهرمان آسیا شوند.

2011 قطر؛ دودستگی و حاشیه در رختکن امپراتور

نکته قبال توجه این دوره برای ایران تفاوت تفکرات بسیاری از بازیکنان با افشین قطبی و عدم روحیه کافی بازیکنان بود تا سرانجام باعث شد تیم ملی در سال ۲۰۱۱ هم نتواند به جمع ۴ تیم برتر آسیا برسد. پس از حواشی به وجود آمده در انتخاب علی دایی به عنوان سرمربی تیم ملی و اخراج او و عدم صعود به جام جهانی ۲۰۱۰، افشین قطبی روی نیمکت تیم ملی نشست تا شاید با قهرمانی، افتضاح حذف تیم ملی از مقدماتی جام جهانی فراموش شود.

ایران در این دوره در گروه مرگ با تیم‌های کره‌شمالی، امارات و عراق هم  گروه شد اما عملکرد خیره‌کننده تیم قطبی در دور گروهی باعث شد  بدبین‌ترین هواداران تیم ملی هم نیم‌نگاهی به قهرمانی این تیم داشته باشند. سه پیروزی ایران را به عنوان مقتدرترین تیم و تنها تیمی که امتیازات کامل را کسب کرده است، راهی مرحله یک هشتم نهایی کرد. ایران و کره همانند چهار سال پیش باز هم در این دوره باید برابر هم قرار می‌گرفتند. اختلافات داخلی تیم ایران تازه در حال رخ‌نمایی بود. بر خلاف بازی‌های قبلی ایران و کره، تیم قطبی کاملا منفعل نشان می‌داد و نتوانست بیش از یکی دو موقعیت جدی روی دروازه کره‌جنوبی مدعی ایجاد کند. در نهایت هم قفل دروازه ایران در دقیقه ۱۰۶ باز شد تا قطبی هم تجربه تلخی روی نیمکت تیم ملی داشته باشد.

قطبی تیم ملی به ایران بازنگشت و به ژاپن رفت تا کار خود را در یک تیم باشگاهی آغاز کند که تمام فکر و ذکرش را در طول مسابقات جام ملت‌ها معطوف آن کرده بود. مصاحبه‌های تند جواد نکونام و مسعود شجاعی علیه قطبی باعث شد اختلافات تیم ملی ایران نشان داده شود. دو دستگی تیم و تفاوت تفکرات بعضی از بازیکنان با افشین قطبی باعث شد بسیاری از کارشناسان، خوب بازی نکردن بازیکنان در دیدار برابر کره را دلیل این امر بدانند. مسعود شجاعی، محمد نوری و جواد نکونام، سردمداران اعتراض به ” آقای سرمربی” بودند. صحبت‌های بازیکنان نشان می‌داد که تیم ملی در قطر دچار دو دستگی شده و بسیاری از بازیکنان علاقه‌ای برای نتیجه گرفتن تیم قطبی نداشتند. سکوت قطبی و فرار از گفتن واقعیت، تعدادی دیگر از کارشناسان را متقاعد کرد که این سرمربی تیم ملی بوده که هیچ انگیزه‌ای برای نتیجه گرفتن در آسیا نداشته و تنها سودای رسیدن به تیم جدیدش را در ذهن داشته است. ضمن اینکه شیوع ویروس آنفلوانزا نیز مانع ادامه بازی های خوب ایران و موفقیت تیم ملی شد.

2015 استرالیا؛ سدی به نام مهرداد پولادی و البته باز هم ضربات شوم پنالتی

تیم کارلوس کی‌روش با عملکردی قابل توجه در جام جهانی بذر امید را در دل مردم کاشته بود که تیم ملی بتواند پس از ۳۹ سال قهرمان جام ملت های آسیا شود.

سه پیروزی برابر تیم های عربی حاشیه خلیج فارس، بحرین، قطر و امارات، ایران را با ۹ امتیاز کامل راهی مرحله بعد کرد. ایران باید در مرحله یک‌چهارم  نهایی برابر عراق به میدان می‌رفت؛ دیداری که به نظر نمی‌رسید برای شاگردان آماده کیروش مشکل‌ساز شود. طبق تصور، شاگردان کی‌روش بازی را هجومی آغاز کردند و تیم ملی توسط آزمون به گل اول دست پیدا کرد. اما باز هم حواشی دامن ایران را گرفت. سرباز فراری مهرداد پولادی که در ماجرای سربازی گیت مشخص شد دارای کارت پایان خدمت جعلی است، علی رغم مخالفت های اولیه ستاد کل نیروهای مسلح و انتقادات مردمی ولی با اصرار عجیب کیروش و فدراسیون مجوز حضور در ایران رقابت ها را پیدا کرد تا پس از پایان جام به ایران بازگشته و تکلیف خدمت سربازی اش مشخص شود.

اما در بازی با عراق همین بازیکن بلای جان کیروش و فوتبال ایران شد. حرکت بچه‌گانه مهرداد پولادی و البته سخت‌گیری ویلیامز استرالیایی باعث شد تا در همان نیمه اول ایران ۱۰ نفره شود و عراق به بازی برگردد و گل تساوی را به ثمر رساند تا بازی به وقت‌های اضافه کشیده شود. ضربه سر یونس محمود در سومین دقیقه وقت اضافه کار ایران ۱۰ نفره را دشوار کرد اما کرنر آندو و ضربه سر پورعلی‌گنجی، پدیده آن روزهای تیم ملی، بازی را ۲ بر ۲ مساوی کرد. بی‌احتیاطی حاج‌صفی و ضربه پنالتی چیپ یونس محمود در فاصله چهار دقیقه تا پایان بازی، کار ایران را تمام شده تلقی کرد. اما این پایان کار نبود و باز هم کرنر آندو و این بار سماجت قوچان‌نژاد تیم ملی را به گل سوم رساند تا نشان دهند که این تیم به همین راحتی‌ها دست از جام نمی‌کشد. ایران 10 نفره دو بار بازی را مساوی می کند تا کار به ضربات پنالتی رسید. اما باز هم پنالتی ایران را حذف کرد و عراق را برنده آن ماراتن فوتبالی کرد تا ایران دوباره از صعود به جمع چهار تیم برتر آسیا باز بماند.

پولادی هم که با اخراج شدن مقابل عراق، زمینه‌ساز حذف ایران شده بود، پس از بازگشت تیم به ایران او همراه کاروان نیامد و به قطر رفت.

ایران در گیر حاشیه و دست کوتاه از جام

در 10 دوره اخیر جام ملت های آسیا که ایران از صعود به فینال بازمانده در 5 دوره (1984، 1996، 2004، 2007 و 2015) در ضربت پنالتی از دور مسابقات حذف شده است و در 3 دوره (1988، 1996 و 2004) نیز با ناداوری های فاحش روبرو شده است. با این حال در دیدارهای نه چندان مهم رده بندی توانسته در پنالتی ها برتری برسد. شاید در وهله اول این گونه برداشت شود که شانس با ایران در جام ملت ها همراهی نکرده است، اما یک اصل در ورزش و فوتبال وجود دارد و آن این که “شانس با تیم هایی همراهی می کند مه خود را برای تمام مشکلات و وقایع پیش بینی نشده آماده نکرده اند. ” در رقابت های حساسی چون جام ملت های آسیا و به خصوص در مراحل حذفی، این جزییات است که می تواند تفاوت را رقم بزند.

اگر یک تیم با امکانات و تدارکات لازم و بازی های تدارکاتی قبال قبول به دور از حواشی و با آمادگی کامل ذهنی، روانی و فیزیکی راهی مسابقات شود مسلما نتیجه بهتری کسب خواهد کرد تا همان تیم بدون تدارکات همراه با حواشی و بدون آمادگی ذهنی. اگر بازی به ضربات پنالتی کشیده شود، تیمی بدون روحیه و آمادگی ذهنی شکست می خورد یا تیمی مصمم و بدون حاشیه؟

واقعیت اینکه در بسیاری از دوره های جام ملت ها، فوتبال ایران از سطح مدیریتی و انتخاب و تصمیمات مربیان تا درگیری بازیکنان با کادر فنی و دو دستگی در نیمکت تیم ملی دارای حواشی بسیار بوده است. حتی در برخی از دوره ها به خصوص دوره های دهه 80 و 90 تیم ملی بدون تدارکات و آمادگی کامل سخت افزاری پا به مسابقات گذاشته است. در برخی از دوره ها نیز مسائل سیاسی و دگراندیشی مدیریت فوتبال برای تیم ملی حاشیه ساخته و از نتیجه گرفتن تیم ممانعت ورزیده است. مخلص کلام اینکه از دهه 80 تا همین چهارسال گذشته، حاشیه حرف اول تیم ملی بوده و متاسفانه اکنون نیز چنین است. البته فوتبال ذاتا ورزش در تمامی دنیا ورزشی پر حاشیه است اما در فوتبال حرفه ای ای حواشی مدیریت و کنترل می گردد. اما در هر دوره از جام ملت ها، مدیریت فوتبال و ورزش کشور نخواسته یا نتوانسته این حواشی فوتبالی را کنترل کند و عامل مهمی شده برای حذف های حسرت بار ایران از جام ملت ها. در بسیاری از موارد نیز فدراسیون خود عاملی شده برای حاشیه سازی.

حال اگر مدیران وقت فدراسیون فوتبال به جای حاشیه سازی، سیاسی کاری و حتی باند بازی در فوتبال به فکر افزایش رابطه در کنفدراسیون فوتبال آسیا و افزایش قدرت دیپلماسی فوتبال بودند، شاید در برخی از این 10 دوره نتایج به گونه ای دیگر رقم می خورد و ایران حتی بیش تر از تعداد انگشتان یک دست، قهرمان این دوره از رقابت ها شده بود. اما سوء مدیریت در تیم ملی فوتبال ایران کلید واژه مهمی است برای تکرار ناکامی ها در جام ملت های آسیا. افسوس که مدیریت فوتبال در این 40 سال به جای دفاع از حق فوتبال ایران یا به فکر حاشیه ها بوده یا ابقای مدیریتی خود و یا بازی های سیاسی.

حاشیه و سوء مدیریت در فوتبال ایران باعث شده خیل زیادی از ستارگان نامی فوتبال ایران در حسرت جام قهرمانی از فوتبال ملی خداحافظی کنند. ستارگانی چون کریم بوستانی، محمد پنجعلی، مهدی دینورزاده، احمد سنجری، حمید درخشان، ایرج دانایی‌فرد، غلام‌رضا نعلچگر، عبدالرضا برزگری، حمید علیدوستی، حسین فرکی، بهتاش فریبا، غلام‌رضا فتح‌آبادی، بهروز سلطانی، شاهین بیانی، اصغر حاجیلو، ضیا عربشاهی، ناصر محمدخانی، شاهرخ بیانی، عبدالعلی چنگیز، رضا احدی، احمد سجادی، مرتضی فنونی‌زاده، فرشاد پیوس، سیدمهدی ابطحی، سیروس قایقران، احمدرضا عابدزاده، جواد زرینچه، نادرمحمدخانی، مهدی فنونی‌زاده، مجید نامجومطلق، صمد مرفاوی، کریم باوی، مرتضی کرمانی مقدم، مجتبی محرمی ، محمد حسن انصاری‌فرد، محمد تقوی، سید علی افتخاری، جمشید شاه‌محمدی، حمید استیلی، رضا رضایی‌منش، محمد خاکپور، بهزاد غلامپور، رضا شاهرودی، نیما نکیسا، مهرداد میناوند، کریم باقری، مهدی پاشازاده، افشین پیروانی، علیرضا منصوریان، مهدی مهدوی کیا، خداداد عزیزی، سهراب بختیاری‌زاده، علی دایی، وحید هاشمیان، علی کریمی، یحیی گل‌محمدی، رحمان رضایی، حسین کعبی، محرم نویدکیا، جواد نکونام، رضا عنایتی، مهدی رحمتی و سیدجلال حسینی.

با این حال امید است در دوره کنونی جام ملت ها در امارات این حواشی کوچک و بزرگ مدیریت شده و پایانی باشد بر حسرت 43 فوتبال ایران و فوتبال دوستان ایرانی.

انتهای پیام