در حوزه علمیه قم چه خبر است؟
شفقنا نوشت: حجت الاسلام و المسلمین احمد واعظی «تنوع رشته های دانشی»، «تخصص گرایی»، «تقویت وجه اجتماعی»، «پر رنگ شدن وجه سیاسی» و «رشد نسبی تمایلات بین الملل» را از مهم ترین ویژگی های حوزه امروز برشمرد و نقدی بر کمرنگ شدن «سنت مباحثه» در حوزه امروز دارد و بیان می کند که اگرچه در حوزه کنونی به مسایل جدید فقهی توجهی ویژه می شود، اما نیازمند عمق و ژرف نگری بیشتری در مباحث هستیم.
استاد احمد واعظی معتقد است: حوزه ی اکنون که صد سال از تأسیس آن می گذرد، حوزه ای است که به لحاظ کمی بسیار گسترش پیدا کرده و کار ویژه های بسیار متکثری یافته و همین امر سبب شده تا خروجی های امروز حوزه به خصوص در عرصه «مجتهد پروری» و «فقیه پروری» در مقایسه با خروجی های محدود گذشته در مواردی ناموفق باشند و به کمال یافتگی یا بلوغ مورد انتظار دست نیابد.
گفت وگوی تفصیلی با استاد احمد واعظی، رئیس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، نماینده رهبر انقلاب در امور دانشجویان خارج از کشور و عضو شورای انقلاب فرهنگی را ملاحظه می فرمایید:
* اگر وظایف اصلی حوزه های علمیه را در پنج محور تربیت انسان های خلاق و صالح برای مرجعیت، مجتهد و استاد پروری، پژوهش و تولید علم، پاسخ به پرسش های اجتماعی و شبهات، و همچنین تبلیغ و ترویج معارف بدانیم، صد سال پس از تجدید حیات حوزه علمیه قم توسط حضرت آیت الله عبدالکریم حائری یزدی، حوزه قم تا چه اندازه به بلوغ خود در انجام وظایف محوله رسیده است؟
امروز سطح انتظارات و کارویژه هایی که برای نهادهای علمی و دینی و نهادی مانند حوزه تعریف می شود، بسیار با واقعیت های اجتماعی زمانه گره می خورد و در واقع تحولات فکری، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی، سطح انتظار از این نهاد و کار ویژه های آنها را تحت تأثیر قرار می دهد و در حقیقت چنین نیست که در بستر زمان ولو یک زمان صد ساله، گذشته و حال را منهای زمینه های اجتماعی و تحولاتی که رخ داده، مقایسه کنیم.
حتی در رابطه با نهاد صرفاً علمی مثل دانشگاه، در طی ۲۰۰ سال گذشته لااقل با چهار تصور از دانشگاه رو به رو هستیم. قبل از قرن ۱۸ تا آستانه قرن ۱۹، تلقی که از دانشگاه وجود داشت، «آموزش محور» بود. در قرن ۱۹ یک متفکر آلمانی، دانشگاه «پژوهش محور» یا به عبارتی نسل دوم دانشگاه را مطرح می کند. در قرن ۲۰ و مخصوصاً بعد از جنگ جهانی دوم که مساله اشتغال، کسب درآمد و کارسازی برای اشتغال زایی بسیار مهم می شود، نسل سوم دانشگاه که «کارآفرین محور» بود، مطرح می گردد و خروجی این دانشگاه کمک به اشتغال و تولید ثروت می شود. امروز نیز نسل چهارم دانشگاه در حال مطرح شدن است و این مرکز علمی به عنوان «تمدن ساز جامعه و صنعت» عنوان می شود؛ یا به عبارتی دانشگاهی که خروجی آن صرفا کارآفرینی و ثروت آفرینی برای دانش آموختگان نیست بلکه هدف بالاتری دارد و تلاش می کند با ارتباطاتی که به دست می آورد در جامعه خود و جوامع اطراف، تحول و تغییر ایجاد کند.
پس از پیروزی انقلاب سطح انتظارات از حوزه متفاوت و کار ویژه های جدیدی برای آن مطرح شد
حوزه های علمیه به خصوص حوزه علمیه قم نیز با یکسری تحولات اجتماعی درگیر بوده که بزرگترین این تحول، پیروزی انقلاب اسلامی ایران است. این انقلاب از دلِ حوزه برخاست چون خاستگاه، رهبری و موتور محرک این انقلاب حضرت امام خمینی(ره)، یاران ایشان و علما و فضلای حوزوی بودند که به این حرکت اصلاحی امام خمینی(ره) پیوستند و در نهایت انقلاب اسلامی ایران را رقم زدند و تحول عظیمی در کشور اتفاق افتاد، پس از آن سطح انتظارات از نهاد دینی و علمی حوزه متفاوت با گذشته شد و کار ویژه های جدیدی غیر از کار ویژه های سنتی برای حوزه مطرح شد.
قبل از انقلاب پرورش فقیه، مجتهد و استاد در شاخه های علوم انسانی، تربیت معلمین اخلاق، برطرف کردن حوائج دینی مردم، تبلیغ دین و فعالیت های این چنینی در دستور کار بود و پس از انقلاب، حوزه مجال تأثیرگذاری بسیار وسیع تری پیدا کرد؛ سطح انتظارات متعددی از این نهاد دینی و علمی به وجود آمد و اتفاقات مهمی حتی در حوزه دانشی رخ داد به عبارت دیگر انتظارات دانشی از حوزه به سطح علوم اسلامی بسنده نشد و حوزه بعد از انقلاب، احساس نیاز کرد که باید با حوزه های دانشی دیگر مثل شاخه های مختلف علوم انسانی که به نوعی شبکه باورها و ارزش های دینی را به تعارض می کشاند و چالش هایی ایجاد می کند، آشنا شود و سعی کند در صیانت از باورداشت های دینی و مراقبت از ارزش های اصیل اسلامی، مسلح به سلاح آشنایی با این حوزه های دانشی شود. بنابراین یک فضای جدیدی گشوده شد به عنوان مثال در عرصه بین المللی زمینه و فضای اینکه فضلا و روحانیون بتوانند فعال تر در امر تبلیغ دین ورود کنند، فراهم شد. در داخل کشور، نیز انتظار از حوزه این شد که بتواند نیازمندی های نظام را در عرصه های مختلف پاسخگو باشد.
* امروز حوزه علمیه تا چه اندازه به اهداف و کمال یافتگی خود در این کارکردهای ویژه رسیده است؟
این سوال را باید تحلیل کرد تا مشخص شود که منظور در کدام انتظارات و کار ویژه هاست؟ چرا که در کار ویژه های سنتی و کار ویژه های جدید تحولات مجزایی رخ داده است. در رابطه با کار ویژه های جدید، حوزه نوپاست. این کار ویژه ها بعد از انقلاب مطرح شدند و حوزه در این زمینه ها ورود کرد بنابراین سخن گفتن از بلوغ و کمال یافتگی در این کار ویژه های جدید، درست نیست. در رابطه با کار ویژه های سنتی مانند فقه، تفسیر و علوم اسلامی که حاصل قرن ها تلاش علمی است، حوزه همراه با چالش هایی، این مسیر را ادامه داده است.
اگر بخواهیم قضاوت منصفانه ای کنیم، حوزه ی قبل از انقلاب یا حوزه سال های اولیه ی باز تأسیس توسط مرحوم آیت الله شیخ عبدالکریم حائری، از نظر تعداد بسیار محدود بود. فضای دانشی و فعالیت های حوزه به شدت علمی و سخت کوشانه بود. درست است که حوزه سال های اول تأسیس در شاخه های محدودی از علوم، خروجی های محدودی داشت، اما این خروجی ها بسیار قابل اعتنا و برجسته بودند.
خروجی های امروز حوزه نسبت به گذشته در مواردی ناموفق است
حوزه ی اکنون که صد سال از تأسیس آن می گذرد، حوزه ای است که به لحاظ کمی بسیار گسترش پیدا کرده و کار ویژه های بسیار متکثری یافته است و همین امر سبب شده تا خروجی های امروز در مقایسه با خروجی های محدود گذشته در مواردی ناموفق باشند.
در گذشته حوزه در عرصه مجتهد پروری و فقیه پروری موفق تر بود به این دلیل که در این چند کار ویژه، منزوی تر، درون ریزتر و ممحض تر از امروز بود. از این جهت اگر امروز را با گذشته مقایسه کنیم، نمی توانیم صحبت از کمال یافتگی یا بلوغ بیشتر کنیم.
عطف توجه حوزه امروز به مسایل جدید فقهی بیشتر از گذشته است
روا نیست که بگوییم حوزه امروز، فقهایی به مراتب قوی تر از فقهای قبل از انقلاب تولید می کند؛ اما از جهت تنوع شاخه های فقهی و تخصص گرایی در زمینه فقه و گشوده شدن فضای حوزه های دانشی و تلاش در جهت اینکه با مسایل روز و مستحدثه فقهی بیشتری درگیر شوند، حق مطلب این است که عطف توجه حوزه ی امروز نسبت به گذشته به مسایل مستحدثه و مسایل جدید فقهی بیشتر از گذشته است.
حوزه در رابطه با کار ویژه های جدید، به جای درخت تنومند، بیشتر حالت نهال را دارد به این دلیل که حوزویان با علوم انسانی جدید آشنا شده اند و با متون شاخه های مختلف علوم انسانی سعی می کنند به فضای فلسفه های تطبیقی و سلسله شاخه های دانشی که از جنس فلسفه علمی و دینی و فلسفه های مضاف است، ورود پیدا کنند. از این جهت حوزه نسبت به گذشته رشد
حجت الاسلام والمسلمین احمد واعظی
* دیدگاه شما نسبت به گسترش کمی امروز حوزه جیست؟
در اینکه حوزه امروز نسبت به گذشته رشد کمی قابل ملاحظه ای پیدا کرده، تردیدی نیست؛ اما این رشد کمی با خود چالش هایی را به همراه آورده است و نمی توان صرف نظر از این چالش ها، رشد کمی را به عنوان یک دستاورد، امر ممتاز و قابل اعتنا ذکر کرد. به عبارت دیگر اگر افزایش کمیت منهای چالش ها باشد، یک دستاورد است؛ اما واقعیت این است که کمیت گرایی با چالش هایی رو به رو بوده است که به برخی از این چالش ها اشاره می کنم.
در قرون اعصار در حوزه ها این چنین بوده که طلاب برای اینکه یک شخصیت علمی و معنوی برجسته ای پیدا کنند، توسط اساتید صالح و ممحض در طلبه پروری، تحت مراقبت بودند و این اساتید هنرمندانه و مشفقانه طلبه می پروراندند تا یک عالم با سواد و در عین حال معنوی و مهذب شود. اما وقتی کمیت گرایی افزایش یابد و اجازه دهیم در شهرستان های مختلف افرادی که بعضاً صلاحیت ها، فنون، علم و معنویت لازم جهت پرورش چنین نسلی از طلاب را نداشته باشند، حوزه ای تأسیس و آن را به شکل کاملاً اداری مدیریت کنند، این شکل از کمیت گرایی نمی تواند آن نتیجه مطلوب را تضمین کند و به ارمغان بیاورد. چنین چالشی که امروز با آن رو به رو هستیم، باعث شده تا محصولی که شاگردان حاج عبدالکریم حائری در گذشته در حوزه ها داشتند، با محصول امروز متفاوت باشد و در واقع از این جهت، کمیت گرایی در امر مهم تربیت و رشد معنوی و علمی تأثیر گذاشته است.
نقطه ضعف دیگر که شاید چندان محصول کمیت گرایی نباشد، اما یک چالش محسوب می شود، اینکه روش درس خواندن با گذشته متفاوت است. در گذشته عناوین درسی که طلبه در طول سال مشغول آن بود، عناوین محدودی داشت؛ در گذشته طلبه دو تا سه درس می گرفت، اما امروز نزدیک به سیستم دانشگاهی شده و واحدهای متعددی را در یک ترم باید بگذارند.
«سنت مباحثه» در حوزه امروز کمرنگ است
نقطه ضعف دیگر کمرنگ شدن سنت حسنه مباحثه است؛ امروز عمق و ژرف نگری و مطالعه در درس ها از سابق کمتر شده و بر خروجی تأثیر گذاشته است. زمانی که ما در حوزه مشغول تحصیل بودیم، نه تنها درس را پیش مطالعه می کردیم بلکه حتی پیش مباحثه داشتیم. بنده در زمانی که طلبه بودم قبل از اینکه به برخی از درس های حوزه از جمله لمعه و اصول بروم، با هم بحث های خود، پیش مباحثه می کردیم و در کلاس درس فقط منتظر بودیم تا استاد موضوعاتی که در بحث خود اختلاف نظر داشتیم را تحلیل کند. البته همه ضعف ها و چالش ها به کمیت گرایی بر نمی گردد، اما روش های تحصیل به گونه ای است که بر خروجی های علمی تأثیر گذاشته است.
چالش های دیگر کمیت گرایی
یکی دیگری از چالش هایی که کمیت گرایی باعث آن شده، این است که اکنون مرکز مدیریت حوزه نمی تواند همه استعدادهای خوب خود را حفظ و مدیریت کند و این استعدادها را شکوفا و به ثمر برساند لذا این استعدادها گریز از حوزه پیدا می کنند و برخی با هر انگیزه ای .
از سوی دیگر کمیت گرایی گسترده برنامه درسی یا مدیریت آموزشی، این افراد را اقناع نمی کند لذا احساس نیاز می کنند که در فضای دانشی دیگری تحصیل کنند که به تعبیر حضرت آیت الله اجوادی آملی نهال فروشی اتفاق می افتد. در واقع حوزه به جای اینکه این نهال را به یک درخت تنومند و پر ثمر تبدیل کند، در همان مرحله که نهال است، از حوزه جدا می شود لذا ضروی است مرکز مدیریت حوزه برای حفظ و مدیریت استعدادهای خود چاره ای بیاندیشد.
آفت یا چالش دیگر اینکه کمیت گرایی گسترده، به طور طبیعی انرژی مدیریت حوزه را پخش می کند و وقتی این انرژی پخش شد، نمی تواند در مواردی که باید متمرکز باشد و به شکل خاص و ویژه، استعدادهای خوب خود را بپروراند.
البته نباید مساله کمیت را تماماً منفی دید. وقتی کار ویژه های روحانیت گسترده و سطح انتظارات از روحانیت متنوع و متکثر می شود، طبیعی است که باید به حد کافی نیرو داشته باشید تا بتوانید این انتظارات و کارویژه ها را پوشش دهید.
البته گاهی کمیت گرایی برای برخی از اقدامات لازم است. رسالت حوزه فقط پرورش عالم برجسته و فتح قله های دانش نیست. این همه مسجد در کشور داریم که فاقد روحانی است، این همه نیاز تبلیغی داریم و این موارد اشاره به وجه اجتماعی حوزه است که باید پوشش داده شود و کمیت کافی گاهی این امکان را به شما می دهد تا اینگونه کار ویژه ها و نیازها را پوشش دهید بنابراین باید به کمیت گرایی در حوزه ها همه جانبه نگاه شود و دقت شود که کمیت گرایی از یک جهت می تواند منشأ آفت شود و از جهتی امکان هایی را فراهم می کند که اگر به خوبی مدیریت شود، می تواند برخی از نیازهای واقعی جامعه را اجابت کند.
حجت الاسلام والمسلمین احمد واعظی
* صحبت از حوزه علمیه امروز و مقایسه آن با حوزه علمیه گذشته به میان آمد. ممکن است کمی تفصیلی تر در باره ویژگی های حوزه علمیه امروز از نظر مکتب اجتهادی، تنوع علوم و تخصص گرایی و وجه سیاسی و اجتماعی و حضور در عرصه بین المللی در مقایسه با گذشته صحبت کنید؟
حوزه ی امروز چند ویژگی دارد که این نهاد علمی و دینی را از گذشته متمایز می کند. قبل از تشریح این ویژگی ها، در مورد مفهوم «ویژگی» باید بگویم، ویژگی یعنی اموری که در حوزه امروز برجسته و قابل مشاهده است ولو مورد اتفاق نظر همگان نباشد. در حوزه ی ۷۰ سال پیش این ویژگی ها به شکل امروز برجسته و ملموس نبود؛ این ویژگی ها در چند محور است:
ویژگی اول؛ «تنوع رشته های دانشی» است. در گذشته شاخه هایی از علوم که حوزویان به آن می پرداختند، در متن و بطن حوزه محدود بود یعنی عمدتاً فقه، اصول، حدیث و رجال بود و حتی فلسفه آنطور که باید و شاید رونق نداشت چه رسد به اینکه شاخه های علوم انسانی مورد توجه باشد. اگرچه علامه طباطبایی و برخی از آقایان دیگر به تدریس تفسیر می پرداختند، اما حتی تفسیر در حوزه های قبل از انقلاب، به عنوان یک درس رایج نبود و گسترش پیدا نکرده بود.
لذا اگر امروز بخواهیم یکی از ویژگی های حوزه علمیه قم را ذکر کنیم، آن ویژگی «تکثر شاخه های دانشی» است که در حوزه به آنها پرداخته می شود یعنی به علوم اسلامی متنوع تر از گذشته، اشتغال ورزیده می شود. امروز مراکز تخصصی فلسفه، تفسیر، کلام، امامت، تبلیغ و … در حال فعالیت هستند.
در کنار این مراکز تخصصی، بخش قابل توجهی از طلاب فاضل معطوف به شاخه های علوم انسانی هستند. در حال حاضر بسیاری از دانش آموختگان حوزه در عرصه مطالعات سیاسی، فقه سیاسی و فلسفه سیاسی مدرک رسمی دانشگاهی گرفتند و به تحقیق و پژوهش مشغول هستند. برخی دیگر از طلاب نیز در علوم اجتماعی و شاخه های مختلف دانشی در حال تحصیل هستند. این ویژگی یعنی «تنوع رشته های دانشی» در حوزه گذشته نبود و شاید امروز نیز مخالفینی داشته باشد.
ویژگی دوم؛ «تخصص گرایی» حتی در شاخه های علوم اسلامی است. در گذشته فقه، اصول و فلسفه رایج بود، اما امروز تخصص گرایی بسیار حائز اهمیت است. به عنوان مثال «فقه» گرایش های مختلفی پیدا کرده و در زمینه های فقه اقتصاد، فقه سیاسی، فقه زن و خانواده و شاخه های مختلف فقهی، مراکزی تأسیس و رشته هایی تعریف شده اند و در بخش های مختلف حوزه و مراکز دانشگاهی و غیر دانشگاهی حوزه این رشته ها طلبه پرورش می دهند و فصل نامه ها و مجلات علمی در این موضوعات منتشر می شود. یا فلسفه متافیزیک و فلسفه رایج خوانده می شد و امروز به شاخه های مختلف فلسفه اشتغال ورزیده می شود. عده ای در فلسفه اخلاق و عده ای در زمینه فلسفه سیاسی و فلسفه هنر مشغول هستند.
از ویژگی های امروز حوزه علمیه قم، «تقویت وجه اجتماعی» حوزه است
ویژگی سوم؛ که به نظرم بسیار مهم و پدیده ای است، مساله «تقویت وجه اجتماعی» حوزه می باشد. در گذشته وجه اجتماعی حوزه در دو عرصه بروز می کرد که یکی از این عرصه ها «تبلیغ» بود. در موسوم های تبلیغی مانند ماه محرم و ماه رمضان، طلاب خدمت دینی انجام می دادند. یا طلبه که از حوزه فارغ التحصیل می شد، در مسجدی امام جماعت یا منبری می شد و تبلیغ سنتی چهره به چهره در موسم های تبلیغی، یک ضلع وجه اجتماعی حوزه بود. ضلع دیگر وجه اجتماعی حوزه در زمانی بود که بلایایی مثل سیل و زلزله حادث می شد و سعی می شد از ناحیه مراجع، خدماتی به آسیب دیدگان عرضه شود. به یاد دارم در سال قبل از پیروزی انقلاب، فرزند رشید حضرت آیت الله العظمی گلپایگانی در راه خدمت رسانی به زلزله طبس، مرحوم شدند. یا زمانی که در بوئین زهرا زلزله آمد، مرحوم آیت الله طالقانی کمک هایی جمع آوری و به این منطقه ارسال کردند.
اما به نظرم یکی از ویژگی های امروز حوزه علمیه قم، «تقویت وجه اجتماعی» حوزه است. در حال حاضر غیر از تبلیغ سنتی و کارکردهایی که در گذشته هم داشت، ما با انواع و اقسام گروه های تبلیغی و جهادی مواجه هستیم که بسیاری از طلبه ها به ویژه طلبه های جوان به حضور در این گروه ها اقبال نشان می دهند و احساس مسئولیت می کنند که در کنار مردم و با رنج های مردم باشند و سعی دارند تا حدودی آلام آنان را تسکین دهند.
این نوع از احساس وظیفه برخی از طلاب با رویکردهای معنایی مختلفی قابل بحث می باشد و ممکن است دارای عناوین متکثری باشد، اما نکته مهم این است که این وجه اجتماعی بسیار زنده و پویاست، نشانه این پویایی در زمان زلزله، سیل و شیوع کرونا ملموس بود؛ طلاب خودجوش در قالب گروه های جهادی به دل ماجرا می زنند و چه خطراتی را که متحمل نمی شدند. به عنوان مثال بدون هیچ چشم داشتی کفن و دفن بیماران کرونایی را انجام می دادند، در بیمارستان ها به بیماران کرونا خدمت رسانی می کردند و اقداماتشان بسیار در روحیه مردم و بیماران موثر بود. از مال خود بذل و بخشش می کردند و در کل هر طور که می توانستند امکاناتی را فراهم و به مردم خدمت رسانی می کردند. در حال حاضر برخی از گروه های تبلیغی به کمپ های اعتیاد می روند و سعی دارند تأثیرات مثبتی در نگاه و روحیه آنها داشته باشند. یا برخی از روحانیون در زندان برای زندانیان سخنرانی می کنند و سعی دارند، تأثیر معنوی و اخلاقی بر آنان بگذارند و آنها را به زندگی باز گردانند. لذا امروز بسیار وجه اجتماعی حوزه تقویت شده و به نظرم هر چه زمان می گذرد، این وجه باید بیشتر تقویت شود.
همانطور که اشاره کردم ممکن است که این ویژگی در حوزه امروز نیز مخالفانی داشته باشد که معتقدند کار طلبه مثلاً رسیدگی به بیماران کرونایی و سیل زدگان و زلزله زدگان و… نیست و طلبه باید پژوهش و تحقیق را اصل فعالیت های خود قرار دهد، اما معتقدم این انتظارِ به حقی از ناحیه مردم است که روحانیت و حوزه در کنار رنج ها و آلامشان باشند. همچنین با توجه به اینکه آسیب های اجتماعی بسیاری در کشور داریم، یکی از شعارهای اصلی حوزه باید حرکت به سوی جامعه مدنی و مردم باشد.
ویژگی چهارم؛ «پر رنگ شدن وجه سیاسی» حوزه های علمیه است. قبل از انقلاب، سیاست ورزی در حوزه ها گاهی امری منفی تلقی می شد و بدون تعارف باید بگویم که «مبارزه سیاسی و انقلابی» محدود بود.
زمانی یکی از بزرگان حوزه در میان جمعی در دفتر تبلیغات اسلامی سخنرانی می کرد و بسیار منصفانه گفت: «قبل از انقلاب، ما انقلابی نبودیم و بعدها با انقلاب همراه شدیم. انقلابی یعنی شکنجه، زندان و بیچارگی، دیده باشید. عده ای این شهامت و ایثار را داشتند و قبل از انقلاب در حوزه ها، رویکرد و عملکرد انقلابی داشتند، اما در زمانی عده ای که هیچ رنجی در انقلاب ندیده بودند و در جنگ هم حضور نداشتند، داعیه دار انقلابی بودن شدند.»
قابل انکار نیست که خاستگاه حوزه، انقلابی گری است. ربط حوزه علمیه با انقلاب، یک ربط واقعی و تاریخی است. رهبر انقلاب یک مرجع و از دل حوزه بود. پیش قراولان انقلاب از دل حوزه بودند، یاران اصلی حضرت امام(ره) در این نهضت، فضلا و بزرگان برجسته حوزه مانند شهید مطهری، شهید بهشتی بودند. رهبر معظم انقلاب، آیت الله هاشمی رفسنجانی، شهید باهنر و بسیاری از بزرگان و مراجع، امام(ره) را همواره همراهی و یاری می کردند. و امروز یکی از ویژگی های بارز حوزه برجسته شدن «وجه سیاسی» در این نهاد است. این ویژگی نیز شاید مخالفانی داشته باشد و تأکید دارم ویژگی هایی که ذکر می کنم را ممکن است همه حوزویان قبول نداشته باشند، اما به هر حال این ویژگی ها به عنوان یک واقعیت در حوزه ها وجود دارد و حوزه امروز نسبت به سرنوشت انقلاب و نظام حساسیت دارد و سعی می کند به طرق مختلف و براساس فهم و کارکرد خود، در خدمت موفقیت نظام باشد. در این مسیر برخی از حیث علمی و برخی از حیث عملی به نظام خدمت می کنند و برخی فعال سیاسی هستند و مناصب سیاسی را اشغال می کنند.
ویژگی پنجم؛ «رشد نسبی تمایلات بین الملل» در حوزه امروز است. در گذشته کسانی که تمایل ارتباط با فضای بیرون از مرزهای ایران را داشتند، بسیار اندک بود. شاید یکی از افراد شاخص در این عرصه، مرحوم سیدهادی خسروشاهی بود که با اخوان المسلمین مرتبط شده بود. شهید نواب صفوی و رهبر معظم انقلاب و اخوی ایشان آیت لله سیدمحمد خامنه ای نیز این روحیه را داشتند؛ اما امروز در مقایسه با گذشته این وجه تعامل بین المللی در حوزه ها بسیار تقویت شده است. به عنوان مثال دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم از حدود ۴۰ سال پیش آموزش زبان های انگلیسی و عربی را در حوزه شروع کرد و بیشتر فضلایی که زبان دان شدند، در دفتر تبلیغات حوزه این زبان آموزی را آموختند. در حال حاضر رشته دانش اجتماعی مسلمین و مطالعات منطقه ای در دانشگاه باقرالعلوم دفتر تبلیغات فعال است و بسیاری از طلبه های فاضل مسلط به چندین زبان در مقطع فوق لیسانس در این رشته، تحصیل می کنند. یا رشته های تحصیلی مرکز مطالعات اسلامی که بنده هم عضو هیئت امنای این مرکز علمی هستم، به زبان عربی و انگلیسی است و افرادی در سطح سوم و چهارم پرورش پیدا می کنند و حتی رساله های خود را به انگلیسی و عربی می نویسند یا تاسیس مرکر جهانی علوم اسلامی در حوزه علمیه قم که بعدا به جامعه المصطفی تبدیل شد. ۵ ویژگی که به آنها اشاره کردم، اهم ویژگی های حوزه امروز است.
*حوزه علمیه قم مقدسه، از نظر کمی به بزرگترین حوزه علمیه جهان تشیع تبدیل شده است و دامنه تاثیرات آن صرفا در حوزه دینی خلاصه نشده است. با توجه به دامنه تاثیرات حوزه علمیه قم، تا چه اندازه این حوزه از نظر کیفیت نیروی انسانی و عمق علمی و پژوهشی و تولید علم ظرفیت های لازم را در خود ایجاد کرده است و از این نظر در چه وضعیتی قرار دارد؟
«رشد کمی» با «ارتقای کیفیت» در حوزه ها توازن و هماهنگی ندارد
«رشد کمی» با «ارتقای کیفیت» در حوزه ها توازن و هماهنگی ندارد. به عبارت دیگر همسو و هم وزن با رشد کمی، رشد کیفی در حوزه ها ایجاد نشده است. به عنوان مثال با وجود کثرت جمعیت طلاب، حتی در مواقعی که آموزش ها منتهی به مدرک است، پژوهش هایی که انجام می گیرد بعضاً کیفیت لازم و مورد انتظار را ندارند. کما اینکه در مقایسه با خروج های گذشته، دانشگاه های امروز هم به همین صورت هستند. در حال حاضر انبوه فارغ التحصیلان دانشگاهی را شاهدیم، اما سطح علمی بخش بزرگی از خروجی دانشگاه های امروز از نظر کیفی در سطح پایینی قرار دارند.
- مرجع پروری و مجتهدپروری خصیصه ذاتی حوزه های علمیه است و در کلام برخی بزرگان داریم که باید ۵۰ سال بگذرد تا یک مجتهد از حوزه خارج شود و باز به اذعان برخی از صاحبنظران این حرکت در چندسال اخیر به کندی صورت گرفته است، پیش بینی شما در مورد خروجی های حوزه به عنوان مجتهد و استاد و همچنین تربیت نیروی صالح برای تبیین و ترویج معارف اسلام و اهل بیت علیهم السلام در دهه های آینده چیست؟
ظهور و بروز نخبگان دانشی و علمی صرفا منوط به عنصر مدیریت و امکان های پرورشی نیست بلکه همت های عالی افراد نیز در این زمینه موثر است. فاکتورها و عوامل متعددی از نبوغ فردی تا اساتید، شرایط و همت، دخیل می شوند در اینکه شخصی در یک رشته ای به قله دانش برسد. بسیاری از صاحبان نبوغ و استعداد هستند که استعداد بالایی دارند، اما رنج تلاش بسیار مضاعف را برای به قله علم رسیدن، بر خود هموار نمی کنند یا برخی تلاش کافی دارند، اما استعداد لازم را ندارند یا شرایط لازم برای آنان فراهم نمی شود.
در حوزه امروز در حدی و وسعتی که انتظار داریم دلباختگی به آموختن، تحمل دشواری ها و در عین حال همت بالا داشتن برای آموختن، مشاهده نمی شود؛ با این حال اکنون نمی توانیم پیش بینی کنیم که افراد صاحب همت عالی در حوزه نیستند یا در آینده ظهور و بروز نمی کنند و وارد حوزه نمی شوند.
بزرگان حوزوی در گذشته علی رغم اینکه با مشکلات و محدودیت های بسیاری مواجه بودند، اما انگیزه و تلاش های علمی فراوانی داشتند. به عنوان مثال مرحوم آخوند خراسانی بیان کردند که برخی از شب ها از گرسنگی خوابشان نمی برد. یا مرحوم آیت الله منتظری با مرحوم شهید مطهری هم سُفره و هم بحث بودند، آقای منتظری نقل می کردند که یک روز ظهر آقای مطهری گفتند که هیچ چیزی برای خوردن نداریم و هیچ پولی هم نداریم و آقای منتظری می گوید که من تا مسجد امام حسن(ع) رفتم بلکه یک طلبه آشنایی را پیدا کنم و برای خرید نان پولی از او قرض بگیرم، اما طلبه آشنایی نیافتم و گرسنه به مدرسه فیضیه بازگشتم. شهید مطهری و آقای منتظری با اینکه گاهی دچار چنین فقری می شدند، اما در عرصه علم و فقاهت و برجستگی های علمی در حوزه ممتاز بودند. متأسفانه چنین روحیه ای در حوزه امروز نیست.
من اوایل طلبگی در مدرسه مرحوم آیت الله مجتهدی خدمت آیت الله رئوفی درس لمعه و اصول فقه می خواندم، ایشان می گفت: «ما هر روز در ایام تحصیل در نجف اشرف مصیبت شکم داشتیم و از نظر مالی وضعیت بسیار نامناسب بود.» بزرگان حوزوی در گذشته با آن فقر، حوزه و درس را ترک نمی کردند و مجدّانه به تحصیل ادامه می دادند، اما حوزویان و طلاب امروز چنین روحیه ای ندارند.
نکته دیگر اینکه، حوزه همیشه یک تناسبی با جامعه دارد و از سوی دیگر جامعه امروز هم به لحاظ روحیات معنوی، علمی، قناعت و شرایط فرهنگی بسیار با گذشته متفاوت است. جامعه امروز در مقایسه با گذشته، توقعات بیشتری از زندگی دارد و امکانات بیشتری برای موفقیت در عرصه های مختلف طلب می کند در حالی که در گذشته با امکانات بسیار کم، همت های عالی برای موفقیت داشتند. این تفاوت فرهنگی در سطح عمومی و سطح حوزه میان گذشته و حال یک واقعیت است که اتفاق افتاده و سبک زندگی و دامنه انتظارات از زندگی تغییر کرده واین تغییر نتایج و پی آمدهای خود را دارد بی آنکه بخواهیم داوری انتقادی داشته باشیم.
- امروز کرسی های دروس خارج در عرصه پاسخگویی به مسائل مستحدثه در اجتهاد چگونه است؟
محل تلاقی پژوهش های حوزویان با فضای مدیریت و اداره جامعه بسیار اندک است
معتقدم در کرسی های درس خارج به مسایل مستحدثه و مسایل مربوط به مشکلات نظام تا حدی پرداخته می شود، اما این پرداختن دانشی، یک چرخه کاملی را طی نمی کند. به طور کلی پژوهش در کشور ما یک آفت دارد که اختصاص به حوزه ندارد و محیط دانشگاهی نیز گرفتار این آفت هستند. اساساً دو روند موازی داریم: یک روند؛ پژوهش و تولید محتوای دانشی توسط حوزویان و اهل علم دانشگاه؛ و روند دیگر، فضای مدیریت و اداره جامعه، که محل های تلاقی این دو رود به غایت اندک است.
امروز برنامه ریزان، قانونگذاران، مجریان و مدیران تا چه اندازه از ظرفیت تحقیقات دانشگاهی برای حل مسایل اقتصادی، اجتماعی، روانشناسی، جامعه شناختی و سیاسی استفاده می کنند؟ کافی است پای درد و دل اهل تحقیق برجسته این کشور در محیط های علمی بنشینید و ببینید که چقدر نالان هستند از اینکه گوش شنوایی نیست و عمده تصمیمات در کشور براساس نتایج شبه علم و تجارب فردی قانونگذاران و مدیران گرفته می شود. در حقیقت میان محققان و و دانشیان وتصمیم سازان و مدیران اجرایی یک ارتباط طبیعی، مستمر و تعریف شده ای وجود ندارد. در حوزه علمیه نیز هم از ناحیه حوزویان و هم از ناحیه مدیران و برنامه ریزان عناصر حاکمیتی کوتاهی می شود. اهل فضل و علم گمان می کنند که اگر به مسایل در درس خارج و تحقیقات فردی خود پرداختند یا صوت صحبت های خود را در شبکه های اجتماعی در اختیار همگان قرار دادند یا اینکه دست به قلم شدند و یافته و تحقیق خود را به چاپ رساندند، رسالتشان تمام شده در حالی که به نظر من چنین نیست و یک قدم دیگر باید برداشته شود و آن اخذ خروجی کاربردی و راهبردی از آن پژوهش است.
ضرورت تکمیل چرخه پژوهش در تحقیقات حوزوی و دانشگاهی
یک عالم و پژوهشگر حوزوی باید به چالش قضایی و تقنینی و مدیریتی در مسایل مستحدثه مورد بحث و تحقیق خود آگاه باشد. یک قانونگذار، مدیر اجرایی و برنامه ریز هرگز فرصت ندارد، یک پژوهش ۵۰۰ صفحه ای را بخواند و حتی اگر این پژوهش را مطالعه کند، بخش هایی از آن که تخصصی است را متوجه نمی شود. اما اگر از پژوهش ها، خروجی راهبردی استخراج گردد و براساس این پژوهش مواد قانونی در مجموعه قوانین کشور قرار گیردو یا راهکاری عملی و راهبردی برای حل مسئله ای فرهنگی و اجتماعی عرضه شود، در این صورت می توان امیدوار بود که برخی از مشکلات کشور برطرف شود. متأسفانه امروز در عرصه سیاستگذاری، اجرایی و قانونگذاری از پژوهش ها به عنوان راه حل های راهبردی و کاربردی استفاده نمی شود و ضروری است که عالمان دانشگاهی و حوزوی در جهت جبران این نقص تلاش کنند. تحقیقات علمی، فنی، حوزوی و دانشگاهی باید یک لبه کاربردی و راهبردی پیدا کنند تا مثمرثمر باشند.
فضای مدیریت و حکمرانی به روی کانون های علمی گشوده نیست
نقص جدی دیگری وجود دارد و آن اینکه فضای مدیریت و حکمرانی به روی کانون های علمی گشوده نیست. ممکن است یک وزیر یا مدیر در لفظ بگوید؛ «آماده دریافت کمک های حوزه و دانشگاه در حل مسایل مختلف هستیم»، در صورتی که این آمادگی، ریل گذاری نشده و به یک جریان طبیعی تبدیل نشده است اتفاق مبارکی نمی افتد. رود علم با رودخانه مدیریتی نقاط تلاقی تعریف شده ای ندارند و به نظرم مشکلی اساسی است که باید برطرف گردد.
ریل گذاری در بسیاری از کشورهای دنیا افتاده است، در این کشورها به شکلی کاملاً طبیعی، تحقیقات دانشگاهی بر اساس سفارش های پژوهشی نهادهای مدیریتی، صنعتی و تجاری جامعه است و در واقع این نهادها راه حل معضلات خود را از نهاد علم می خواهند؛ اما متأسفانه این چرخه و تعامل در کشور ما وجود ندارد.
- در صورتی که روند فعلی ادامه پیدا کند، چه آینده ای در انتظار عرصه های مدیریتی و پژوهش های علمی است؟
اگر پیوند میان علم، قانون و عمل مدیران ایجاد شود، رشد علم جهت دار و مثمر ثمر خواهد بود. کام جامعه وقتی از تحقیقات و پژوهش های علمی شیرین می شود که از تحقیقات و پژوهش ها علمی در اداره جامعه، بهینه کردن حکمرانی و رفع معضلات و مشکلات کشور استفاده گردد در غیر این صورت جامعه ثمره ی پیشرفت های علمی را حس نخواهد کرد.
- مساله مهم در مراکز علمی و به ویژه حوزه بحث تضارب آراء و افکار و آزاد اندیشی علمی است، این دیدگاه وجود دارد که چندسال اخیر تک صدایی در حوزه پیدا شده و کمتر مجالی برای ظهور و حضور افکار یا جریانات دیگر از جمله نو اندیشی دینی دیده می شود و همین می تواند سبب افول روند علمی حوزه شود، آیا با این دیدگاه موافق هستید؟ اگر همین سیر در حوزه ادامه پیدا کند، آینده حوزه را چگونه می بینید؟ آیا اساسا جریانی به نام نواندیشی دینی در حوزه و متمایز از جریان اصلی و سنتی حوزه وجود دارد؟ یا این جریان در بطن حوزه جاری و ساری بوده است؟
فضای رسمی حوزه، نسبت به گذشته تنگ تر شده و با آزادی بیان به معنای واقعی کلمه فاصله داریم
در مساله آزاد اندیشی و تضارب آراء در حوزه به نظرم باید دو فضا را از یکدیگر تفکیک کنیم. اول، فضای غیر رسمی مثل فضای مجازی و گروه های اجتماعی یا سایر فضاهایی که امروز به مدد رشد تکنولوژی ایجاد شده است؛ این فضا نسبت به گذشته بازتر شده است، افراد با نظرات و نگرش های مختلف عضو گروه های اجتماعی می شوند و با یکدیگر تضارب آراء دارند؛ تندترین اظهارنظرها نسبت به حاکمیت، سیاست، حوزه و روحانیت و دولتمردان در این فضای غیر رسمی را شاهدیم.
دوم، فضای مکان ها و تریبون های رسمی حوزه است که باید در این فضاها قضاوت کنیم آزاد اندیشی، تضارب آراء و نو اندیشی در چه وضعیتی هستند. معتقدم فضای رسمی حوزه، نسبت به گذشته تنگ تر شده و با آزادی بیان به معنای واقعی کلمه فاصله داریم. این فضا چنان بسته است که اگر یک نهادی در یک جلسه بسیار خصوصی و تخصصی چندین استاد را دعوت کند و یکی از کسانی که دعوت شده، مورد پسند عده ای نباشد، فشارها به آن مرکز بسیار می شود. ممکن است کسانی که این فشارها و هجمه ها را وارد می کنند قلیل باشند، اما صدای بلندی دارند.
یا حتی اگر کسان دیگری غیر از متولیان آن موسسه و مرکز مانند گروهی دانشجویی، از سخنرانی دعوت کنند و بنا بر این باشد که سخنرانی این شخص عمومی نشود، اما به هر طریقی صحبت های این سخنران پخش شود، این اتفاق را به حساب موسسه می گذارند و هجمه ها به این موسسه افزایش می یابد.
در مواردی نگاه های سیاسی بر نگاه های فکری سایه می اندازد و محدودیت ها مضاعف می شود
در حقیقت گروه های فشاری هستند که با تنگ نظری و تصورات محدودی که دارند، نهادها را تحت فشار قرار می دهند و به نوعی یک خودسانسوری در این نهادها ایجاد کردند به گونه ای که به خودشان اجازه نمی دهند، در نشست ها و بحث های تخصصی از طیف وسیع تر صاحب نظران دعوت کنند. در حقیقت نگاه های سیاسی بر نگاه های فکری سایه می اندازد و محدودیت ها را مضاعف می کند.
به نمونه مصداقی دیگری در این باره اشاره می کنم؛ در اولین سالگرد وفات آیت الله هاشمی رفسنجانی عده ای در قم مراسم سالگرد برگزار کردند و در این جلسه ابعاد اخلاقی آقای هاشمی را مورد بررسی قرار دادند. مدعوین این جلسه عناصر سیاسی نبودند و سخنران اصلی مرحوم دکتر احمدی، یک رجل کاملاً علمی بودند و همچین حضرت آیت الله جوادی آملی نیز در این مراسم پیام تصویری دادند.
دفتر تبلیغات برگزار کننده این مراسم نبود بلکه برگزار کنندگان، سالن دفتر تبلیغات را برای این مراسم اجاره کرده بودند. از روزی که این جلسه برگزار شده تا به امروز، بنده باید در قم پاسخگو باشم که چرا در سالن دفتر تبلیغات برای آیت الله هاشمی رفسنجانی مراسم سالگرد برگزار شد، هر چه توضیحات داده می شود، سالن دفتر تبلیغات برای بسیاری از مراسم ها اجاره داده می شود و برای مراسم سالگرد آقای هاشمی نیز این سالن اجاره داده شد و دفتر تبلیغات هیچ نقشی در برگزاری این مراسم نداشته، اما مورد پذیرش قرار نمی گیرد و همچنان به دفتر تبلیغات انتقاد می کنند. این در حالی که آقای هاشمی رفسنجانی از شناسنامه های انقلاب اسلامی و جزو پیش قراولان همراهی با حضرت امام(ره) بود و پیش از انقلاب شکنجه های بسیاری دید و مسئولیت های بسیاری قبل و بعد از انقلاب و تا لحظه وفات از ناحیه مقام معظم رهبری برعهده داشت،
ایشان هم مانند هر انسان دیگری خطاهایی داشتند و طبیعتاً افرادی با اندیشه و عملکرد ایشان مخالف و عده ای دیگر موافق باشند، دفتر تبلیغات هم ممکن است که به برخی از مواضع ایشان انتقاد داشته باشد و از برخی مواضع ایشان دفاع کند؛ اما برخی فضا را به گونه ای تنگ می کنند که یک مرکز رسمی حتی نتواند یک مکان را در اختیار دیگران قرار دهد! از این جهت جای تأسف است. این حد از تنگ نظری و پایین بودن آستانه تحمل، مطابق مبانی امام(ره) و رهبری نیست و زنگ خطری برای حوزه هاست.
اگر سلایق یکدیگر را تحمل نکنیم، می توانیم به سمت تمدن نوین حرکت کنیم؟!
بسیاری از دلبستگان نظام و انقلاب، آرزوی تأسیس تمدن نوین اسلامی را دارند. یکی از شعارهای اصلی مقام معظم رهبری حرکت به سوی تمدن نوین اسلامی است و بیانیه گام دوم انقلاب رهبری، در واقع ریل گذاری برای رسیدن به تمدن نوین اسلامی است. اگر سلایق یکدیگر را تحمل نکنیم، می توانیم به سمت تمدن نوین حرکت کنیم؟! ممکن است تحلیل و نگرش افراد نسبت به برخی از شخصیت ها تفاوت داشته باشد، اگر ما در درون حوزه نتوانیم با یکدیگر گفت وگو کنیم و همدیگر را تحمل کنیم، چطور می خواهیم برای جهانیان تمدن درست کنیم؟ اساس تمدن تحمّل نسبت به صاحبان اندیشه، هنر، علم، صنعت است. وقتی تمدنی شکل می گیرد که نخبگان، صنعتگران، هنرمندان، صاحبان فکر و اندیشه آن جامعه اجازه بروز و ظهور علمی و معرفتی داشته باشند.
به تمدن اسلامی در گذشته و عملکرد آل بویه نگاه کنید. حکومت آل بویه یکی از مظاهر رشد و شکوفایی تمدن اسلامی است، آل بویه با اینکه شیعه بودند، در بغداد که مهد تسنن است، حاکم می شوند و چنان ملاطفت و فضاسازی ایجاد می کنند که شیخ مفید و سید مرتضی و بسیاری از بزرگان شیعه، قد علم می کنند و در دولت آل بویه شکوفا می شوند. از میان اهل سنت هم بسیاری از شخصیت های بزرگ علمی رشد می کنند و جامعه به شکوفایی می رسد. این بردباری، تحمل و رواداری آل بویه بود که اجازه داد، نخبگان اهل تسنن مانند شیعه بروز علمی پیدا کنند و در نتیجه جامعه در جهات مختلف علمی شکوفا شود و رشد پیدا کند.
بنابراین اگر کسی واقعاً دلسوز انقلاب، رهبری و اهداف ایشان باشد و نسبت به انقلاب تعهد داشته باشد، باید متحمل دیگران بوده و رو داری نسبت به صاحبان فکر و اندیشه داشته باشد در عین حال باید فضای نقد و بررسی موشکافانه علمی، تضارب آراء، نقد عالمانه و توأم با اخلاق در حوزه ها بسیار پر رنگ شود.
- از موضوعات دیگر مرتبط با حوزه، نسبت با حکومت و سیاست که این روزها بحث حوزه سکولار یا انقلابی نیز در برخی محافل مطرح شد، نسبت با عدالت اجتماعی، نسبت با اندیشه های تقریبی و ارتباط با سایر مذاهب و ادیان، بررسی پاسخ به پرسش های اجتماعی و شبهات و رویکردها نسبت به جریانات فرقه ای و خرافات و جهل همچنین مراقبت نسبت به سلوک اجتماعی و محبوبیت و مردمی بودن روحانیت و مراقبت نسبت به ریشه دوانیدن مقدس مآبی گری و افراطی گری و نهایتا معیشت روحانیت است که این روزها درباره آن مطالبی از سوی بزرگان نیز مطرح شده است. در هر یک از موارد مطرح شده، حوزه در چه وضعیتی قرار دارد و دیدگاه شما چیست؟
حوزه انقلابی و سکولار بحثی مفصل، جالب و مهم است و در این مجال فقط به سر تیترهای بحث اشاره می کنم. به این معنا که بحث جامع و عمیق در این موضوع نیازمند ورود جدی در محورهای چندگانه زیر است.
محور اول؛ «مفهوم شناسی» حوزه انقلابی است. هر واژه ای، مفهومی دارد و تلقی ها یا تفاسیر مختلفی از این مفهوم وجود دارد. مثلاً عدالت و آزادی، یک مفهوم هستند، اما نسبت به عدالت و آزادی تلقی ها و تفاسیر مختلفی وجود دارد. واژه حوزه انقلابی نیز یک مفهوم است، اما ممکن است که تفاسیر متفاوتی از آن وجود داشته باشد. بنابراین فضای بحث، چیستی حوزه انقلابی است. برخی از مفاهیم عرفی و برخی شرعی هستند و به نظر من حوزه انقلابی از مفاهیم عرفی نیست تا بتوانیم آن را از طریق واکاوای ارتکازات عقلایی و عرفی معناکاوی کنیم بلکه از جمله مفاهیمی می باشد که مخترع است. لذا بهترین مرجع و مبنا برای تشخیص اینکه مراد از حوزه انقلابی چیست، مراجعه به نقطه نظرات حضرت امام(ره) و رهبر معظم انقلاب است. باید بررسی کنیم که این بزرگان از حوزه انقلابی چه تصوری دارند؟ تلقی ها از حوزه انقلابی باید خود را با تلقی که امام و رهبری از حوزه انقلابی داشته و دارند، محک بزنند.
برخی با تفسیر های مضیق خود از حوزه انقلابی ، غیریت سازی می کنند
محور دوم؛ «جریان شناسی» است. امروز جریان ها و حرکت هایی در حوزه حضور دارند که خود را از مصادیق حوزه انقلابی می دانند و با تعریفی که از حوزه انقلابی و جریان خود دارند، غیریت سازی می کنند و دیگران را به عنوان سکولار و حوزه سکولار ذکر می کنند. میزان غیریت سازی اینان باز می گردد به اینکه از هر جریان و حوزه انقلابی چه تعریف و مفهومی دارند. در حال حاضر اگر پای صحبت برخی از انقلابیون حوزه بنشینیم، برخی، حتی برخی دیگر از جریانات انقلابی را انقلابی نمی دانند.
جریان شناسی حوزه انقلابی باید مورد تحقیق و مطالعه قرار گیرد و بررسی گردد داعیه داران حوزه انقلابی به چند دسته و جریان تقسیم می شوند و تلقی هر جریان از حوزه انقلابی چیست و غیریت سازی ها را بر چه اساسی صورت می دهند و غیر خود را چه می داند!؟ غیریت سازی ها بعضا با تفاسیری به شدت تنگ و محدود از حوزه انقلابی انجام می شود و بسیاری از حوزویان علاقه مند به سرنوشت نظام و انقلاب از دایره حوزه انقلابی بیرون می افتند
منظور و تصور از حوزه انقلابی، تأسیس حوزه ای جدید نیست
محور سوم؛ بررسی «نسبت حوزه با انقلاب» است. منظور و تصور از حوزه انقلابی، تأسیس حوزه ای جدید نیست چرا که حوزه از ابتدا منشا و راهبر انقلاب بوده و پیوند انقلاب با حوزه یک پیوند واقعی و تاریخی است. بلکه بحث از نسبت حوزه و انقلاب وضعیت شناسی حال و حاضر حوزه ها به لحاظ نگرش، تعهد و نگرانی نظری و عملی نسبت به انقلاب و اهداف انقلاب است. باید بررسی شود که میزان نارضایتی حوزویان نسبت به عملکرد حاکمان، مدیران و دولت ها در چه وضعیتی است؟ امیدواری و نگاه مثبت به آینده انقلاب در چه سطحی است؟
ارتباط حوزه با انقلاب یک ارتباط مصنوعی نیست بلکه طبیعی و واقعی و در حال بسط است. در حال حاضر بسیاری از علما و فضلا دلبسته و دلنگران انقلاب هستند و احساس تعهد می کنند که باید به وظایف خود عمل کنند؛ افراد بسیار شایسته و خدوم در حوزه بیان می کنند که ما بدهکار انقلاب هستیم. بسیاری از علما و فضلای برجسته نگران این هستند که آیا مسئولیت تاریخی خود را در قبال انقلاب انجام دادند یا در این زمینه کم کاری هایی داشتند؛ آنان به این انقلاب عشق می ورزند و امید دارند که انقلاب و ملت ایران به اهداف اصلی خود برسد.
محور چهارم، «مولفه های حوزه انقلابی مطلوب» است.
محور پنجم، «وضعیت شناسی انقلابی گری در حوزه و بررسی نقاط قوت و ضعف» است. این محور با جریان شناسی پیوند می خورد، اما وسیع تر است و وضع موجود حوزه انقلابی به لحاظ نقاط قوت و ضعف و چالش های پیش رو تحلیل می شود.
محور ششم، «راه برون رفت از وضع موجود به وضع آرمانی» است. برای اینکه حوزه انقلابی بتواند در خدمت تحقق اهداف عینی انقلاب قرار گیرد، نقشه راه برون رفت از وضع موجود و راهبردهای اساسی چیست؟
محور هفتم، «آینده پژوهی حوزه انقلابی با توجه به روندهای موجود» است. با روند موجود چه سناریوهایی برای آینده حوزه انقلابی می توان ترسیم کرد؟ روندهای موجود چه افقی را ترسیم می کند؟
معتقدم در بحث جامع درباره حوزه انقلابی این ۷ محور اساسی و مهم باید مورد بررسی قرار گیرند و انتظار می رود حوزویان، اهل فضل و دلسوزان انقلاب در این مسیر حرکت کنند.
انتهای پیام
