تحلیل حمیدرضا جلایی پور از چهل سالگی انقلاب

‘حمیدرضا جلایی پور’ استاد جامعه شناسی دانشگاه تهران معتقد است: کشور نیاز به انقلاب دوباره و دائمی ندارد، بلکه نیاز به اصلاحات مستمر داشته و باید مسئولین به سمت اصلاحات دائمی پیش روند تا از خطرات جلوگیری کنند.

به گزارش ایرنا، حمیدرضا جلایی پور روز سه شنبه در همایش ‘خوانش اجتماعی انقلاب اسلامی در چهل سالگی ‘ در پنل تخصصی ‘نظریه های اجتماعی انقلاب اسلامی’ عنوان کرد: انقلاب‌ پدیده‌ ای است که مرتب در دنیا شکل نمی‌گیرد و ناگهانی است. انقلابیون نمی دانند که فردا نتیجه قیام آنها چه می شود و کسی توانایی پیش بینی وضعیت آن را ندارد، بنابراین انقلاب پدیده ای رایج نیست.

جلایی پور ادامه داد: عوامل کوتاه مدت، بلند مدت و شانس انقلاب را شکل می دهند. زمینه های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی سه واژه گسترده ای است که ذیل مفهوم اجتماعی قرار می گیرد.
این فعال سیاسی تصریح کرد: در معنای فراخ، زمینه‌های اجتماعی به پنج علل بلند مدت تقسیم می‌شود که توضیح دهنده وضعیت انقلابی است.

وی در خصوص زمینه اول علل بلند مدت اجتماعی با توجه با اشاره به کتاب ‘ایران بین دو انقلاب’، گفت: مهمترین مسئله توسعه نامتوازن در دهه 40 تا 50 است. در این دوران زمینه‌های اقتصادی کشور تغییر داشت، اما زمینه سیاسی تغییری نکرد. پهلوی دانشجو تولید کرد، اما دانشجویان و مردم در هیچ حزب و تشکل سیاسی دخالت و مشارکت نداشتند که باعث بروز انقلاب شد.

جلایی پور با اشاره به زمینه دوم اجتماعی اظهار کرد: جامعه از بافت روستایی، عشایری بیرون آمد و به صورت ذره ذره و توده ای شد؛ زیرا جامعه مدنی تقویت نشد. زمین های کاریزماتیک رهبری در ایران ایجاد شد که به مردم امید داد و مردم را به شرکت در انقلاب واداشت.

وی ادامه داد: این نظریه در مورد مردم ایران تصحیح شد؛ زیرا مشخص شد مردم مذهبی دارای توده هستند مثل مردمی که در مساجد فعالیت می کنند و از همان جا نیز انقلاب شکل گرفت. اما این توده ها رابطه ارگانیک با حاکمیت ندارند و بالا (حکومت) با پایین (تشکل ها) رابطه ندارد.

این استاد دانشگاه جامعه شناسی دانشگاه تهران افزود: پایگاه انقلاب در مساجد، حسینیه ها و مراسم آیینی بود.

وی در مورد زمینه سوم اجتماعی اظهار کرد: دولت مثل دندان لق بود. جامعه ایران در سال 57 خرج دولت را نمی داد و ملتی که خرج دولت را ندهد، ارتباطی با دولت ندارد، یعنی دولت رانتی شکل می‌گیرد. زمانی که مردم نمی‌دانند خرج دولت از کجا می‌آید، مالیات نمی دهند و در برابر حکومت نیز احساس مسئولیت نمی کند، باعث بروز انقلاب می شود. پول ذخیره نفت مشکلی برای پهلوی شد.

این فعال سیاسی اصلاح طلب در خصوص زمینه چهارم اجتماعی گفت: سال 57 در ایران ایدئولوژی ملی گرایی باستانی شکل گرفت. پهلوی به مردم اعلام کرد تمام مشکلات شما را حل می‌کنم. اما زمانی در کشور مشکل ایجاد شد که میلیون ها مردم مسلمان را در کشور نادیده گرفت، ظهور اسلام را بدبختی در کشور عنوان کرد و حرف از ملی‌گرایی صرف زد.

این استاد دانشگاه تهران ادامه داد: در حالی که مردم اسلام و دین خود را دوست داشتند. بعد از گذشت 40 سال و با توجه به هشت سال جنگ تحمیلی واقعه اربعین در جهان بی ‌بدیل است. هر سال پنج میلیون نفر به دلیل علاقه خود به اسلام به کشور عراق برای رویداد اربعین سفر می کنند.

جلایی پور تصریح کرد: رژیم شاه در پی نابودی دین بود که باعث اسلامی شدن انقلاب شد، واکنش ملت مسلمان به ملی گرایی باستانی واکنش بی نظیری بود که یک نفر هم مخالفت نکرد.

وی در خصوص زمینه آخر اجتماعی عنوان کرد: اقشار مذهبی در برابر ملی گرایی پهلوی، مبارزه فکری می کردند و ظهور اسلام سیاسی در برابر ملی گرایی باستانی شکل گرفت و حکومت دینی با حاکمیت دین ایجاد شد.

جلایی پور افزود: این پنج زمینه مهم از سال 40 تا 50 سال زمینه های شکل گیری انقلاب بود، اما پیروزی انقلاب مجموعه عوامل مختلفی داشت.

وی در خصوص مقایسه پنج زمینه قبل از انقلاب با شرایط امروز گفت: مردم در بسیاری از فعالیت های سیاسی و حزبی شرکت می کنند، اما عدم توازن همچنان وجود دارد و تا توسعه متوازن فاصله داریم، اما مثل زمان پهلوی کشور دو قطبی نیست. در حال حاضر جامعه ایران شبکه ای و جنبشی شده است و قابل مقایسه با گذشته نیست.

این فعال اصلاح طلب در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران خاطر نشان کرد: ملی گرایی و باستان گرایی در ایران به گونه ای است که مردم، کشور را با موضوع ملی گرایی می سازند. در اعتراضات دی ماه 96 زمانی که مردم رفتار برخی معترضین را در آسیب رسانی به اماکن عمومی مشاهده کردند، از این اعتراض ها دوری کردند؛ زیرا ملی گرایی مدنی و ایران دوستی مسئولانه در کشور شکل گرفته است.

وی تاکید کرد: در حال حاضر نیز مسئولیت روشنگران و تحلیلگران زیاد شده است؛ زیر اکثر اشخاص روی ملی ‌گرایی باستانی تاکید دارند و قصد دارند ایران را دو دسته کنند، اما یقینا طرح آنها به ثمر نمی رسد. اسلام گرایی سیاسی خطرات کمتری از ملی ‌گرایی باستانی دارد.
این استاد دانشگاه تهران اظهار کرد: اسلام سیاسی در دهه 40 و 50 شکل گرفت، اما در حال حاضر اسلام مدنی شکل گرفته است.

وی با اشاره به اینکه مردم در اداره و حکومت کشور اظهار نظر می‌کنند، افزود: اگر مشکلی هم در حکومت وجود دارد، به دلیل پایه‌های دین نیست، بلکه مشکلات ساختاری وجود داشته و در حال حاضر نسبت به قبل از انقلاب مردم حاکم هستند.

** انقلاب زنان مذهبی را از خانه بیرون آورد

این فعال سیاسی اصلاح طلب عنوان کرد: در این 40 سال همیشه از آسیب ها صحبت شده است، اما دستاوردهای مثبتی نیز بوده که دیده نشده است.

جلایی پور یادآور شد: مردم برای حل مشکلات کشور به میدان آمدند، در شرایط پیش از انقلاب استراتژی مبارزه شکل می گیرد یا اینکه به دلیل وجود پدیده های ساختاری به خودی خود انقلاب اتفاق می افتد.
این استاد دانشگاه گفت: در حال حاضر با وجود تمامی مشکلات مردم به دنبال تغییر انقلابی نیستند؛ زیرا وارد دوره انقلاب آگاهی شده ایم که استراتژی ناشناخته ای برای مردم نیست؛ همچنین ایران سرآمد کشورها در انقلاب شناختی است.

وی با اشاره به مشکلاتی از قبیل فساد و ناکارآمدی در کشور، اظهار کرد: موضوع های فوق به این معنا نیست که جمهوری اسلامی راحت باشد که مردم دیگر انقلاب نمی کنند و باید اعتراضات خارج از چارچوب مانند اعتراضات دی ماه گذشته را جدی بگیرد.

جلایی پور افزود: کار ایرانی ها در دنیا منحصر به فرد بود. میلیون ها انسان بدون خشونت و ریختن خون انقلاب کردند. انقلاب اسلامی انقلاب مجاهدین خلق و چریک‌های فدایی خلق نبود، بلکه رهبری، مردم را بدون هیچ گونه خشونت هدایت کرد.

وی ادامه داد: برخی معتقدند که مردم به خاطر اینکه از شرایط عصبی بودند، انقلاب کردند؛ در حالی که انقلاب مردمی- سیاسی و بدون خونریزی بود.

جلایی پور گفت: سه بعد در مورد وجه نسبت انقلاب اسلامی با انقلاب های دیگر وجود دارد که نقطه عطف آن بی نظیر بود. انقلاب مشروطه یک مدتی کوتاه بوده، اما انقلاب اسلامی زمینه حرکت‌های مردمی بوده که حکومت‌های مردمی را فراهم آورد و مردم را حاکم کرد؛ همچنین نظام موروثی را باطل ساخت.

وی ادامه داد: نباید با رخدادهای بزرگ شوخی کنیم و نادیده گرفتن رخداد به این بزرگی غفلت معرفتی است.

به گفته جلایی پور امروزه بحث مدرنیته شکل گرفته که انقلاب اسلامی نمونه مشارکت مردمی و مدرنیته است؛ زیرا مدرنیته یعنی مشارکت آگاهانه مردم برای تعیین سرنوشت خود.

این استاد دانشگاه تصریح کرد: از دستاوردهای انقلاب که کمتر به آن توجه شده «شهری» شدن کشور است. در ایران فعلی روستایی هم مطالبه ‌گر است که نشان دهنده دگرگونی جامعه است. در حال حاضر 80 میلیون آدم مطالبه گر داریم که اداره کشور را سخت می کند.
وی با اشاره به اینکه دستاورد دیگر انقلاب اسلامی زنان بود، اظهار کرد: انقلاب زنان مذهبی را از خانه ها بیرون آورد که در جبهه ها مقاومت می کردند.

جلایی پور تصریح کرد: نظام سازی، سازمان سازی و تاسیسات نهادی از دیگر دستاوردهای انقلاب بود.

همایش یک‌روزه «خوانش اجتماعی انقلاب اسلامی در چهل سالگی» سه‌شنبه ۱۶ بهمن‌ماه در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران برگزار شد.

انتهای پیام