بازخوانی حمله به سفارت انگلیس و کلید کارساز روحانی

بازخوانی ماجرای تلخ حمله به سفارت انگلیس و دیپلماسی ضعیف دولت احمدی‌نژاد و مروری بر همۀ آنچه که بر سر دیپلماسی کشور آمد.

خدیجه غبیشاوی در خبرآنلاین گزارش داد: بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت خارجه کشورمان از ارتقاء سطح روابط تهران و لندن به سفیر دائم خبر داد تا روابطمان با انگلیس پس از حمله افراد خودسر به سفارت این کشور در تهران در آذر 90، امروز به نقطه 6 سال گذشته باز گردد.

به گزارش خبرآنلاین، چهارسال دوم دولت احمدی نژاد را می توان دوران افول سطح روابط خارجی ایران در منطقه و جهان خواند، دورانی که روز به روز بر انزوای تهران در عرصه های مختلفی چون سیاست و اقتصاد افزوده می شد، لندن و اوتاوا کرکره سفارت خانه های خود را در تهران پایین کشیدند قطعنامه های تحریمی علیه تهران با رای بالا در مجامع بین المللی به تایید و تصویب می رسید تا نبود تدبیر و دوراندیشی در عرصه سیاست خارجی در این دوران بیش از پیش نمایان شود. انزوا و بی تدبیری که از سوی رهبر انقلاب نیز بارها رد شده بود.

مقام معظم رهبری در سخنرانی که اوایل سال 95 ایراد داشتند با تاکید بر این مهم عنوان داشتند: ما هیچگاه قائل به قطع رابطه با دنیا و حصار کشیدن به دور خود نیستیم، بلکه می‌گوییم ارتباطات سیاسی و مبادلات اقتصادی داشته باشید، اما هویت و شخصیت اصلی خود را از یاد نبرید و هنگامی که می خواهید سخن بگویید یا قرار داد امضا کنید، همچون نماینده ایران اسلامی و نماینده اسلام سخن بگویید و پشت میز قرارداد بنشینید و هوشمندانه اقدام کنید.

اکنون و با گذشته 3 سال از دولت روحانی، روابط ایران و انگلیس که به طور کامل قطع شده بود گام به گام بازسازی شد، وزرای خارجه ایران و انگلیس در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل متحد بر سر پرونده هسته ای با یکدیگر مذاکره کردند، رئیس جمهور ایران و نخست وزیر انگلیس برای نخستین بار در تاریخ جمهوری اسلامی ایران سال 93 با یکدیگر به گفت وگو نشستند، ویلیام هیگ در سفر به ایران پس از امضای توافق هسته ای چراغ سفارت لندن را در خیابان فردوسی روشن کرد و دو کشور سفیر غیرمقیم برای خود انتخاب کردند تا امروز پس از گذشت 6 سال ما به نقطه اول بازگردیم، احیا و بازسازی کامل روابط و تعیین سفیر در سفارت خانه های ایران و انگلیس.

در ادامه نگاهی داریم به بازخوانی آنچه بر روابط ایران و انگلیس در 6 سال گذشته و پس از حادثه حمله افراد خودسر به سفارت این کشور در تهران گذشت.

پنج سال از هشتم آذر سال 90 می گذرد، از روزی که دانشجویان خودسر، بسیجی و یا آنطور که برخی از رسانه های دولتی معرفی کرده بودند دانشجویان دانشگاه های تهران بالای دیوار سفارت انگلیس در خیابان فردوسی رفتند، به درون ساختمان سفارت کوکتل مولتف و سنگ پرتاب کردند، عکس ملکه بریتانیا را پایین کشیدند و پرچم ایران را در سر در سفارت نصب کردند، حمله ای که آغازی بر پایان روابط دیپلماتیک میان دولت های ایران و انگلیس در دولت احمدی نژاد بود.

رابطه تهران – لندن در یک قرن اخیر رابطه ای پر فراز و نشیب بوده و هست، فراز و نشیبی که به چهار بار قطع کامل روابط انجامید و دوباره از سر گرفته شد. اولین‌بار پس از انتخاب دکتر مصدق به عنوان نخست‌وزیر ایران در سال ۱۳۳۲ بود که رابطه ایران و انگلیس آنچنان تیره و تار شد که درنهایت به قطع روابط دو کشور انجامید. دیگری در سال ۱۳۵۸ و بعد از پیروزی انقلاب در ایران بود که دولت بریتانیا سفارت خود را در ایران تعطیل کرد. سفارت انگلیس در ایران برای سومین بار پس از صدور فتوای قتل سلمان رشدی تعطیل شد و چهارمین و آخرین بار نیز سفارت انگلیس در ایران سال ۱۳۹۰ در پی حمله ای افراد خودسر که خود را دانشجو می خواندند سفارت انگلیس در ایران بسته شد، دیپلمات های ایران در سفارت تهران در لندن اخراج و سفارت ایران نیز در انگلیس بسته شد تا بار دیگر آسمان روابط ایران و بریتانیا ابری شود.

داستان حمله به سفارت انگلیس از چه قرار بود؟

اواخر آذرماه بود که سایت سفارت انگلیس در ایران، به مناسبت روز جهانی حقوق‌بشر یادداشت انتقادآمیزی درباره وضعیت حقوق‌بشر در ایران به قلم سایمون گَس، سفیر بریتانیا در تهران منتشر کرد. در واکنش به این اتفاق وزارت امور خارجه جمهوری‌اسلامی ایران، سایمون گَس را احضار کرد. به موازات این اقدام وزارت خارجه، نمایندگان مجلس نیز خواستار «اخراج سفیر انگلیس از تهران و کاهش سطح روابط سیاسی» با این کشور شدند. کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس نیز خواستار تجدید نظر دولت محمود احمدی‌نژاد در روابط با پادشاهی متحده و کاهش احتمالی سطح و حتی تعلیق این روابط شد.

پس از اینکه سایمون گس سفیر انگلیس در تهران از این طرح مجلس خبردار شد به تکاپو افتاد و در نامه‌ای در 18 بهمن 1388 خطاب به علاءالدین بروجردی رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس، این اقدام را تأسف‌آور خواند و آن را به نفع هیچ یک از طرفین ندانست و دخالت انگلیس در امور داخلی ایران را غیرواقعی برشمرد و افزود: «این سفارت و اعضاء و کارمندان آن نقشی در هیچ فعالیتی برای تضعیف جمهوری اسلامی ایران نداشته‌اند.»

بروجردی 27 بهمن ماه در پاسخ به نامه سایمون گس این چنین نوشت: «به دلیل مواضع خصمانه کشور متبوع جنابعالی علیه جمهوری اسلامی ایران، اکثریت نمایندگان ملت بزرگ ایران بر لزوم کاهش سطح روابط دو کشور و حتی قطع رابطه تأکید داشته و خواستار واکنش به اقدامات دولت بریتانیا علیه ملت ایران هستند.»

پس از آن نمایندگان مجلس در آبان سال ۱۳۹۰ با رای بالا وزارت امور خارجه ایران را موظف کردند ظرف دو هفته روابط سیاسی با دولت بریتانیا را به سطح کاردار و روابط بازرگانی با این کشور را به حداقل ممکن برساند.
مصوبه به مرحله اجرا نرسیده بود که عده ای نیروی به اصطلاح خودجوش که خود را دانشجو معرفی کرده بودند اقدام به ورود به سفارت انگلیس در تهران کردند و پرچم بریتانیا را پایین کشیدند. پس از آن دولت انگلیس روابط خود با ایران را به صورت یک‌جانبه قطع، کادر دیپلماتیک خود را به‌طور کامل از ایران خارج کرد و به کارکنان سفارت ایران و دیپلمات‌های ایرانی مهلتی ۴۸ساعته برای ترک خاک انگلیس داد. عذرخواهی رسمی وزارت خارجه جمهوری‌اسلامی ایران هم تاثیری بر عزم «لندن» در قطع رابطه با «تهران» ایجاد نکرد. دوازدهم آذر دیپلمات‌های ایرانی که از انگلیس اخراج شده بودند، به ایران وارد شدند و روابط رسمی ایران و انگلیس برای چهارمین بار طی ۶۰ سال گذشته قطع شد.

واکنش رهبری به حمله به سفارت انگلیس

قطع روابط دیپلماتیک میان تهران و لندن و حمله به سفارت انگلیس با واکنش های متعدد داخلی همراه بود. مقام معظم رهبری در بیاناتی در این باره فرمودند «در قضیه اخیر اشغال آن سفارت خبیث، احساسات جوانان درست بود ولی رفتنشان (به داخل سفارتخانه) درست نبود. من اجتماعات دانشجویی را تائید می کنم، اما با تندروی در این اجتماعات مخالفم.»

ایشان همچنین بعدها در واکنش به حمله عده ای از افراد خودسر به سفارت عربستان نیز تاکید کردند که نباید به صرف یک اتفاق بسیار بد و غلط همچون حمله به سفارت عربستان، پای حزب اللهی ها و جوانان مؤمن و انقلابی را وسط بکشند. نباید این جوانانی که سینه چاک انقلاب و اسلام هستند به بهانه حمله به سفارت عربستان و یا قبل تر، حمله به سفارت انگلیس که هر دو به ضرر کشور و اسلام است و بنده هم بدم آمد، تضعیف شوند و مورد تهاجم قرار گیرند.

واکنش دولت احمدی نژاد به قطع روابط دیپلماتیک میان ایران و انگلیس

واکنش دولت احمدی نژاد به ماجرای حمله به سفارت انگلیس نیز در نوع خود قابل تامل بود، وزارت خارجه دولت دهم با ابراز تاسف از این حادثه با صدور بیانیه ای به جامعهٔ بین‌المللی متعهد شد که از جان دیپلمات‌های خارجی مقیم تهران محافظت خواهد کرد.
نزدیک ترین روایت را از حال و هوای آن روز وزارتخارجه دولت احمدی نژاد را بعدها رامین مهمانپرست، سخنگوی وزارت خارجه بیان کرد.

آنجا که گفت: همان روز سالروز شهادت شهید شهریاری بود و من می‌خواستم به توصیه آقای صالحی در این مراسم شرکت کنم، وقتی وارد دانشگاه شدم خبرنگاران شروع به پرسیدن سوالاتی راجع به انگلیس کردند که من پاسخی نمیدادم و در خصوص شهید شهریاری صحبت می کردم. کمی از مراسم گذشت که خبرنگاران با پرسیدن این سوال که نظرتان راجع به بالا رفتن نیروهای تجمع کننده از دیوار سفارت انگلیس چیست؟ مواجه شدم و خبرنگاران هم با تعجب شدید من مواجه شدند، من به سرعت بلند شدم و به سمت ماشین رفتم و به دوستان معاون در وزارت خارجه تماس گرفته و قرار بر تشکیل جلسه فوق العاده شد زیرا وزیر خارجه فکر میکنم در سفر به عربستان به سر می بردند و در تهران نبودند. ساعت 6 جلسه فوق العاده تشکیل شد و معاونین حاضر در جلسه به اتفاق تصمیم بر این شد که موضع صریح و روشنی در این زمینه اتخاذ شود. این در حالی بود که می دانستیم ممکن است بعضی از دوستان در بیرون نظرات متفاوتی داشته باشند و حدسمان هم بر این بود که یک سری از جریانات از این تنش به وجود آمده حمایت می‌کردند.

مهانپرست با بیان اینکه احساسم این بود که برخی از جریانات تند از حوادث سفارت انتگلیس حمایت می کنند و از این ماجرا نفع می‌برند. به همین دلیل یک بیانیه تنظیم کردیم و در آن اشاره کردیم که جمهوری اسلامی ایران و وزارت خارجه به اصول دیپلماتیک پایبند است و حفظ جان دیپلمات‌های خارجی و اماکن دیپلماتیک نیز بر عهده‌ی ما است. من چون حدس می‌زدم که ممکن است این بیانیه با تاخیر منتشر شود از همکارانم در اداره کل مطبوعات خواستم که این بیانیه را برای تمام خبرگزاری‌‎های خارجی فکس کنند و در تمام طول دوران سخنگویی من برای یک بار این اتفاق افتاد.

مصداق این سخنان مهماندوست هم حضور حمید رسایی از نمایندگان عضو جبهه پایداری در مقابل سفارت در زمان حمله بود. او در سخنرانی در جمع تجمع‌کنندگان مقابل سفارت گفته بود: «اگر انگلیسی‌ها بخواهند بیش از این زبان‌درازی و در امور داخلی کشور ما دخالت کنند، مسئولان جمهوری اسلامی واقعا نمی‌توانند جلوی خشم انقلابی ملت را که ۳۲ سال است آمریکایی‌ها در آن می‌سوزند، بگیرند».
علی اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی و وزیر خارجه نیز که در زمان حمله به سفارت انگلیس در عربستان حضور داشت در خاطره ای درباره اشغال این سفارتخانه عنوان می کند «در آن زمان برای شرکت در جلسه‌ای در جده بودم زمانی که در جلسه حضور داشتم یکدفعه به صورت تلفنی به من اطلاع دادند که چرا نشسته‌ای؟ سفارت انگلیس در تهران را گرفته‌اند. همانجا به صورت تلفنی با ویلیام هیگ صحبت کردم و تلاش کردم قضیه را جمع کنم.». صالحی گفت: «وقتی می‌آیید سفارت انگلیس را می‌گیرید، نباید انتظار داشته باشید که کشورهای اروپایی برای شما نقل و نبات پخش کنند.»

واکنش فرمانده نیروی انتظامی به بالارفتن افراد خودسر از دیوار سفارت انگلیس

فرمانده نیروی انتظامی تهران اما نظری کاملا متفاوت با دستگاه دیپلماسی و دیگر مقامات کشورمان درباره حادثه سفارت انگلیس داشت، اسماعیل احمدی مقدم در نخستین کنفرانس خبری پس از این واقعه، گفت: به نظرم این موضوع دامی بود که آنها گسترداندند و خودشان در را باز کردند چرا که درب دولایه و ضد گلوله است و تنها از اتاق کنترل هدایت و باز می شود. البته معتقدم عده ای افراطی این اقدام را کردند چرا که وقتی خودمان در خاکمان جا می دهیم باید از آنها حمایت کرده و امنیت شان را تامین کنیم. عده ای رفتند در باغ قلهک و پرچم را پائین کشیدند که این کار بسیار زشت بود. وقتی برای دستگیری آنها وارد عمل می شدیم مورد هجوم جریانهای دانشجویی قرار می گرفتیم. در میدان فردوسی خواهران را جلو فرستاده بودند که ماموران با آنها برخورد نکنند.

واکنش های بین المللی به حمله به سفارت انگلیس در تهران

پس از این حادثه کشورهای اروپایی واکنش تندی به این موضوع نشان دادند و سفرای ایرانی را احضار کردند و حتی نجوای بسته شدن سفارت‌هایشان در تهران را زمزمه کردند تا سیاست های ایران هراسی و انزوای تهران در منطقه و جهان در آن زمان به اوج خود برسد.

دیوید کامرون، نخست‌وزیر وقت انگلیس در واکنش به این حمله آن را رسوایی بزرگ خواند و اعلام کرد که تهران در قبال این حمله، خسارت سنگینی را خواهد پرداخت. شورای امنیت سازمان ملل، کشورهای غربی و روسیه این حمله را محکوم کردند؛ نیکلا سارکوزی، رئیس‌جمهور وقت فرانسه، این اتفاق را افتضاح خواند و خواستار افزایش تحریم‌ها علیه ایران شد؛ هیلاری کلینتون، وزیر وقت امور خارجه آمریکا نیز این اتفاق را بی‌حرمتی به جامعه جهانی خواند. پس از دیپلمات‌ها، عده‌ای از دانشجویان ایرانی در انگلیس نیز اخراج شدند و دولت انگلیس از تحریم نفتی ایران حمایت کرد.

نسیم امید و باز شدن درب سفارت انگلیس در تهران

پس از پیروزی روحانی در انتخابات 24 خرداد 92 که با وعده تنش زدایی و بهبود روابط با کشورهای همسایه، اروپایی و آمریکایی و حل پرونده هسته‌ای تهران همراه بود، شاهد چرخش کلید تدبیر در قفل سفارت خانه های تعطیل شده در تهران و رقم خورد اولین ها در عرصه سیاست خارجی بودیم.
تلاش ها برای احیای روابط تهران و لندن آغاز شد و در نخستین گام، این نخست‌وزیر انگلیس بود که در نامه‌ای به رییس جمهور ایران پس از مراسم تحلیف ابراز امیدواری کرد که انتخاب وی فرصت جدیدی برای بهبود روابط میان لندن و تهران باشد؛ کامرون همچنین در حاشیه اجلاس گروه ۸ در شمال ایرلند به خبرنگاران گفت که انگلیس کاملا آماده است تا به نشانه‌های تغییر رویکرد در ایران پاسخ دهد. وی افزود: من همواره باور داشته‌ام که بهترین رویکرد در مورد ایران تعامل است و اینکه به ایرانیان نشان داده شود راهی متفاوت پیش روی آنهاست.
ویلیام هیگ، وزیر خارجه انگلیس نیز در تماس‌ تلفنی با علی اکبر صالحی، وزیر خارجه وقت کشورمان‌ – که تا زمان رای اعتماد به ظریف در وزارتخارجه حضور داشت- گفت که انگلیس آماده بهبود روابط با ایران بر مبنایی «گام به گام» است و تمایل دارد تا با وزیر خارجه ایران دیدار کند.

جک استراو، وزیر خارجه اسبق انگلیس و نماینده مجلس عوام و عضو گروه پارلمانی دوستی ایران و انگلیس که بارها به تعریف و تمجید از حسن روحانی پرداخته بود، از دیگر افرادی بود که پس از روی کار آمدن دولت روحانی دست دوستی به سمت دولت جدید ایران دراز کرد.

شهریور 92 وزرای خارجه ایران و انگلیس در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل متحد دیدار و گفت وگو کردند، دیدار و مذاکراتی در جهت رایزنی برای بهبود روابط دو کشور و همچنین پیشبرد مذاکرات هسته ای ایران و گروه 1+5 که در آن زمان قرار بود نخستین گام ها برای آغاز دور جدیدی از مذاکرات برداشته شود.

مهر 93 اما دیداری تاریخی در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل متحد برگزار شد و برای نخستین بار عالی رتبه ترین مقامات اجرایی ایران و انگلیس بایکدیگر دیدار کردند. دیوید کامرون و حسن روحانی با یکدیگر به بحث و گفت وگو نشستند تا پازل تدبیر و امید یکی پس از دیگری در عرصه سیاست خارجی کامل شود.

در نهایت تابستان 94، فیلیپ هاموند، وزیر خارجه انگلیس در راس هیئتی بلندپایه وارد تهران شد ونخستین کاری که انجام داد رفتن به سفارت لندن در خیابان فردوسی و باز کردن قفل در سفارت بود؛ بار دیگر روابط ایران و انگلیس که دست خوش تحولات بسیاری شده بود از سر گرفته شد تا دو کشور صفحه جدیدی را در روابط فی ما بین تجربه کنند.

انتهای پیام