نگاهی به خشونت‌های اینترنتی و مجازات این جرایم
فهیمه حسن‌میری در خبرآنلاین نوشت: اگر در گذشته، تعقیب، متلك گفتن و فحاشی در كوچه و خیابان بود كه زنان را آزار مي‌داد، با ظهور تكنولوژی‌های روز، انواع آزار و مزاحمت اینترنتی، ارسال عكس‌ها و پیغام‌هایی كه مصداق آزار جنسی هستند و سوءاستفاده و انتقام‌گیری مجازی هم به آنها اضافه شده است. موضوعی كه منحصر به ایران نیست و هشدار سازمان ملل را هم در پی داشته؛ سازمان ملل اعلام كرده اینترنت به فضای تازه‌‌ای برای خشونت علیه زنان تبدیل شده و در شرایطی كه میزان خشونت علیه آنها به طرز نگران کننده‌ای بالاست، خشونت در فضای مجازی هم رواج پیدا کرده و زنان در توییتر، اینستاگرام، فیس‌بوك و … به مسائل مختلفي تهديد می‌شوند.
نگاه كوچكی به خبرها نشان می‌دهد كم نیستند مواردی شامل باج‌خواهی و تهدید به بی‌آبرویی با انتشار عكس و اطلاعات شخصی، ردیابی و آزار مداوم، متلك‌گویی، درخواست رابطه جنسی و اجبار به برقراری رابطه، كلاهبرداری و بسیاری از مصادیق دیگری كه همه آنها تحت عنوان «خشونت آنلاین»، «خشونت اینترنتی» یا «خشونت سفید» شناخته می‌شوند.
جالب اینجاست كه حتی با این كه تكنولوژی تا حدودی فاصله‌های طبقاتی و جنسیتی را كم كرده، اما باز هم مانند سایر خشونت‌ها، بیشترین قربانیان خشونت اینترنتی را زنان تشكیل می‌دهند كه گاهی زندگی خانوادگی و اجتماعی آنها را شدیدا با چالش مواجه می‌كند. شاید مهمترین نمونه‌های این اتفاق را بتوان پسر جنجالی تلگرام دانست که انتشار عکس‌هایش با تعدادی از دختران در شبکه‌های اجتماعی خبرساز شد و برای این دختران مشكلاتی را به وجود آورد یا ماجرای مینو خالقی كه انتشار عكسهای شخصی منتسب به او، سبب شد حتی بعد از رای آوردن در انتخابات مجلس، از راه یافتن به ساختمان بهارستان و فعالیت سیاسی بازبماند و dh هنرپیشه‌هایی كه به دلایل مختلف آماج حمله‌های تند كلامی و جملات زننده قرار می‌گیرند، مانند آنچه اخیرا اعتراض نفیسه روشن را به همراه داشته است.
جدول زیر نگاهی است به برخی از خشونت‌هایی كه علیه زنان از طریق فضای مجازی رخ داده:
| تاریخ و محل | شرح واقعه |
| 13 خرداد 1395 | دستگيري پسر 22 ساله كه با ارسال مداوم و آزاردهنده عکس پای کثیف، جوراب کهنه و اشیای تهوع‌آور دیگر از طریق شبکه اجتماعی اینستاگرام برای دختر جوان مزاحمت ايجاد مي‌كرد |
| 4 خرداد 1395 | همکلاسی مزاحم که در شبکه‌های اجتماعی برای زن جوان ایجاد مزاحمت می‌كرد، شناسایی و دستگیر شد |
| 28 اردیبهشت 1395 | تهدید به سوزاندن دختری که برای بازی پرسپولیس-راه‌آهن به استادیوم رفت |
| 26 اردیبهشت 1395 | دستگیری زنی كه به دلیل اختلاف خانوادگی، اقدام به توهین و افترا علیه شوهرش در شبكه اجتماعی تلگرام كرده بود |
| 15 اردیبهشت 1395 | پسر جوانی كه با دست پیدا كردن به شماره همسر مدیر یك كارخانه، برای آنها ایجاد مزاحمت و تقاضای پول کرده بود دستگیر شد |
| 9 اردیبهشت 1395 | دستگيري جوان 23 ساله كه خواستگار قبلی زن جوان بود و با هك كردن تلگرام و ارسال عكسهای شخصی این زن و القای خیانت او به همسرش، باعث اختلاف خانوادگی شد |
| 28 فروردین 1395 | دستگيري شاگرد یک مغازه موبایل‌فروشي؛ او عکس‌های یک دختر شیرازی را که برای تعمیر موبایل خود به او مراجعه کرده بود، در فضای مجازی پخش کرده بود |
| 23 فروردین 1395 | شوهر سابق یك زن كه اقدام به ایجاد توهین و مزاحمت برای وی در فضای مجازی کرد دستگير شد. این مرد انگیزه خود از انجام این کار را انتقام‌جویی دانست چراکه همسر سابقش از وی «مهریه» می‌گیرد! |
| 22 فروردین 1395 | دانشجویی که به خاطر نمره پایین، با ایجاد پیام‌های غیراخلاقی در تلگرام، مزاحم استاد زن شده بود دستگیر شد |
| 21 فروردین 1395 | فردی که با تهدید دختر جوان به افشای اسرار و مطالب خلاف عفت عمومی علیه وی در تلگرام نقشه باجگیری 70 میلیونی طراحی کرده بود به دام افتاد |
بدیهی است مواردی كه در جدول بالا به آنها اشاره شد، تنها مشتی نمونه خروار و بخشی از دایره‌ای است كه شعاع بزرگتری از زنان را شامل می‌شود؛ اما با فرهنگ پنهان‌كاری از ترس آبرو، بسیاری از این موارد گزارش داده نمی‌شود و به جای پیگیری، با باج دادن به فرد مزاحم، بر این آزار سرپوش گذاشته می‌شود.
خشونت آنلاین؛ ناهنجاری اجتماعی نوپدید
این خشونت‌ها همیشه هم برای كسب منفعت خاصی نیستند، بلكه گاهی از روی ناآگاهی انجام می‌شوند و در مواردی ریشه در دور كردن زنان از فضاهای عمومی دارند. این فضای عمومی كه حالا جايش را از خیابان به اینترنت داده، قلمرویی است كه در بعضی فرهنگ‌ها تسلط مردانه‌ای بر آن حاكم است و عده‌ای تلاش می‌كنند همچنان این سیطره قدرت حفظ شود؛ به عنوان مثال، انواع شوخی‌های زننده در قالب طنز درباره زنان یا استیكرهایی كه از روی عكس زنان ساخته می‌شد و عده‌ای را مجبور كرد به خاطر ترس از تبدیل عكسشان به استیكرهای خنده‌دار یا مستهجن، در پروفایلشان هر عكسی قرار دهند به جز آنچه بیانگر هویت خودشان است.
موضوعی كه دكتر مهناز امیرپور، جامعه‌شناس، درباره آن می‌گوید: این شبکه‌ها یکی از دستاوردهای عصر اطلاعات و ارتباطات بوده و ارمغان آنها برای جوامع، ترکیبی از فرصت‌ها و تهدیدهاست. با افزایش اطلاعات و ارتباطات اجتماعی، امید افراد بالا رفته و زمینه مشارکت، آموزش و زمینه‌های ارتباطاتی را فراهم کرده، اما از سوی دیگر خشم را نیز ایجاد کرده و سبب شده در این فضای سایبری، کنشگران انواع خشونت‌های زبانی، جنسی، عاطفی، روانی و… را نسبت به یکدیگر ایجاد کنند و در این بین زنان به عنوان قشر آسیب‌پذیر‌تر جامعه در کانون این خشونت‌های آنلاین قرار گرفته‌اند.
وی خشونت سفید یا آنلاین را یک نوع ناهنجاری اجتماعی نوپدید توصیف می‌کند و می‌گوید: آسیب‌های خشونت‌های آنلاین کمتر از دیگر انواع خشونت‌های فیزیکی نیست، ولی به نظر می‌رسد تا زمانی که افراد جامعه خود در دام آزار جسمی، جنسی، بی‌آبرویی و کلاهبرداری نیفتاده‌اند، از این آسیب اجتماعی غفلت می‌کنند.
این جامعه‌شناس همچنین اشاره می‌كند: به دلیل ماهیت فضای مجازی که امکان انتشار سریع و فراگیر مطالب، عکس‌ها و فیلم‌ها را به افراد می‌دهد، قربانی در موقعیتی قرار می‌گیرد که برای پیشگیری از آبروریزی احتمالی مجبور می‌شود به ارتباطی تن بدهد که تمایلی به آن ندارد. این خشونت چنان تأثیر عمیقی بر سلامت روانی افراد بر جای می‌گذارد که به هیچ وجه نمی‌توان از کنار آن بی‌تفاوت گذشت و تصور کرد اتفاق خاصی روی نداده است.
عده‌ای درباره این خشونت‌ها معتقدند به دلیل این كه زنان، بخش زیادی از اعضای این شبكه‌ها هستند، این خطرها بیشتر آنها را تهدید می‌كند و برای كاهش این آسیب‌ها، استفاده كمتر از شبكه‌های ارتباطی تلگرام، اینستاگرام و … را پیشنهاد می‌دهند. اما دکتر سید یعقوب موسوی، دانشیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه الزهرا در این زمینه می‌گوید: این حضور زياد زنان در فضاي مجازي جای تعجب ندارد. از آنجا که زنان فرصت کمتری برای حضور اجتماعی و فرهنگی دارند، مدام زیر ذره‌بین‌های کنترلگر هستند و زمینه برای فعالیت آنها به اندازه مردان فراهم نیست بنابراين بیشترین استفاده‌کنندگان از فضاهای مجازی می‌شوند.
این جامعه‌شناس با اشاره به این كه شبکه‌های اجتماعی می‌توانند مانند یک دانشگاه عمومی مجازی عمل کرده و کلاس درس توده‌های مردم شوند، درباره آسیب‌هایی كه به همراه دارند، می‌گوید: این مسائل به دلیل ناآشنایی با استفاده صحیح از چنین فضاهایی است. یعنی ما وسیله‌ای را داریم ولی فرهنگ استفاده از آن را نداریم. ضمن این که سرخوردگی‌ها، شتاب‌زدگی‌ها، هیجان برای اعلام حضور و نبودن فضای فرهنگی، اجتماعی و حتی تفریحی لازم به این موارد دامن می‌زند.
دكتر موسوی تاكید می‌كند: در زمینه استفاده از فضای مجازی در مرحله آزمون و خطا هستیم. در آینده کاربران این ابزارها به این نتیجه می‌رسند که چطور باید از آنها استفاده کرد و در شیوه‌های موجود اصلاح و بازاندیشی صورت می‌گیرد. از آنجا که این ابزارها وارداتی است، درباره استفاده از آنها آسیب‌پذیریم و کمی طول می‌کشد تا فرهنگ استفاده از آن به دست بیاید. تجربه نشان داده قطع و محدود کردن این ابزارها فایده‌ای ندارد؛ همانطور که در ویدئو و ماهواره این موضوع را شاهد بودیم. باید به فکر راه‌های مناسب برای فرهنگ‌سازی بود.
مجازات خشونت‌های اینترنتی در قانون چیست؟
اما در كنار كار فرهنگی، نقش حمایتگر قانون در این زمینه چیست و آیا پلیس فتا می‌تواند با استنادات قانونی كافی، با این مزاحمت‌ها برخورد جدی و قاطعانه داشته باشد؟ جدول زیر نگاهی است به بعضی از مواد قانونی مطرح شده در قانون مجازات جرایم رایانه‌ای كه با استناد به آنها، فردی كه جرم اینترنتی انجام داده مورد مجازات قرار می‌گیرد؛
| فصل‌ها و مواد قانونی | شرح ماده قانوني |
| فصل سوم؛ سرقت و کلاهبرداری مرتبط با رایانه / ماده 12 | هرکس به طور غیرمجاز دادههای متعلق به دیگری را برباید، چنانچه عین داده‌ها در اختیار صاحب آن باشد، به جزای نقدی از یک تا بیست میلیون ریال و در غیر این صورت به حبس از نود و یک روز تا یک سال یا جزای نقدی از پنج تا بیست میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد. |
| فصل سوم؛ سرقت و کلاهبرداری مرتبط با رایانه / ماده 13 | هرکس به طور غیرمجاز از سیستم‌های رایانه‌ای یا مخابراتی با ارتکاب اعمالی از قبیل وارد کردن، تغییر، محو، ایجاد یا متوقف کردن داده‌ها یا مختل کردن سیستم وجه یا مال یا منفعت یا خدمات یا امتیازات مالی برای خود یا دیگری تحصیل کند علاوه بر رد مال به صاحب آن به حبس از یک تا پنج سال یا جزای نقدی از بیست تا یکصد میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد. |
| فصل چهارم؛ جرایم علیه عفت و اخلاق عمومی / ماده 14 | هرکس به وسیله سیستم‌های رایانه‌ای یا مخابراتی یا حامل‌های داده محتویات مستهجن را تولید، ارسال، منتشر، توزیع یا معامله کند یا به قصد ارسال یا انتشار یا تجارت تولید یا ذخیره یا نگهداری کند، به حبس از نود و یک روز تا دو سال یا جزای نقدی از پنج تا چهل میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد. |
| فصل چهارم؛ جرایم علیه عفت و اخلاق عمومی / ماده 15 | هرکس از طریق سیستم‌های رایانه‌ای یا مخابراتی یا حامل‌های داده مرتکب اعمال زیر شود، به ترتیب زیر مجازات خواهد شد:
الف) چنانچه به منظور دستیابی افراد به محتویات مستهجن، آنها را تحریک یا ترغیب یا تهدید یا تطمیع کند یا فریب دهد یا شیوه دستیابی به آنها را تسهیل کند یا آموزش دهد، به حبس از نود و یک روز تا یک سال یا جزای نقدی از پنج تا بیست میلیون ریال یا هر دو مجازات.ارتکاب این اعمال در خصوص محتویات مبتذل موجب جزای نقدی از دو تا پنج میلیون ریال است. ب) چنانچه افراد را به ارتکاب جرائم منافی عفت یا استعمال مواد مخدر یا روانگردان یا خودکشی یا انحرافات جنسی یا اعمال خشونتآمیز تحریک یا ترغیب یا تهدید یا دعوت کند یا فریب دهد یا شیوه ارتکاب یا استعمال آنها را تسهیل کند یا آموزش دهد، به حبس از نود و یک روز تا یک سال یا جزای نقدی از پنج تا بیست میلیون ریال یا هر دو مجازات. |
| فصل پنجم؛ هتک حیثیت و نشر اکاذیب/ ماده 16 | هرکس به وسیله سیستم‌های رایانه‌ای یا مخابراتی، فیلم یا صوت یا تصویر دیگری را تغییر دهد یا تحریف کند و آن را منتشر یا با علم به تغییر یا تحریف منتشر کند، به نحوی که عرفاً موجب هتک حیثیت او شود، به حبس از نود و یک روز تا دو سال یا جزای نقدی از پنج تا چهل میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد.
تبصره ـ چنانچه تغییر یا تحریف به صورت مستهجن باشد، مرتکب به حداکثر هر دو مجازات مقرر محکوم خواهد شد. |
| فصل پنجم؛ هتک حیثیت و نشر اکاذیب/ ماده 17 | هرکس به وسیله سیستم‌های رایانه‌ای یا مخابراتی صوت یا تصویر یا فیلم خصوصی یا خانوادگی یا اسرار دیگری را بدون رضایت او منتشر کند یا در دسترس دیگران قرار دهد، به نحوی که منجر به ضرر یا عرفاً موجب هتک حیثیت او شود، به حبس از نود و یک روز تا دو سال یا جزای نقدی از پنج تا چهل میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد. |
| فصل پنجم؛ هتک حیثیت و نشر اکاذیب/ ماده 18 | هرکس به قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی به وسیله سیستم رایانه یا مخابراتی اکاذیبی را منتشر نماید یا در دسترس دیگران قرار دهد یا با همان مقاصد اعمالی را برخلاف حقیقت، رأساً یا به عنوان نقل قول، به شخص حقیقی یا حقوقی یا مقام‌های رسمی به طور صریح یا تلویحی نسبت دهد، اعم از این‌‌که از طریق یاد شده به نحوی از انحاء ضرر مادی یا معنوی به دیگری وارد شود یا نشود، افزون بر اعاده حیثیت به حبس از نود و یک روز تا دو سال یا جزای نقدی از پنج تا چهل میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد. |
با اين همه، هرچند در كنار این مواد قانونی، موادی از قانون مجازات اسلامی هم هست كه می‌توان درباره انواع مزاحمت از آنها كمك گرفت؛ اما از آنجا كه بیشتر این جرایم علیه زنان صورت می‌گیرد، به نظر می‌رسد لازم است حمایت‌های قانونی بیشتری از آنها وجود داشته باشد؛ خلائی كه درباره خشونت خانگی و حمايت از زنان آسيب‌ديده در خانه هم احساس می‌شود.
انتهای پیام
