پیامی که نتوانستیم به «سست حجابان» برسانیم! | محمد مطهری

محمد مطهری، فرزند شهید مطهری در یادداشتی در سایت تابناک نوشت:

من به عنوان یک روحانی وقتی از مسجد خارج می شوم، اگر دختر بدحجابی را ببینم که همزمان از یک پارتی مختلط با دوستان پسرش بیرون می آید، باید میان دو موضوع تفکیک کنم: اینکه او با بدپوششی خود و شرکت در مجلس آنچنانی، گناهان بزرگی مرتکب شده یک موضوع است، اما نمی توانم موضوع دومی را نتیجه بگیرم که من چون این گناهان را مرتکب نشده ام لزوما نزد خداوند از او عزیزترم.

من شاید عاق پدر و مادر باشم، یا در حق کسی ظلمی نابخشودنی کرده باشم و یا همنشین گناه بزرگتری باشم و اینها چه بسا نزد خداوند باعث سقوط بسیار بیشتری برای من شده باشد. لذا هیچ مرجع تقلید واقعی وجود ندارد که خود را نزد خدا از مقلدانش برتر بداند.

ولی آیا وقتی یک بدحجاب به روحانیون و یا ناهیان از منکر به طور کلی می اندیشد چنین تصوری از برداشت آنان از خودش دارد که: «آنان در عین اینکه کار او را حرام می دانند هرگز خود را از نظر معنوی بهتر از او نمی دانند»؟ اجازه دهید پس از ذکر یک مقدمه، درباره این مطلب و نقش آن در پیام رسانی به بدحجابان بیشتر توضیح دهم.
دو نگاه تفریطی و افراطی به حجاب

ناکامی آشکار در ترویج حجاب اسلامی در جامعه ما معلول عوامل اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی مختلفی است که حتی برشماری عناوین این عوامل در اینجا مورد نظر نیست. اما از جهت فرهنگی می توان گفت بخشی از این ناکامی، در نهایت به دو نگاه تفریطی و افراطی به حجاب باز می گردد.

نگاه اول که یک نگرش تفریطی است و طرفدارانی نیز در میان مسئولان داشته و دارد، با ابزارهای اندازه گیری فیزیکی مانند خط کش و گونیا درباره اهمیت حکم الهی حجاب به داوری می نشیند. کم ندیده و نشنیده ایم که عده ای با موضعی حق به جانب می گویند بدحجابی یا بی حجابی یعنی «بیرون بودن چند دسته و یا چند تار مو»، و بلافاصله اضافه می کنند که چرا بیرون بودن این چند تار مو اینقدر بزرگ شده و به آن حساسیت نشان داده می شود؟

در مقابل، ضربه دوم بر حجاب از ناحیه یک دیدگاه افراطی حاصل شده است که این نگاه، جذابیت زیادی نزد گروه دیگری از مسئولان دارد. این گروه هر گاه صحبت از گناه و بلکه نابسامانیهای اجتماعی می شود فقط به یاد «گناهان تصویری» می افتند که در آنها حتما پای زنان هم در میان است. تعریف آنان از گناه، مخصوصا در سخنرانیها، فقط گناهانی مانند بدحجابی و مجلس مختلط را شامل می شود، اما معاصی مهمی مانند پارتی بازی، نشخوار بیت المال، هتک آبرو و سکوت در برابر ظلم، عملا در ردیف مباحات است و عکس العملی از سوی آنها – مگر پس از رسواییها – نشان داده نمی شود.

این دو گروه، ناخواسته دست به دست هم داده و به ترویج بدحجابی کمک کرده و می کنند. گروه اول این تلقی را برای بسیاری از افراد بدحجاب پدید آورده اند که بدحجابی، چند سانتیمتر عقب تر بودن روسری و امری کم اهمیت است که عده ای حزب اللهی روی حساسیت شخصی آن را بزرگ کرده اند. گروه دوم که گویی گناهی غیر از بدحجابی نمی بینند این تصور را نزد بدحجابان به وجود آورده اند که افرادی که به آنان تذکر می دهند چون تنها حرام اجتماعی را همین امر می دانند، خود را از نظر معنوی در موضعی برتر می بینند و می خواهند به عنوان ناجی، آنان را از جهنم نجات داده و به زور به بهشت ببرند. در واقع گروه اول «اهمیت حجاب» را خدشه دار می کنند و گروه دوم «بستر تبلیغ» آن را خراب می کنند.
بدحجابی و چند سانتیمتر مو؟

در نقد دیدگاه تفریطی باید گفت که مایه شگفتی است که میزان اهتمام دین به حجاب از راه اندازه گیری حجم موهای بیرون از زیر روسری کشف شود و ظاهرا باید «اسلام شناسی با خط کش» و یا «اسلام خط کشی» را به انواع برداشتهای عجیب از اسلام اضافه کرد. اگر قرار باشد با خط کش و شماره انداز و زمان سنج درباره احکام دینی سخن بگوییم باید نعوذ بالله بسیاری از احکام شرعی را نه تنها بی مورد بلکه مضحک بدانیم. مثلا با چنین نگاهی می توان کفاره شکستن عمدی روزه را به سخره گرفت.

کسی که زودتر از وقت اذان افطار کند باید شصت روز روزه بگیرد. مگر می شود یک شخص، هزار دقیقه (طول متوسط یک روز گرم) تشنگی و گرسنگی بکشد ولی به خاطر اینکه عمدا نیم دقیقه قبل از اذان افطار کرده است، شصت روز (شصت هزار دقیقه) روزه بگیرد؟! شصت هزار دقیقه گرسنگی و تشنگی به خاطر نیم دقیقه زودتر افطار کردن؟ به همین دلیل آشامیدن پنج قطره آب و یا یک پرس غذای کامل از نظر شرعی به یک میزان روزه را باطل می کند.

نمی توان با محاسبه سانتیمتر و دقیقه و حجم و مقدار به تبیین احکام در دینی بپردازیم که در قرآنش (اتفاقا پس از سخن از یک حکم الهی) تأکید می کند که چه بسا اموری را که شما کوچک و ساده می شمارید نزد خداوند امری بزرگ و مهم باشد (وَتَحْسَبُونَهُ هَيِّنًا وَهُوَ عِنْدَ اللَّهِ عَظِيمٌ؛ نور/15). اهمیت رعایت حجاب در جامعه را باید از دل قرآن و سیره و سخن پیامبر(ص) و اهل بیت (ع) به دست آورد نه با تبیین سانتیمتری.

باید توجه داشت که اسلام در مورد گناهان، آن هنگام که در خفا انجام می گیرد، همگان را از تجسس باز می دارد ولی آنجا که حرمت احکام دین به طور علنی زیر پا گذاشته می شود و مثلا روزه خواری شکل علنی به خود می گیرد صورت مسأله به کلی فرق می کند. حال اگر عملی مانند بدحجابی باشد که هم حرمت شکنی نسبت به حکم الهی را در خود دارد و هم زمینه ساز گناهان بعدی است، کار سخت تر می شود. در اینجا مجال بیشتری برای نقد این نگاه تفریطی به حجاب نیست.
حساسیت فقط به گناهان تصویری!

اما به طرفداران افراطی حجاب که اجرای احکام دین را صرفا در رعایت حجاب می بینند باید گفت که جز با یک نقد همه جانبه و روشن از حرامهای اجتماعی، و از موضعی متواضعانه، نمی توان بر بدحجابان تأثیر گذاشت. متأسفانه گاهی طوری یک جانبه به حجاب پرداخته می شود که در نهایت برای بدحجابان روشن نیست که این ابراز نگرانی نسبت به وضع حجاب – که کاملا درست و بجاست – دقیقا برای چیست؟

اگر این اعتراض، نسبت به اجرای یک حکم اجتماعی اسلامی در جامعه است جای این پرسش هست که آیا گناه اجتماعی حتما باید تصویری باشد و به چشم بیاید تا نسبت به آن حساسیت نشان داده شود؟ از بدحجابی می توان عکس گرفت اما از متلک گویی نسبت به محجبه و غیر محجبه چطور؟ چرا وقتی مواردی از تعرضات ناموسی صورت می گیرد برخی از این افراد به فکر بانوان جامعه اعم از خوش حجاب و بدحجاب نیستند؟ چرا در میان احکام متعدد اجتماعی اسلام فقط از لزوم رعایت حجاب می گویند؟

در اسلام نگفته اند که اگر کسی به بدحجابی اعتراض نکند مسلمان نیست ولی گفته اند که اگر کسی فریاد «یا للمسلمین» مظلومی را بشنود و اقدامی نکند مسلمان نیست و کم نیست این ندا در جامعه ما. (برخی متأسفانه به جای آنکه به فریادهای یا للمسلمین – مانند فریادهای محیط بانان مظلوم که باید میان کشته شدن و اعدام شدن یکی را انتخاب کنند – پاسخ دهند دنبال این هستند که چه کسی به عملکرد یا نظر آنان انتقادی کرده تا فورا حقش را کف دستش بگذارند).

بنابراین برای خنثی سازی این تفریط و افراط دو کار باید انجام داد. یکی بیان جایگاه مهم حجاب و پرهیز از تفسیرهای سانتیمتری از این واجب الهی، و دیگر رساندن پیام حجاب از جایگاهی درست به بدحجابان، که دغدغه اصلی این نوشتار است.
احساس نادرست سست حجاب نسبت به تذکردهنده

پیامی که نتوانسته ایم به سست حجابها و خانواده هایشان منتقل کنیم این است که تذکر دربارۀ حجاب یک تذکر از بالا به پایین نیست و تذکردهنده هرگز ادعا ندارد – و نمی تواند و نباید داشته باشد – که انسان بهتری است. حجاب هر اندازه که مهم باشد نمی توان نتیجه گرفت «مقام معنوی هر فرد مقید به حجاب «لزوما» از هر فرد بدحجاب بالاتر است». نهی کننده از منکر، تنها می تواند شاکر خداوند باشد که این حرام خاص را که مخاطب او مرتکب می شود به توفیق الهی در حال حاضر انجام نمی دهد.

به همین دلیل است که اگر کسی بگوید خداوند در قیامت به جای رسیدگی به اعمال افراد به نحو «مثقال ذره»، همۀ گناهان دیگر از جمله دروغ، غیبت، حرامخوری، توهین، تهمت، ظلم و تمسخر و نیز امور ثواب و صواب از قبیل نماز، روزه، انفاق، خمس و اخلاق نیکو را به کناری گذاشته و یک مرتبه چنین حکم خواهد کرد که مقامهای بهشتی «تنها بر اساس نحوه رعایت حجاب» تقسیم می شود، هیچ فرد آشنا با اسلام این مطلب را نمی پذیرد.

البته اکثریت تذکردهندگان، خود به این مسئله واقف هستند اما نکته اینجاست که این باور در مخاطب آنها وجود ندارد. اینکه می گویند «نمی خواهیم به زور ما را به بهشت ببرید» تا حدی ناشی از این تصور نادرست است که فکر می کنند که ناهی از منکر، با حجاب و یا ظاهر مذهبی که دارد خود را قطعا اهل بهشت قلمداد کرده است و اصرار دارد که طرف مقابل را هم به بهشت ببرد.

اگر این پیام، درست منتقل شود محیط دوستانه و دلنشینی در هنگام امر به معروف و نهی از منکر پدید می آید. البته این نکته نه فقط نسبت به حجاب بلکه در مورد هر امر به معروف و نهی از منکری صادق است. مثلا یک جوان انقلابی هنگام انتقاد از فرد نیمه انقلابی و حتی ضد انقلاب هرگز نباید ذره ای «خود برتربینی» نسبت به آنان در خود احساس کند.
در پایان ذکر سه نکته کوتاه خالی از فایده نیست:

امکان همکاری بدحجاب در طرح حجاب و عفاف!

1. فرد بدحجاب لزوما همیشه تذکرگیرنده نیست و نباید باشد و می تواند در امر به معروف و نهی از منکر حتی در مسائل مربوط به عفاف و حجاب، همکاری کند چه رسد به مسائل دیگر مثل حفظ حقوق مردم، نظافت جامعه یا نهی از غیبت و مانند آن. بی تردید اکثر قاطع افراد چادری، با وقار هستند و حریم مناسبی با نامحرم نگه می دارند. حال فرض کنیم یک فرد بدحجاب که فقط بدحجاب است ولی آرایش نکرده و با نامحرم با رعایت حد و حدود و عفیفانه برخورد می کند، با یک چادری مواجه شود که رنگ مقنعه را با رنگ آرایشهای صورت «ست» کرده و با نامحرم مانند محرم خوش و بش می کند. آیا این فرد بدحجاب حق تذکر به او را ندارد؟ بدحجابی یک امر است و عفت و وقار در برخورد با نامحرم چیز دیگر، گر چه متأسفانه بدحجاب لااقل با ظاهر خود بر خلاف فرد چادری باوقار، دورباشی به نامحرم اعلام نمی کند.

پیامدهای نادرست استفاده از بانوان چادری در گشت ارشاد

2. نمی فهمم چه اصراری است که در گشت ارشاد از بانوان چادری استفاده شود. استفاده از افراد چادری در گشت ارشاد، امری است توجیه ناپذیر با پیامدهای ناگوار. مثلا وقتی در مواردی ولو نادر، ارشاد زبانی به مقاومت و درگیری می انجامد در برخی از افراد جامعه نسبت به چادر بغض و کینه پیدا می شود و نوعی دو دستگی در اجتماع پدید می آورد. آیا کودک همراه آن خانم سست حجاب، در آینده چادری خواهد شد یا مُبلغی بر ضد چادر؟ استفاده از بانوان چادری در گشت ارشاد همان میزان اشتباه است که قرار دادن روحانیون در خودروهای گشت ارشاد.

حتی اگر لباس رسمی بانوان در نیروی انتظامی چادر است در مورد گشت ارشاد این استثنا لازم است. چه ایرادی دارد خانمهایی با حجاب کامل و حتی رنگ مانتوی روشن و شکیل (در حدود شرعی) در گشت ارشاد فعالیت کنند؟ این پیام باید رسانده شود که پوشش چادر، ملاک جمهوری اسلامی برای رعایت حجاب نیست و صرفا حفظ حدود شرعی پوشش، مدنظر است. تصاویر متعدد از برخورد افراد چادری با بدحجابان این تصور را به ویژه برای بیننده خارجی پدید می آورد که گویی اشکال کار این است که چرا مانند من چادر نداری. روشن است که این پیشنهاد، با اعتقاد به اینکه چادر آنهم به رنگ مشکی را برترین حجاب بدانیم منافاتی ندارد.

سخنی با مخالفان گشت ارشاد

3. در روشهای مواجهه با بدحجابی ایراداتی هست و از جمله در کار گشت ارشاد که مجال توضیح آن نیست، ولی از این نکته نگذرم که بد نیست مخالفان وجود گشت ارشاد، این روزها به فضای مجازی که گشت ارشاد ندارد نظری بیندازند و انفجار ناسزاهای بسیار رکیک از طرف دهها و صدهاهزار کاربر ایرانی و بعضا خانم را – که اکثر آنان با نام و تصویر واقعی در صفحه اینستاگرام کامنت می گذارند – ببینند. بوی تعفن این اقدام که سابقه هم دارد به حدی بود که به سرعت در رسانه های خبری جهان انعکاس یافت.

بیشتر فکر کنیم: دادن فحشهای رکیک و ناموسی – که برخی از آنها از نظر شرعی چنان قبیح است که دهها ضربه شلاق برای آن تشریع شده است – آنهم فحش دادن نه به صورت درِ گوشی و یا درون خانه و جمع دوستان و یا حتی جمع خیابانی، بلکه در حضور میلیونها کاربر ایرانی از کودک و نوجوان و زن و مرد؛ آنهم نه فحشی که فقط گفته شود بلکه الفاظ لجنی که ثبت می شود؛ برای چه؟ برای اینکه یک بازیکن، مقداری خشن به سوی توپ یا پای حریف رفته است! برخی از حرمت شکنان فضای مجازی اگر در فضای حقیقی مانعی نبینند در کجا توقف خواهند کرد؟
خلاصه

نکته اصلی برای کسانی که تمام مطلب را نمی خوانند این است:

اهمیت هیچ واجبی به پایه نماز نمی رسد. ولی آیا می توان قاطعانه نتیجه گرفت که همیشه جایگاه هر انسان نمازخوانی نزد خداوند از جایگاه هر انسانی که نماز نمی خواند بالاتر است؟ خیر. ابن ملجم و شمر هر دو نمازخوان بودند ولی یقینا جایگاه یک جوان «تارک نماز» نزد خدا از ایندو بهتر است. پس نباید دو مطلب را با هم اشتباه کرد. اهمیت یک واجب شرعی یک مسأله است و مقام معنوی کسی که آن امر واجب را انجام می دهد مسأله ای دیگر.

فرد باحجاب و خانواده اش هرگز نمی توانند خود را نزد خداوند از فرد سست حجاب بهتر بدانند. پس تذکر درباره حجاب یا هر امر شرعی دیگری از بالا به پایین نیست و این درست خلاف احساسی است که یک فرد سست حجاب در مواجهه با تذکردهنده دارد. با اصلاح این احساس، فضای حاکم بر امر به معروف و نهی از منکر در جامعه و نیز میزان کارآیی آن بهبود می یابد.

پیامی که نتوانستیم به سست حجابان رسانده و بلکه در ذهن و قلب خود به عنوان تذکردهنده جایگیر کنیم همان است که امام خمینی (ره) به بیان دیگری در کتاب چهل حدیث خود به آن اشاره می کنند و این فراز، حسن ختام این نوشتار است:

«به نفس و شیطان بگویید ممکن است این شخصی که مبتلاست به معصیت، دارای ملکه ای باشد یا اعمال دیگری داشته باشد که خدای تعالی او را به رحمت خود مستغرق کند و نور آن خُلق و ملکه، او را هدایت کند و منجر شود کار او به حسن عاقبت، و شاید به واسطه همین بدبینی تو، کارت منجر به بدی عاقبت شود» (چهل حدیث، ص67).

انتهای پیام