عبور عوامانه از پیامبری

مرتضی زارعی، مدرس دانشگاه در یادداشتی با عنوان «عبور عوامانه از پیامبری» که در اختیار انصاف نیوز قرار داده است، در نقد کتاب «مسیر پیامبری» نوشته‌ی صدیقه وسمقی نوشت:

سال گذشته کتابی در اینترنت منتشر شد با نام «مسیر پیامبری» و در این کتاب ادعا شد که پیامبران از ناحیه خداوند نبوده اند. پیشتر دکتر سروش گفته بود وحی یک تجربه شبه الهام شاعرانه است (درمقالات تجربه نبوی)  بعدها وحی را  نوعی خواب دانست (در گفتار رویای رسولانه) و برای هیچکدام از ادعاها برهان قابل اعتناء نیاورد بلکه در استناداتی که در نظرات اخیر خود در دفاع از اسلام قدرت آورد نشان داد که در عمل ادعای رویای رسولانه را قبول ندارد اما خانم وسمقی نویسنده کتاب «مسیر پیامبری» فراتر رفته واصل پیامبری را نفی نموده اند و ایشان هم دلیل و برهانی ذکر نکرده اند وصرفا استبعاد ورزیده و حس خود را در اینکه بعید است چنین امری رخ داده باشد مطرح نموده اند و به خاطر نرسیدن به جواب سئوالات خود در باره پیامبری اصل آن را انکار نموده اند.

اینها همه بیش از هر چیز بازگشت به نشناختن گوهر وحی دارد. ما اگر در شناخت وحی دچار قیاس شویم یا باید وحی را در حد تجربه شعری و بعد خواب تنزل دهیم یا اصل آن را انکار کنیم اما باید توجه نمود که وحی در بعد معرفتی در قالب هیچ کدام از راه های معرفت مرسوم بشری از هنر تا عرفان تا فلسفه و علم جای نمی گیرد و تلاش برای این همسان سازی در بیراهه ره پیمودن است. کسانی که بیشتر نگاه معرفتی دارند و می کوشند وحی را در یکی از قالب های مذکور درآوردند سر از رویای رسولانه در می آورند. همچنین وحی از جهت نگاه هویتی نیز در قالب هویت بخش های مرسوم بشری قرار نمی گیرد و نمی توان وحی را فرضا زنانه یا مردانه دید یا  مکان وحی را دلیل محدودیت گوهر آن دانست این که خانم وسمقی پرسیده اند چرا وحی بر زنان نازل نشده است؟ یا چرا پیامبران از خاورمیانه بوده اند نه ازجاهای دیگر؟ ونتیجه گرفته اند پس اساسا وحی از جانب خدا نسیت چون خدای پیامبران باید برای همه باشد و با همه نسبت داشته باشد. توجه نکرده اند همان طور که وحی در جنبه معرفتی وحی است؛ نه الهام، نه فکر، نه مهارت، در بعد هویتی نیز وحی نه مردانه، نه زنانه و نه شرقی و نه غربی است و اگر پیامبران همه مرد بوده اند بازگشت به بعد رسالت دارد نه نبوت. پیامبران دو ساحت دارند بُعد دریافت وحی و ارتباط گیری با غیب و بُعد ابلاغ وحی و مرتبط ساختن مردم با غیب.

در بُعد اول زنانی مثل مریم و مادر موسی و حضرت فاطمه  (س) مخاطب وحی بوده اند که نشان می دهد زنان نیز  قابلیت دریافت وحی را دارند اما چون در پیامبران بُعد دوم نیز هست و بناست وحی را به مردم برسانند و در این زمینه با دشمنان درگیر خواهند شد این جاست که مردان برای پیامبری برگزیده می شوند. همان گونه که پیامبران از میان افراد ساده جامعه مثل چوپان و مکتب نرفته  انتخاب می شوند تا پیامبر باپیش فرض های علمی و فلسفی در دریافت وحی تصرف نکند. همچنین آنچه مهم است پیام پیامبران است که آیا پیامی جهان شمول وانسانی دارد یا نه؟

با تامل در قرآن که عصاره دعوت همه انبیاء الهی در آن جمع شده است می بینیم مشحون از پیام های جهانی و انسانی و غیر مقید به زمان و مکان است. کرامت بخشیدن به انسان از آن جهت که انسان است (اسرا/۷۰) رسمیت دادن به همه اقوام و ملل و ملاک ارزش و برتری را تنها تقوا شمردن و تنوع قومیت و نژاد را برای شناخت یکدیگر دانستن(حجرات /۱۳) و آیات بسیار دیگر نشان از جهانی بودن دعوت پیامبران الهی دارد و می توان حکمت ظهور پیامبران  بزرگ الهی  از حوزه خاورمیانه را دراین تمایز برشمرد که خاورمیانه بین شرق و غرب قرار دارد ومستعد در پرورش افراد و جوامع معتدل و مُرکب از عقل و عشق  است. قرآن نیز به این نکته در تبیین جایگاه درخت نبوت و وحی اشاره می کند که نه شرقی است و نه غربی(نور/۳۵)  و همان طور که در بُعد معرفتی پیامبر غیر فیلسوف، ظرفیت و استعداد دریافت وحی را دارد و اگر قبلا فلسفه خوانده باشد یا در علمی متبحر باشد پیش فرض های علمی و فلسفی حجاب از دریافت وحی خالص می گردد در مکان نیز پرورش پیامبران  و جاگیر شدن پیامشان در منطقه ای که بین شرق و غرب است مستعد اعتدال توحیدی است.

تاریخ نیز گواهی می دهد که غرب دور و شرق  دور اغلب از مسیر اعتدال به دور بوده اند. یکی افراط در عقل و دیگری افراط در عشق داشته است. غرب دور غلو در واقعیت و شرق دور غلو در حقیقت داشته غرب با برجسته کردن واقعیت وآنچه که هست، حقایق را نادیده گرفته و شرق با غلو در ایده ها  وآنچه باید باشد، واقعیات را خوب ندیده است لذا در غرب فلسفه های خشک  و در شرق عرفان های شل پدید آمد حتی در مکاتب معاصر نیز ایده‌گرایی مارکسیستی در شرق وواقع گرایی لیبرالیستی در غرب بیشتر طرفدار یافت. از نگاه دیگر  مخاطب اصلی وحی پیامبران فطرت مردم است و مردمان خاورمیانه که کمتر تحت حاکمیت امپراطوری های غربی و شرقی بوده اند،  فطرت خود را بیشتر حفظ نموده بودند لذا  مخاطب اول وحی پیامبران قرار گرفتند تا این درخت در آنجا پا گیرد و بار دهد و ثمراتش به شرق و غرب رود.

انتهای پیام