تحلیل حمله‌ی روسیه به اوکراین از نگاه رئالیستی

حمزه اکبری‌پور، ارشد روابط بین‌الملل، گرایش دیپلماسی کنترل تسلیحات در یادداشتی ارسالی به انصاف نیوز درباره‌ی حمله‌ی نظامی روسیه به اوکراین نوشت:

آغاز نبردی تازه در جهان، این بار در اروپا؛  جنگی که تا حدودی نگاه‌ها را از غرب آسیا (خاورمیانه) دور کرد. چند روز پیش یعنی 23 فوریه 2022 روسیه به اوکراین حمله‌ی همه‌جانبه‌ای را آغاز کرد. به معنای واقعی کلمه تجاوزی آشکار و نقض حاکمیت ملی یک کشور؛ جنگی که ابتدایش با به رسمیت شناختن دو جمهوری خودخوانده مردم دونستک و لوهانسک در اوکراین آغاز شده بود.

در همین رابطه نکته‌ی مهمی که وجود دارد این است که اگرچه دولت‌ها بر حسب داشتن صلاحیت حکمرانی به طور رسمی برابرند اما از لحاظ منابع و توانمندی‌هایشان تا حدود زیادی با هم متفاوت‌اند؛ بنابراین دولت‌های قدرتمند، اراده خود را بر دولت‌های ضعیف‌تر، بیشتر و در اکثر مواقع از راه امپریالیسم تحمیل می‌کنند. این مسئله واقعیت محض نظام بین‌الملل گذشته، کنونی و آینده است.

شایان ذکر است که، به باور رئالیست‌ها (واقع‌گرایان)، سیاست جهانی، از اول تا آخر، درباره قدرت و منافع ملی بوده است. به همین دلیل روسیه به‌عنوان یک قدرت فرامنطقه‌ای و دارابودن بیش از چند هزار کلاهک هسته‌ای و همچنین یکی از اعضای دائم شورای امنیت سازمان ملل متحد، منافع ملی خود را در خطر می‌بیند. این کشور در وهله نخست ناتو را خطری جدی برای خود قلمداد می‌کند.

اما ناتو (سازمان پیمان آتلانتیک شمالی) پس از جنگ جهانی دوم به‌تدریج با شکل‌گیری اندیشه‌ی اتحاد دفاعی و سیستم امنیت دسته‌جمعی، ابتدا معاهده بروکسل در 17 مارس 1948 بین کشورهای فرانسه، انگلیس، بلژیک، هلند و لوکزامبورگ شکل گرفت. سال بعد هفت کشور دیگر به آن پیوستند که عبارتند از: آمریکا، کانادا، دانمارک، نروژ، ایسلند، ایتالیا و پرتغال. این سازمان هم‌اکنون ۳۰ عضو دارد.

در مقابل این سازمان پیمان ورشو در 14 مه 1955 شکل گرفت. این پیمان که یک پیمان نظامی تلقی می‌شد بین کشورهای اروپایی بلوک شرق به وجود آمد. در واقع هدف اصلی این پیمان مقابله با تهدیدات ناتو در زمان جنگ سرد بود. این پیمان رقیب ناتو محسوب می‌شد. بعد از فروپاشی شوروی، پیمان ورشو نیز فروپاشید، اما ناتو همچنان موجودیت خود را حفظ کرد و به یارگیری ادامه داد تا جایی که روس‌ها از جانب ناتو احساس خطر کردند و خط‌قرمزهایی برای ناتو ترسیم کردند. آنها درعین‌حال معتقد بودند که با فروپاشی شوروی وجود ناتو ضرورتی ندارد، در مقابل، غربی‌ها به‌ویژه آمریکایی‌ها نه‌تنها ناتو را منحل نکردند بلکه به تقویت آن و نفوذ بیشتر آن در سرزمین‌های به‌جای‌مانده از شوروی سابق ادامه دادند.

به هر حال به گفته روس‌ها ناتو از خطوط قرمز ترسیم شده عبور کرد و باید متوقف می‌شد، به‌طوری‌که سال 2008 عضویت اوکراین و گرجستان به ناتو در مرحله بررسی قرار گرفت به همین سبب از آن تاریخ بحث بر سر این مسئله بین روسیه و اوکراین و کشورهای عضو ناتو شکل گرفت. این مهم به اینجا ختم نشد بلکه روس‌ها با الحاق شبه‌جزیره کریمه به روسیه و با انجام‌دادن یک همه‌پرسی در سال  2014 خط و نشانی ویژه برای کشورهای غربی به‌ویژه اوکراین کشیدند. لازم به ذکر است که کریمه در ساحل دریای سیاه واقع شده و بخشی از اوکراین بود اما یک جمهوری خودمختار به شمار می‌رفت که اکنون بخشی از روسیه است.

بنا بر رویکرد رئالیستی ویژگی مهم نظام بین‌الملل، نبود اقتدار فراملی برای تنظیم‌کننده‌ی رفتار دولت‌هاست. به همین دلیل قدرت فائقه‌ای وجود ندارد تا جلوی تجاوز و لشکرکشی کشورهای قدرتمند به کشورهای ضعیف را بگیرد. از نظر رئالیست‌‌ها دولت‌ها باید برای امنیت و بقا به خود متکی باشند. هنگامی که دولت‌های ضعیف نمی‌توانند به خود متکی باشند مجبورند برای بقا و موجودیت خود به یکی از بلوک‌های قدرت در جهان بپیوندند.

بر اساس این رویکرد رفتار روسیه (قدرتمند) با اوکراین (ضعیف) برای جلوگیری از عضویت این کشور در ناتو و خطرات احتمالی که ممکن بود با عضویت این کشور در ناتو، روسیه را در معرض آن قرار دهد انجام می‌شود و درعین‌حال رفتار اوکراین برای بقا و حفظ موجودیت خود در مقابل روسیه، گرایش به سمت ناتو و غرب است.

«جنگ ادامه سیاست با ابزار دیگر است»؛ این را کارل فون کلازویتس در کتاب درباره جنگ (1832) می‌گوید. بنابراین سیاست روسیه در اقدام نظامی علیه اوکراین همان ادامه‌ی سیاست‌های تقابلی با غرب چه در دوران جنگ سرد و چه در زمان بعد از جنگ سرد عنوان می‌گردد. و بدون شک انگیزه جنگ از جانب روسیه با هدف به تسلیم واداشتن اوکراین به اراده خود است.

به همین دلیل پوتین اعلام کرده است که اوکراین برای حل مسئله جاری با خودداری از پیوستن به ناتو و پایبندی به بی‌طرفی، الحاق کریمه به روسیه را به رسمیت بشناسد؛ بنابراین تا زمانی که اوکراین شروط گفته شده را نپذیرد جنگ شدت بیشتری خواهد گرفت و شرایط پیچیده‌تر خواهد شد و ممکن است اوضاع از کنترل خارج شود.

ناگفته نماند شاید برای مدتی جنگ متوقف شود اما این مسئله یعنی تا زمانی که حوزه‌ی نفوذ غرب به‌ویژه حضور ناتو در نزدیکی مرزهای روسیه حل نشود تنش و نزاع بین روسیه و اوکراین و دیگر اعضای ناتو با روس‌ها تمامی ندارد. درعین‌حال غربی‌ها به‌ویژه اعضای ناتو در حمایت از اوکراین تحریم‌های بی‌سابقه‌ای را علیه روسیه وضع کرده‌اند که این مسئله ممکن است سبب تنش بیشتر و گرایش کشورها به سمت مسابقه تسلیحاتی (به ویژه تلاش برای دستیابی و تولید سلاح های کشتارجمعی) و همین‌طور رفتار تهاجمی‌تر روسیه در مقابل اوکراین و کشورهای عضو ناتو گردد.

انتهای پیام