«اختلاف نظر» از نگاه معرفت‌شناسی
یک پژوهشگر فلسفه دین می‌گوید: معرفت‌شناسی می‌گوید در اختلاف‌نظر بین کارشناسان، باید به نظر متخصص‌تر عمل کرد.
به‌گزارش انصاف نیوز، دکتر غزاله حجتی، پژوهشگر فلسفه دین، اختلاف‌نظر از منظر معرفت‌شناختی را در باشگاه اندیشه به بحث گذاشت و ضمن توضیح ترجیح نظر کارشناس متخصص‌تر در اختلاف‌نظرها، درباره سه حالت تأیید، تعلیق و انکار باور یک نظر توضیحات مفصلی داد.
جلسه اول از سلسله نشست‌های اختلاف‌نظر شنبه ۲۱ خرداد به همت مدرسه مطالعات دیالوگ در باشگاه اندیشه برگزار شد. سخنران این نشست غزاله حجتی بود که پیش از شروع جلسه به همراه دبیر مدرسه دیالوگ برای هادی خانیکی آرزوی بهبودی کردند.
حجتی در ابتدای جلسه، مسأله اختلاف‌نظر (disagreement) را در ایران نوپا خواند و نوید داد که ترمینولوژی این بحث را در این جلسه توضیح دهد و در جلسه‌ای دیگر اختلاف‌نظر دینی را مورد بررسی قرار خواهد داد.
حجتی تذکر داد اولاً باید توجه کرد رواداری و تسامح پیامدهای اختلاف‌نظر بوده و در محدوده اخلاق و نه معرفت‌شناسی بررسی می‌شود. ثانیاً مهم‌ترین پرسش در موضوع اختلاف‌نظر را باید درست مطرح کرد؛ یعنی کدام اختلاف‌نظرها شایستگی بررسی معرفت‌شناسانه را دارند؟
حجتی با یک مثال فرضی، سؤالش را این‌طور ترسیم کرد که: فردی با بررسی مجموعه‌ای از شواهد، به صدق p رسیده و فردی دیگر و هم‌شأن او طی گفتگو بر اساس همان شواهد، به کذب p رسیده است. اگر شرایط ایزوله باشد و این دو نفر هم‌تراز نباشند، به دلیل ترجیح نظر کارشناس بر غیرکارشناس به مشکلی برنمی‌خوریم، ولی در شرایطی که دو نفر هم‌تراز و همتا داریم، نقض شدن آن باور را شاهد خواهیم بود.
حجتی در توضیح شرایط همتایی معرفتی گفت همتایی در جایی است که طرفین، در تحصیلات، مطالعه و وزن شواهدشان نسبتا برابر باشند؛ مثل دان کیوپیت و کیث وارد، دو عضو دپارتمان فلسفه کیمبریج که بر سر ناواقع‌گرایی و واقع‌گرایی دینی با هم اختلاف‌نظر دارند. در مقابل، مثال‌نقض آن، اختلاف یک خداباور با یک خداناباور است که یکی دیگری را کاملاً متوهم می‌داند.
حجتی وارد موضوع توجیه معرفتی اختلاف‌نظر به‌مثابه اختلاف بر سر باور به گزاره‌ها شد که باعث می‌شود در وهله اول، مواجهه با گزاره‌ها مهم باشد. او توضیح داد در برابر هر گزاره سه واکنش می‌تواند در کار باشد؛ یا شخص باور دارد نظر مخالفش صادق است یا باور دارد آن نظر کاذب است یا به نتیجه نمی‌رسد. اما در رویکرد دیگر که حجتی آن را مدرّج نامید، می‌توان بی‌نهایت حالت برای صدق یا کذب یک باور فرض کرد.
در نتیجه به نظر حجتی، سه موضع در پی اختلاف‌نظر پدید می‌آید؛ حفظ باور فعلی خود، تعلیق باور خود یا پذیرش باور دیگری.
حجتی سپس به موضوع حل اختلاف‌نظر با مراجعه به کارشناس پرداخت و گفت کارشناسان و متخصصانی که به آنان رجوع می‌شود، چون نظرشان به تقویت یا تضعیفِ شواهد مرتبه اول منجر می‌شود، خودشان در حکم شاهد مرتبه بالاترند.
او در ادامه توضیح داد چند مسأله در خصوص نظر کارشناشان باید مطرح شود. حجتی به این ترتیب توضیح داد در شرایطی که دو کارشناس همتا نباشند، پذیرش نظر یکدیگر موجه نیست و باید به تعلیق باور روی آورد که نوعی احتیاط در اظهارنظر است، ولی اگر دو طرف همتا باشند، موضوع شاهد مرتبه بالاتر مطرح می‌شود که می‌تواند قوت توجیه نظر یک کارشناس را افزایش می‌دهد.
حجتی در آخر سخنانش توصیه کرد فصل مربوط به یکتایی و نایکتایی معرفتی از کتاب اختلاف‌نظر نوشته‌ی برایان فرانسیس و کتاب اختلاف‌نظر دینی تألیف خودش می‌تواند برای آشنایی با مباحث بعدی پرونده در باشگاه اندیشه مفید باشد.
در انتهای جلسه، محمدرضا لبیب، دبیر علمی مدرسه دیالوگ از این جلسه جمع‌بندی خودش را ارائه داد و نقشه‌ای از مباحث جلسات بعد را هم به‌اختصار ترسیم کرد.
به گفته او، جلسه بعدی پرونده اختلاف‌نظر در این باب خواهد بود که آیا شاهد واحد می‌تواند رویکردهای متفاوتی ایجاد کند؟ محسن زمانی و محمود مروارید دو پژوهشگر برجسته فلسفه تحلیلی به ترتیب در تأیید مصالحه‌گرایی و نقد آن صحبت می‌کنند و بعد از آن، اختلاف‌نظر از منظر فقهی با ارائه‌ی سروش محلاتی توضیح داده می‌شود.
به گفته لبیب، سخنرانی‌های پیرامون اختلاف‌نظر، با جواد حیدری و موضوع خویشتن‌داری معرفتی در اختلاف‌نظر سیاسی، اختلاف‌نظر در تاریخ ادبیات فارسی با اردشیر منصوری و همچنین گفتارهایی از حسین شیخ‌رضایی، محمدابراهیم آزادگان و خودش به عنوان دبیر علمی ادامه پیدا می‌کند.
انتهای پیام
