سه گزارش محمد مصدق درباره مذاکره با انگلیس و آمریکا

روزنامه‌ی شرق نوشت: «دولت اعلیحضرت پادشاه انگلستان از طرف خود و از طرف شرکت اصل ملی‌شدن صنعت نفت را در ایران قبول می‌نمایند».

این نامه‌ای بود که جی. اچ. میدلتن، کاردار سفارت بریتانیا در تهران به باقر کاظمی، وزیر امور خارجه ایران در ۱۱ مرداد ۱۳۳۰ نوشت؛ گرچه لندن دو سال بعد با کودتایی مشترک با دولت آمریکا، دولت دکتر محمد مصدق، مجری همین اصل و قانون را که روز ۲۹ اسفند ۱۳۲۹ در مجلس سنا به تصویب رسیده بود، ساقط کرد.

نامه میدلتن در متن گزارش مصدق به مجلس شورای ملی در جلسه ۱۳ مرداد ۱۳۳۰ «راجع به شناسایی اصل ملی‌شدن صنعت نفت در ایران از طرف دولت انگلیس و شرکت سابق نفت» به‌طورکامل آمده است. گزارشی با منشأ سند وزارت دارایی درباره مذاکره مصدق با آورل هریمن، فرستاده ویژه رئیس‌جمهور ایالات متحده آمریکا که به شماره ۱۳۶۰۸۱۰ در آرشیو سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران نگهداری می‌شود.

مصدق در جلسه ۳۰ مرداد ۱۳۳۰ مجلسین شورای ملی و سنا، گزارش مذاکرات با هیئت نمایندگی دولت انگلیس به ریاست ریچارد استوکس، مهردار سلطنتی را به‌طورکامل ارائه کرد (سند ۱۵۲۵۴۹۳، منشأ وزارت دارایی، اسناد و کتابخانه ملی).

استوکس در این مذاکرات بار دیگر اصل ملی‌شدن صنعت نفت را در ایران طبق قانون مورخ بیستم مارس ۱۹۵۱ به رسمیت شناخت. استوکس البته اقدام ایران را به‌مثابه خودکشی دانسته که «ممکن است منجر به انقلاب و کمونیسم بشود».

مصدق در گزارش دیگری (جلسه ۱۷ شهریور ۱۳۳۰ مجلس شورای ملی) سیاست دولت در موضوع نفت را تشریح کرد (سند شماره ۱۳۶۳۷۱۴، منشأ وزارت دارایی، سازمان اسناد و کتابخانه ملی).

نخست‌وزیر ایران در این گزارش اشاره کرده که به استوکس گفته ایران در سه موضوع می‌تواند با انگلیس وارد مذاکره شود؛ متخصصان انگلیسی، خسارت و ضرر کمپانی شرکت نفت ایران انگلیس و منفعت انگلیس. استوکس می‌گوید از طرف دولت متبوع خود اجازه ندارد تا قضیه اول حل نشده وارد مذاکره و حل دو قضیه دیگر شود و مذاکرات معلق شد. استوکس در این مذاکرات گفت متخصصان و مستخدمان انگلیسی به‌هیچ‌وجه حاضر نیستند تحت ریاست یک غیرانگلیسی باشند.

نکته مهم در گزارش مصدق این است که «مطابق اخباری که جراید داده‌اند و تلگراف‌هایی که از نمایندگان خودمان رسیده است آنها تصمیم دارند که دولت دیگری بیاورند تا بتوانند با آن دولت قراردادی که مطلوبشان هست منعقد کنند. بنده خدا را به شهادت می‌طلبم که این مسئله اگر برای مملکت و برای استقلال ما مضر نبود از آمدن دولت دیگر ابدا باکی نداشتم و یک دولت دیگری اگر در این صراط می‌بود خودم استعفا می‌کردم و به استقبال او می‌رفتم و او را می‌آوردم اما نمی‌توانم مادامی که قضیه نفت حل نشده این سنگر را خالی کنم. ممکن است که دولت دیگری بیاورند و برخلاف مصالح ایران کاری بکند آن‌وقت مردم می‌گویند تو که از کشته‌شدن باکی نداشتی و برای کشته‌شدن حاضر بودی از کسالت چه باک داشتی. می‌خواستی در حال احتضار هم که بودی بمانی تا این کار به صلاح مملکت حل بشود».

اداره کل خدمات آرشیوی معاونت اسناد سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران در هفتادمین سالگرد تصویب قانون ملی‌شدن صنعت نفت، متن کامل این سه گزارش دکتر مصدق را که حاوی مذاکرات حساس بین‌المللی برای اعاده حقوق ملی ایران و به‌رسمیت‌شناختن حق ملی‌شدن نفت ایران از سوی دولت انگلیس است، منتشر کرد.

انتهای پیام