چرا مردم به ایران اینترنشنال پناه می‌برند؟

اکبر نصراللهی، رئیس دانشکده علوم اجتماعی، ارتباطات و رسانه دانشگاه آزاد تهران مرکزی با انتقاد از عملکرد رسانه‌های فارسی‌زبان خارج کشور در اعتراضات ۱۴۰۱، دلیل توجه مردم به این رسانه‌ها را «سوابق بد رسانه‌های رسمی» و «اعتماد پایین به مسئولان» می‌داند.

آقای نصراللهی در گفت‌وگو با انصاف نیوز گفت: مردم با توجه به سوابق بد رسانه‌های رسمی و همینطور اعتماد پایینی که به مسئولان دارند به رسانه‌هایی مثل ایران اینترنشنال که رسانه‌نما هستند و کار امنیتی می‌کنند پناه می‌برند.

متن کامل گفت‌وگوی انصاف نیوز با دکتر نصراللهی را می‌توانید در ادامه بخوانید:

انصاف نیوز – عملکرد رسانه‌های فارسی‌زبان خارج کشور و به طور مشخص ایران اینترنشنال را در مواجهه با اعتراضات ۱۴۰۱ چطور ارزیابی می‌کنید؟

سال گذشته بود که آقای شمس الواعظین در گفت‌وگویی در کلاب هاوس هنگامی که از او درباره‌ی ایران اینترنشنال، بی بی سی، روح الله زم و …‌ پرسیدند گفت اینها رسانه نیستند بلکه «زرد» هستند. من هم واقعا اعتقادم بر این است که اگر تا حالا در مورد ایران اینترنشنال شک و تردیدی هم وجود داشت که آیا رسانه است یا نه، الان دیگر به یقین می‌شود گفت که ایران اینترنشنال در واقع هیچ یک از اصول اخلاقی و حرفه‌ای رسانه را دارا نیست.

در حوادث اخیر شاهد هستیم که‌ ایران اینترنشنال اعتباری که در نزد برخی داشته را قمار کرده است و مشخص شد که رسانه‌ی آل سعود قرار نیست کار رسانه‌ای کند بلکه کار امنیتی می‌کند و امنیت مردم ایران را هدف قرار داده است‌.

ایران اینترنشنال اتاق جنگ روانی علیه مردم ایران بود

انصاف نیوز – برای اثبات این موضوع شواهد و مصادیقی هم از عملکرد این شبکه وجود دارد؟

با قرائن و شواهد مختلف می‌شود گفت که آنچه ایران اینترنشنال از اتفاقاتی که در ایران می‌گذشت منعکس می‌کرد نه تنها آنطور که خودشان ادعا دارند به شکل متوازن، منصفانه و دقیق نبود، بلکه اتفاقات را کاملا وارونه و جانبدارانه و نادرست پوشش می‌داد. ایران اینترنشنال یک اتاق عملیات و جنگ روانی علیه مردم ایران بود و نه یک رسانه‌ای که بخواهد حق مردم برای داشتن اطلاعات و اخبار را تامین کند.

انصاف نیوز – اما با این وجود بخشی از جامعه به همین رسانه توجه جدی دارد. دلیل این موضوع چیست؟

متاسفانه شاید فراتر از یک بخش از جامعه باشد و جمع قابل توجهی از مردم به ایران اینترنشنال و سایر شبکه‌های ماهواره‌ای توجه دارند. به مفهوم این نیست که این رسانه کارش را درست و دقیق انجام می‌دهد بلکه چون رسانه‌های داخلی متاسفانه به دلایل مختلف نمی‌توانند وظایف خبری و اطلاع‌رسانی و تحلیلی خودشان را درست و به موقع انجام دهند شاید مردم گزینه‌ای جز پناه بردن به شبکه‌های اجتماعی و برخی شبکه‌هایی که ادعای رسانه بودن و تولید خبر متوازن و دقیق دارند را ندارند.

توجه مردم به‌خاطر قوت ایران اینترنشنال نیست

این موضوع به خاطر قوت شبکه‌ی ایران اینترنشنال و سایر شبکه‌های ماهواره‌ای نیست بلکه به خاطر ضعفی است که ما درحوزه‌ی تولید و انتشار اخبار و تامین تحلیل‌های مورد نیاز مردم در کشور داریم. متاسفانه گرایش به این شبکه‌ها وجود دارد ولی این گرایش آنقدر زیاد نیست؛ در همین حوادث اخیر به شوخی می‌گفتم که کسانی که ایران اینترنشنال را پیگیری و تعقیب می‌کنند ممکن است فحشی به مسئولان بدهند و از سیاست‌های نظام انتقاد و گلایه کنند اما در کنارش یک فحش هم به ایران اینترنشنال می‌دهند. مثل آدمی که در شرایطی گرفتار شده است، نه اینکه از آن وضیعت راضی باشد ممکن است هر دو طرف را مورد انتقاد قرار دهد الان هم همینطور است.

اینکه من می‌گویم ایران اینترنشنال خبررسانی نمی‌کند و بیشتر دروغ را در قالب لباس حرفه‌ای‌گری و در لباس خبر عرضه می‌کند یک واقعیت است؛ مثلا همین روزها و هفته‌هایی که فراخوان‌هایی داده شد مگر چه حجمی از مردم به خیابان آمدند؟! در خیابان انقلاب یا ولیعصر یا جمهوری با این تراکم جمعیت تهران هر لحظه دوربین را ببرید انبوه جمعیت را می‌بینید، در گزارش‌های این شبکه تصاویر پای مردم را نشان می‌دهد و بعد روی این تصویر صدای شعار پخش می‌کرد. به نظرم هر کسی مختصر سواد رسانه‌ای و خبری داشته باشد می‌تواند متوجه شود که این انعکاس واقعیت تهران و شهرهای مختلف نیست بلکه شما صدای یک شعاری که برای صد نفر از زمانی دیگر است را روی تصاویر راه رفتن افراد دیگر میکس می‌کنید و بعد می‌گویید این تظاهرات مردم تهران است!

یا در مثال دیگر، یادم می‌آید آن روزهای اول اعتراضات و ناآرامی‌ها در تهران، زمانی که آقای رئیس جمهور در سازمان ملل صحبت می‌کرد ایران اینترنشنال به صراحت اعلام می‌کند که شدت اعتراضات و ناآرامی‌ها در ایران به حدی است که آقای رئیسی مستقیم باید به روسیه برود و نمی‌تواند به تهران برگردد. می خواهم بگویم اینقدر حوادث را بزرگنمایی و نادرست و وارونه و خلاف واقعیت نشان می‌دهند.

اگرچه ماجرای مهسا امینی ماجرای تلخی بوده اما حتی اگر فرض کنیم عمدی وجود داشته و به وسیله‌ی فردی در فراجا این اتفاق رخ داده باشد – که البته این‌طور نبود و الان اصلا بحث‌مان این نیست که چه اتفاقی افتاده – اینکه رسانه ای بیاید به نقل از یک فردی که خودش زندانی سیاسی حوادث 88 بوده قبل از اینکه پزشکی قانونی بیمارستان اطلاعیه بدهد و اعلام نظر کند حکم دهد که چه اتفاقی آنجا افتاده رویه نادرستی است. همه اینها قرائن و شواهدی است که ایران اینترنشنال چطور عمل کرده است.

به هر صورت کسانی که سواد رسانه‌ای و خبری دارند می‌توانند متوجه شوند که اصلا عرف و روال نیست که این گونه خبر داده شود. همین ماجرایی که در سفارت عربستان در ترکیه در مورد خاشقچی اتفاق افتاد چند وقت طول کشید تا خود عربستان موضع بگیرد و بپذیرد؟! حدود دو هفته بعدش که اجازه دادند از آن کنسولگری بازدید شود سرکنسول در کمدها را باز می کرد و می‌گفت نگاه کنید چیزی آنجا نیست!

وقتی رویداد این چنینی رخ می‌دهد پروسه تحقیق دارد و زمان‌بر است اما اصلا فرض کنیم مهسا امینی در ایستگاه پلیس کشته شده باشد؛ اینکه اشکال بخشی از سیستم به کل فراجا و از کل فراجا به کل نظام تعمیم داده شود نادرست است؛ کار رسانه که این نیست.

کار رسانه انعکاس آنچه اتفاق افتاده، است

انصاف نیوز – عملکرد ایران اینترنشنال در این هفته‌ها که التهابات کاهش داشته چطور بوده است؟

الان شما زندگی عادی را در تهران می‌بینید، من یک ویدئو از کنسرت آقای صادقلو ددر جشنواره موسیقی ر اینستاگرام گذاشتم و جالب است که حدود یک تا دو هزار نفر جمعیت از طیف‌های مختلف، چه با روسری، مججبه، بدون روسری و… مردم در حال شادی هستند؛ علی رغم این همه تلاشی که همین رسانه سعودی ایران اینترنشنال برای تحریم جشنواره‌ها کرده بود.

اگر ایران اینترنشنال را تحلیل محتوا کنید متوجه می‌شوید که به گونه‌ای از وقایع ایران می‌گوید که انگار شهرهای ایران سقوط کرده و همچنان درگیری هست و هر کسی می‌خواهد بیرون برود باید اسلحه دستش باشد! این کار رسانه نیست؛ کار رسانه تلاش برای انعکاس آنچه که اتفاق افتاده، است؛ نه آنچه دوست داشت اتفاق بیفتد.

انصاف نیوز – آیا در عمل در رسانه‌ها این اتفاق رخ می‌دهد؟

هیچ یک از رسانه‌های دنیا اگر اراده کنند بی طرف باشند و هر آنچه اتفاق افتاده گزارش کنند هم نمی‌توانند، چون گرایشات دینی، مذهبی، ایدئولوژیکی جغرافیا، سن و … همه اثر می‌گذارد. ممکن است عینیت پوشش خبری انعکاس پیدا نکند اما این میزان انحراف از واقعیت نشان‌دهنده آن است که ماموریت این رسانه تامین نیازهای خبری، اطلاعاتی، سرگرمی و تحلیلی مردم نیست.

رسانه باید سوژه‌هایی را انتخاب کند که با نیاز مردم هم‌خوانی داشته باشد

انصاف نیوز – عملکرد رسانه‌های داخلی و به ویژه صداوسیما با همین معیارها چگونه بوده است؟

باز هم تاکید می‌کنم که کار رسانه کار حرفه‌ای است. اولین گام در کار رسانه از قبل از اینکه اتفاقی بیفتد تا بعد از آن سوژه‌یابی مناسب است؛ آن هم در عصر تعدد و کثرت رسانه‌ها، در عصری که من اسمش را «پدیده ارتباط جمعی شخصی» می‌گذارم. یعنی هر کسی تولید کننده، توزیع کننده و مصرف کننده خبر و سایر قالب‌های رسانه‌ای است. در این عصر باید رسانه سوژه‌هایی را انتخاب کند که با نیاز مردم هم‌خوانی داشته باشد. یعنی فاصله‌ی بین سوژه‌های مورد نیاز مردم و سوژه‌هایی که رسانه انتخاب می‌کند کم باشد. پس اولین اشکالی که ما در رسانه‌های رسمی با آن مواجه هستیم این است که سوژه‌هایی انتخاب می‌کنند که ممکن است آنطور که باید و شاید سوژه‌های مردم نباشد‌. یعنی از کنار بسیاری سوژه‌های ناب و درجه اول و مورد نیاز مردم به راحتی عبور می‌کنند. این خودش یک اشکال حرفه‌ای است که در رسانه های مختلف ما وجود دارد.

نکته دوم؛ بعد از اینکه سوژه‌های مورد نیاز را شناسایی کردند، ضرورت دارد سوژه‌ها را در بسته‌بندی‌های جذاب و مورد نیاز مخاطب ارائه دهند این هم خیلی مهم است و به نظر می‌رسد که در این زمینه هم رسانه‌های داخلی ما ضعف دارند.

رسانه‌های ما سهم گروه‌ها، افراد و مشاغل مختلف را به شکل متوازن و منصفانه در خود ندارند

نکته سومی که وجود دارد بحث هم افزایی در تولید اخبار یک بعدی و یک طرفه و نه چند طرفه و نه منصفانه است. در رسانه‌های داخلی به نیاز طبقات مختلف و گروه‌های مختلف و جناح‌های مختلف و اصناف و جغرافیای مختلف بی توجه هستند. فرض کنیم که 40 درصد مردم کشورمان روستایی باشند و شغلشان کشاورزی یا باغداری یا دامداری باشد باید آن افراد به اندازه سهمی که دارند درصدی در رسانه‌ها دیده شوند، همین مورد درباره چهره‌های سیاسی، مشاغل مختلف و… هم مصداق دارد. به نظر می‌رسد که رسانه‌های ما سهم گروه‌های مختلف، افراد مختلف مشاغل مختلف و.‌‌‌‌.. را به شکل متوازن و منصفانه در خود ندارد مثلا خبرهای تهران یا خبرهای برخی از گروه‌ها و حناح ها و مشاغل غلبه دارد بر افراد دیگر و آنها فراموش می‌شوند.

صداوسیما در سی تا چهل سال قبل حبس است

در کنار این موارد، محافظه‌کاری‌هایی هم وجود دارد. به هر صورت در کار رسانه فرد باید جسارت هوشمندانه داشته باشد و در عین توجه به منافع ملی و منافع مردم باید خوب تشخیص دهد و رقبا و دشمنان را ببیند، مخاطب را ببیند و بعد بتواند در کمترین زمان نیاز لحظه را تعیین کند. این است که تعیین می‌کند یک رسانه «اعتبار زا» باشد یا «اعتبار زدا».

به نظر می‌رسد رسانه‌های داخلی از جمله صداوسیما با توجه به تغییراتی که در ظاهرشان اتفاق افتاده همچنان در سی تا چهل سال قبل حبس هستند؛ رقبا را نمی‌بینند و نمی‌توانند کار رقابتی را درک کنند و همچنان متوجه نیستند که «مخاطب» دیگر به «کاربر مخاطب» تبدیل شده است و در عین حالی که مصرف کننده است، توزیع کننده و تولید کننده هم است. نمی‌دانند و متوجه نیستند که کنشگری رسانه‌ای از انحصار از آنها خارج شده و همه در همه‌ی زمینه‌ها کنشگر هستند.

انصاف نیوز – نوع نگاه مسئولان به رسانه تا چه حد بر روی عملکرد رسانه‌ها داشته است؟

آستانه‌ی تحمل پایین برخی مسئولان  هم مزید بر علت است. متاسفانه خیلی از مسئولان آستانه تحمل پایینی دارند. در دولت آقای روحانی وزرا نمی‌توانستند رئیس جمهور را ببینند. برخی موراد فقط در جلسه بودند و تصمیم‌ها تصمیم‌گیری‌های آنها نبوده. اینها نشان می‌دهد که یک مارپیج سکوتی در جلسات آقایان حاکم بوده است. اینها بی تاثیر نیست و بر رسانه هم اثر گذاشته که سعی می‌کنند به موضوعاتی بپردازند خیلی برای آنها مشکلی ایجاد نکند.

اینها باعث شده که رسانه‌های کشور ما در قبال تبلیغات پر حجم بی سابقه و ناجوانمردانه و غیر اخلاقی رسانه‌های ماهواره‌ای از جمله رسانه‌ی سعودی ایران اینترنشنال بازدارنده نباشند‌.

وقتی می گوییم بازدارنده یعنی اینکه رسانه‌های داخلی به گونه‌ای کارشان را انجام دهند که رسانه های رقیب، معاند و معارض در واقع هزینه – فایده کنند و رسانه جدید را تاسیس نکنند و در جای خود متوقف شوند چون حس کنند هر آنچه می‌خواهند بگویند رسانه‌های داخلی زودتر و بهتر از آنان می‌گویند ولی چه چیزی باعث شده که با وجود اینکه آنها در ایران به شکل رسمی دفتر ندارند می‌بینیم که مسائل ایران را سعی می کنند پر حجم و پیوسته پوشش دهند و از هر چیزی استفاده کنند؟! در همین اعتراضات و ناآرامی‌ها ایران اینترشنال به شکل «خبر فوری» اعلام می‌کرد که مثلا یک سطل آشغال را در تهرانسر به آتش کشیدند؛ اینکه میگویم رسانه نیست به این دلیل است. نه این که خیلی قوی باشند ما اینجا ضعیف هستیم که مردم با توجه به سوابق بد رسانه‌های رسمی و همینطور اعتماد پایینی که به مسئولان دارند به رسانه‌هایی که رسانه‌نما هستند و رسانه نیستند پناه می‌برند. مثل کسی که گرسنه باشد و روزها غذا نخورده باشد معلوم است که اگر آب و غذای آلوده و غیربهداشتی هم جلویش باشد می‌خورد چون چاره‌ای ندارد.

انصاف نیوز – و راه عبور از این وضعیت و تغییر شرایط در حوزه‌ی رسانه چیست؟

من فکر می‌کنم که باید رسانه‌های ما به گونه‌ای نیازهای مردم را سریع و فوری و همه جانبه و منصفانه، همانطور که شایسته‌شان است تامین کنند که در واقع یک حالت بازدارندگی ایجاد شود یعنی مخاطبان ما نروند سراغ رسانه‌هایی که در واقع رسانه‌نما هستند و رسانه نیستند.

مجدد تاکید می کنم با توجه به ضعف‌های رسانه‌های داخلی و عقب‌ماندگی‌هایی که در این حوزه وجود دارد تعرض رسانه‌های معاند و غیرمسئول، چه از رسانه‌های ماهواره‌ای فارسی زبان و چه شبکه‌های اجتماعی بی نام و نشان و یا وابسته به آنها، هر روز بیشتر و بیشتر می شود و رسانه‌های داخلی حتی نتوانسته‌اند راهبرد بازدارندگی را محقق کنند و افکار عمومی در برابر سونامی دروغ لشکر رسانه‌ای غرب بی پناه هستند و همین باعث شده است که ما در داخل کشور با پدیده وارونگی افکار عمومی مواجهیم.

یعنی اینکه مردم به واسطه عملکرد نادرست و غلط رسانه ها و مسئولان در گذشته و اعتماد ناکافی و پایین به رسانه ها و مسئولان درست بر عکس آنچه رسانه‌ها و مسئولان می گویند عمل می‌کنند. این وارونگی افکار عمومی نام دارد و پدیده‌ای خطرناکی و یک بحران است.

به نظر من حتی اگر الان رسانه های رسمی و مسئولان ما سریع، دقیق و با فاصله کم از اتفاقات، مسائل را به مردم بگویند و در اطلاع‌رسانی بازسازی اساسی کرده باشند باز هم مردم به دلیل عملکرد گذشته دچار همان وارونگی هستند و به بیماری وارونگی افکار عمومی مبتلا شده‌اند.

باید با تاسف گفت که تا حدود زیادی رسانه‌های معاند و فارسی زبان با وجود همان ضعف‌ها که گفتم تا حدودی موفق شدند بخش قابل توجهی از مردم را ناامید کنند و آنها را به بیماری ناامیدی و وارونگی افکار عمومی دچار کنند.

چه باید کرد؟

من فکر می‌کنم همه اینها راه حل دارد اما راه‌حل آن اینطور نیست که امروز اراده شود، فردا این مشکل رفع شود. همه، چه رسانه چه رسانه اصولگرا، چه اصلاح‌طلب؛ هر کس ایران را دوست دارد و مردم کشورش را دوست دارد، هر کسی می‌خواهد مسئولانه کار رسانه‌ای انجام دهد به نظرم باید راهبرد بازسازی و باز آرایی در رسانه اتخاذ کند، راهبرد روایت اول، واقع نمایی و راهبرد بازدارندگی و کنشگری فعال را در دستور کار قرار دهد تا در آینده ای نزدیک اعتماد از دست رفته و مرجعیت از دست رفته به رسانه‌های داخلی برگردد.

آنچه که مسلم است دیگر برای دوست و دشمن و برای بی سواد و با سواد محرز شده است که آن رسانه‌ها دوستان مردم ایران نیستند، آنها دلشان برای مردم ایران نمی‌سوزد، آنها در واقع پول خرج نمی کنند که به مردم اطلاعات دهند یا مردم را سرگرم کنند، آنها عاشق چشم و ابروی مردم ما نیستند بلکه به دنبال منافع خود هستند. باید حتما رسانه‌های داخلی از جناح‌ها و گروه‌های مختلف سواد رسانه‌ای و سواد مجازی مردم را مسئولانه بالا ببرند و مطالبه گری را از رسانه‌های رسمی و مسئولان افزایش دهند تا اهدافی که در اسناد بالادستی هست محقق شود.

انتهای پیام