برجام مُرد از بس که جان ندارد؛ فقط 53 روز تا پایان

محمد توکلی، انصاف نیوز: دیاکو حسینی، پژوهشگر مسائل استراتژیک با اشاره به آخرین وضعیت «برجام»، می‌گوید: ایجاد مانع بر سر راه برچیده شدن تحریم‌های مربوط به موشک‌های بالستیک می‌تواند به این معنا باشد که کشورهای اروپایی به طور کامل از برجام چشم‌پوشی کردند و قصد دارند به سمت تنش با ایران حرکت کنند‌.

از سوی دیگر ساسان کریمی، کارشناس سیاست خارجی نیز با اشاره به از دست رفتن فرصت‌های احیای برجام در ابتدای آغاز به کار دولت سیزدهم، گفت: در شرایط کنونی محقق شدن احیای برجام خیلی دور به نظر می‌آید مگر اینکه پس از انتخابات آمریکا دولت بایدن ابقا شود که البته آن زمان هم شرایط از طرف آمریکا سخت‌گیرانه‌تر خواهد بود اما احیای برجام ممکن‌تر می‌شود.

«ابهام‌ها پیرامون «غروب‌های برجام» این توافق را به نقطه‌ی پایان می‌رساند؟»، این سوالی‌ست که در هفته‌های اخیر در رسانه‌های داخلی و خارجی مطرح شده است؛ انصاف نیوز در گفت‌وگو با این دو کارشناس به همین ابهام امکان احیای برجام پس از مهرماه ۱۴۰۲ پرداخته است. به عبارتی به نظر می‌رسد احیای برجام با نزدیکی به ۲۷ مهرماه غیرممکن خواهد شد.

«غروب‌ها» مقاطع زمانی در توافق هسته‌ای است که با فرا رسیدن آن می‌باید سلسله اقداماتی از سوی ایران و طرف‌های مقابل انجام شود.

برخی تحلیلگران با اشاره به فرا رسیدن این تاریخ‌ها در شرایطی که برجام احیا نشده است بر این باور هستند که گذر از آنها بدون اجرای تعهدات طرفین توافق هسته‌ای به معنای پایان یافتن حیات برجام خواهد بود.

همچنین سایت خبری بلومبرگ در گزارشی تایید نشده، که روز جمعه سوم شهریورماه منتشر شد ادعا کرده بود که دولت جمهوری اسلامی و دولت جو بایدن به جز توافق درباره تبادل زندانیان و آزادسازی پول‌های بلوکه شده در کره جنوبی به تفاهم‌هایی در مورد نفت هم دست یافته باشند.

اتحادیه اروپا مطابق برجام متعهد شده حداکثر هشت سال پس از روز پذیرش برجام یعنی تا تاریخ ۲۷ مهرماه ۱۴۰۲ تمامی محدودیت‌های باقی مانده شامل افرادی در تحریم را با تصویب مصوبه‌ای در شورای وزیران اروپا لغو کند. آمریکا هم موظف بود مطابق همین جدول زمانی، تحریم‌هایی را که با صدور معافیت‌هایی از سوی رئیس جمهور رفع شده بود، در کنگره لغو کند که با خروج آمریکا از برجام مبنای این تعهد از بین رفته است.

همچنین ایران تعهد کرده که از مهرماه ۱۴۰۲ لایحه پیوستن رسمی به پروتکل الحاقی آژانس بین المللی انرژی اتمی را برای تصویب به مجلس شورای اسلامی ارسال کند. این پروتکل تا اسفندماه ۱۳۹۹ به صورت آزمایشی از سوی دولت ایران اجرا می‌شد و به بازرسان آژانس اجازه می‌دهد که در فرصت ۲۴ ساعته از هر مرکز یا تاسیسات اتمی بازدید کنند یا از هر منطقه‌ای که مشکوک به فعالیت هسته‌ای در آن باشند، با رعایت مقررات، نمونه‌گیری محیطی انجام دهند.

وسوسه‌هایی وجود دارد که اروپا مانع برچیده شدن تحریم‌ها شود

دیاکو حسینی، کارشناس مسائل استراتژیک در گفت‌وگویی با انصاف نیوز در این باره می‌گوید: با توجه به شرایط طبیعی نیست که چنین اتفاقی رخ دهد و طرف‌های غربی از لغو تحریم‌های موشکی ممانعت کنند، ولی با توجه به فضای سیاسی که در ماه‌های گذشته شاهد بودیم به نظر می‌رسد که چنین وسوسه‌هایی در غرب وجود دارد که اروپا در همراهی با آمریکا به نحوی مانع برچیده شدن تحریم‌های مربوط به موشک‌های بالستیک ایران شود.

آقای حسینی درباره‌ی نتیجه‌ی این اقدام می‌گوید: اگر چنین اتفاقی رخ دهد می‌تواند به معنای نقض صریح برجام از طرف سه کشور اروپایی قلمداد شود. این حالت تبعات بسیار بدی را نه فقط برای برجام بلکه برای آینده‌ی امنیت، صلح و روابط ایران و اروپا می‌تواند به همراه داشته باشد. البته مطمئن نیستیم که اروپایی‌ها چنین کاری را خواهند کرد اما اگر این اتفاق بیفتد می‌تواند به این معنا باشد که کشورهای اروپایی به طور کامل از برجام چشم‌پوشی کردند و قصد دارند به سمت تنش با ایران حرکت کنند‌. تاکنون چنین نشانه‌ای را خارج از آنچه درباره‌ی این بند غروب از سوی تروئیکا گفته شده ندیدم بنابراین به این نتیجه نرسیدم که اروپایی‌ها علاقه‌مند باشند تنش با ایران را افزایش دهند و برجام را به طور کلی از بین ببرند.

غیرعاقلانه است که اروپایی‌ها بخواهند تنش با ایران را ناگهانی افزایش دهند

این تحلیلگر معتقد است که ممکن است از چنین اهرم فشاری برای جدا کردن ایران از روسیه و همراه کردن بیشتر با مواضع غرب در جنگ اوکراین استفاده شود‌ و می‌گوید: در نتیجه‌ می‌توان گفت که این مسئله عمدتاً به رویکرد سیاسی مرتبط است و به خارج از مسائل مربوط به برجام مربوط می‌شود‌. از طرف دیگر بسیار غیرعاقلانه است که اروپایی‌ها بخواهند مانع لغو تحریم‌ها شده و تنش با ایران را به طور ناگهانی افزایش دهند زیرا می‌تواند نتایج معکوسی داشته باشد.

حسینی در توضیح بیشتر پیرامون «غروب‌های برجام» گفت: قاعدتاً غروب‌های برجام می‌باید به طور اتوماتیک طی شوند و تنها در حالتی می‌تواند متوقف شود که یک اجماع داخلی میان طرف‌های برجام شکل گرفته باشد یا اختلافی لاینحل باقی مانده باشد و آن اختلاف هم باید در تعهدات طرفین تعریف شده باشد نه اختلافات سیاسی خارج از چارچوب برجام.

ممانعت از لغو تحریم‌ها درون سازوکار برجام نمی‌گنجد‌

او در ادامه افزود: طرف‌های اروپایی که امروز از این صحبت می‌کنند که باید مانع لغو تحریم‌ها شویم هیچ استنادی معطوف به تعهدات برجامی ایران ندارند و چنین موضوعی درون سازوکار برجام نمی‌گنجد‌. آنها در عمل می‌توانند با فشارهای سیاسی کشورهایی را که تحریم‌های موشک‌های بالستیک را نقض می‌کنند را تنبیه کنند البته استفاده از این ابزارها تبعات منفی نیز در پی خواهد داشت زیرا کاملا خارج از چارچوب برجام که مصوبه‌ی شورای امنیت سازمان ملل متحد را هم دارد محسوب می‌شود. در نتیجه بعید می‌دانم که آنها در حال حاضر چنین ریسکی را انجام دهند البته تلاش‌شان را برای گرفتن حداکثر امتیاز از ایران به ویژه‌ در رابطه با جنگ اوکراین خواهند کرد.

دولت بایدن انگیزه‌ی خود را برای الحاق آمریکا به برجام از دست داده است

این کارشناس مسائل استراتژیک درباره‌ی آینده‌ی مذاکرات احیای برجام گفت: دولت آقای بایدن با نزدیک شدن به انتخابات ریاست جمهوری آمریکا انگیزه‌ی خود را برای الحاق آمریکا به برجام از دست داده زیرا احیای این توافق هزینه‌ی سنگین داخلی برای بایدن ایجاد خواهد کرد. ضمن اینکه بسیاری از نگرانی‌های دولت آمریکا هم در زمینه‌ی مسائل هسته‌ای ایران از طریق توافق میان ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، نگرانی‌های آمریکا درباره‌ی فعالیت‌های منطقه‌ای ایران پس از توافق ایران با عربستان سعودی و همینطور نگرانی‌های آمریکا درباره‌ی زندانیان فروکش کرده‌است. در نتیجه امروز آمریکا هم نوعی آرامش نسبی را در منطقه‌ می‌بیند هم برنامه‌های هسته‌ای ایران همچنان تحت نظارت قرار دارد و هم زندانیان در حال مبادله هستند؛ بنابراین انگیزه‌ی دولت بایدن برای پیوستن به برجام بسیار کاهش یافته است.

برای دولت آمریکا خیلی سخت خواهد بود که به برجام سال ۲۰۱۵ بازگردد

او با بیان اینکه «گمان نمی‌کنم تا پیش از انتخابات آمریکا شاهد توافقی میان ایران و آمریکا و احیای برجام‌ باشیم»، گفت: پیش بینی درباره‌ی اینکه با توافق جدیدی روبرو خواهیم بود بسیار سخت است؛ به دلیل آنکه برجام پیچیدگی‌هایی را دارد که نمی‌توان درباره‌ی آن به سادگی صحبت کرد. من فکر می‌کنم برای دولت آمریکا (چه دموکرات، چه جمهوری‌خواه) خیلی سخت خواهد بود که به برجام سال ۲۰۱۵ با همان شکل و شمایل و تعهدات بازگردد بنابراین توافق تازه‌ای باید شکل بگیرد که البته مبنای آن همین برجام ۲۰۱۵ باید باشد. علاوه بر پیچیدگی‌های برجام، دست یافتن به چنین توافقی به اراده‌ی بسیار قوی از طرف آمریکا و ایران نیاز دارد که در حال حاضر چنین اراده‌ای بسیار ضعیف است در نتیجه خیلی بعید است چنین اتفاقی رخ دهد. اگر قرار باشد این اتفاق بیفتد هم بعد از انتخابات آمریکا خواهد بود که همان هم با اما و اگرهای زیادی همراه است.

هر لحظه‌ای که اقدامات متقابل انجام شود می‌توان از منافع غروب‌های برجام بهره‌برداری کرد

ساسان کریمی، کارشناس مسائل سیاست خارجی در در پاسخ به پرسش خبرنگار انصاف نیوز پیرامون ابهام درباره‌ی فرارسیدن غروب‌های برجام بدون انجام تعهدات طرفین توافق گفت: هر لحظه بعد از غروب‌های برجام هم آن دسته از اقدامات قابل انجام است و پس از آن موقعیت حقوقی ایران در محیط بین المللی تغییر می‌کند و از آن زمان به بعد ایران مجاز به اقداماتی است و البته در مقابل تعهداتی هم باید انجام شود.

آقای کریمی در ادامه افزود: اینکه اقدامات متقابل در غروب‌های برجام انجام بشود یا نه بستگی به وضعیت‌های مختلفی دارد. اگر در انتهای دولت آقای روحانی و به ویژه ابتدای دولت آقای رئیسی برجام احیا شده بود ما می‌توانستیم بهره‌ی فرا رسیدن غروب‌های برجام را شاهد باشیم. از منظر حقوقی در آن موعد زمانی هستیم و بنابراین هر لحظه‌ای که اقدامات متقابل انجام شود می‌توان از منافع آن بهره‌برداری کرد.

بر خلاف دلواپسی‌ها برجام بسیار هنرمندانه‌تر از آنچه فکر می‌کردیم نوشته شده است

او با اشاره به ساختار حقوقی برجام گفت: آنچه پیرامون برجام مهم به نظر می‌رسد آن است که بر خلاف دلواپسی که در مذاکرات در مجلس و جاهای مختلف وجود داشت می‌بینید که تمام آن حرف‌هایی که گفته می‌شد غلط از آب در آمده است و برجام بسیار هنرمندانه‌تر از آنچه فکر می‌کردیم نوشته شده و با خروج آمریکا از توافق و اقدامات جبرانی ایران ساختار حقوقی برجام همچنان حفظ شده است.

کریمی درباره‌ی وضعیت برجام گفت: نکته‌ی جالب توجه آن است که با بلاهای مختلفی که بر سر برجام آمده است غروب‌های برجام از حیز انتفاع نیفتاده است و‌ مکانیسم اسنپ بک هم علی‌رغم آنچه بسیاری فکر می‌کردند امکان به‌کارگیری آن از سوی طرف‌های مقابل به لحاظ سیاسی و حقوقی وجود نداشته است.

پنجره‌های احیای برجام را از دست دادیم

این کارشناس مسائل سیاست خارجی درباره‌ی سرنوشت مذاکرات احیای برجام می‌گوید: پنجره‌های احیای برجام را در اواخر دولت آقای روحانی و به خصوص اوایل دولت آقای رئیسی که دیگر کسی هم برای به سرانجام رسیدن مذاکرات احیای برجام مزاحم دولت نبود از دست دادیم اما این در همچنان بسته نیست. دولت در ابتدای فعالیت خود چند ماهی را درباره‌ی برجام سکوت کرد و در عمل کاری انجام نداد و آن فرصت را از دست دادیم و همین امر باعث شد که با توجه به اتفاقات در آمریکا مطلوبیت برجام برای دولت آقای بایدن پایین آمده است. در نتیجه در شرایط کنونی محقق شدن احیای برجام را خیلی دور می‌بینیم مگر اینکه پس از انتخابات آمریکا دولت آقای بایدن ابقا شود که البته آن زمان هم شرایط از طرف آمریکا سخت‌گیرانه‌تر خواهد بود اما احیای برجام ممکن‌تر می‌شود.

انتهای پیام