عدالت توزیعی بودجه، راه‌حلی برای تحقق عدالت فضایی در شهر تهران

شیوا فتاحی، پژوهشگر مقطع دکتری دانشگاه تربیت مدرس در یادداشتی ارسالی به انصاف نیوز نوشت:

عدالت به عنوان اصلی‌ترین رکن حکمرانی در شهر نقشی اساسی داشته و فاصله گرفتن از آن برای هر جامعه‌ای ویران‌کننده خواهد بود. در سال‌های اخیر، شکاف قابل توجهی در توزیع خدمات و امکانات سطح محله‌ای بین 352 محله شهر تهران و جمعیت ساکن در آن‌ها به چشم می‌خورد؛ به این معنا که سطح برخورداری محلات از امکانات و خدمات به شکل معناداری متفاوت است. طبق گزارشی که در سال 1401 در مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران انجام شده، بیش از 45 درصد محلات تهران دچار نابرخورداری از دسترسی به خدمات اصلی و ضروری هستند. بعلاوه، مشخص شد که حدود 70 درصد محلات وضعیتی پایین‌تر از حد متوسط برخورداری محلات در دسترسی به امکانات و خدمات شهری دارند. این در حالی است که محلات کم‌برخوردار (70 درصدکل محلات)، 83 درصد جمعیت کل شهر تهران را در خود اسکان داده‌اند و انتظار می‌رود بنا به تراکم جمعیتی بالایی که دارند، نسبت به وضع میانگین دسترسی بهتری به خدمات و امکانات شهری داشته باشند. 30 درصد محلات تهران نیز به شکل قابل ملاحظه‌ای متفاوت هستند، دسترسی خوبی به خدمات و امکانات شهری دارند، ولی تنها 17 درصد جمعیت شهر تهران را در خود جای داده‌اند.

اگرچه الزامات قانونی تعریف شده «برابری در دسترسی به خدمات و امکانات سطح محله‌ای» را به عنوان یکی از شاخص‌های اصلی، مبنای ارزیابی عدالت در وضعیت موجود محلات قرار می‌دهد، اما در عمل، محرک‌های توسعه همچون صدور مجوز تغییر کاربری و افزایش تراکم، اغلب برای محلات شمالی و برخوردار صورت می‌گیرد. این تفاوت در سیاست‌های مواجهه جاری حتی با میزان عوارض شهری اخذ شده از ساکنین محلات نیز منطبق نیست. یعنی عوارض اخد شده از مناطق و محلات متناسب با خدمات و امکانات موجود در آنها نیست. همچنین به نظر می‌رسد درصورت تداوم این جریان، پیامدها و مسائل دیگری دامن‌گیر مدیریت شهری تهران شود. باید توجه داشت که افزایش کاربری‌های تجاری و خدماتی در محلاتی که سرانه خدمات و تجاری مناسبی دارند، جز تشدید عدم تعادل و تضعیف عدالت فضایی، سودی برای مدیریت شهری ندارد.

نکته حائز اهمیت در این شرایط آن است که به علت مشابهت وضعیت محلات کم‌برخوردار شهر تهران به یکدیگر، گام‌های کوچک و اقدامات مجزا در تعداد محدودی از محلات، راهگشا نخواهد بود. لذا شهرداری تهران باید در کنار سایر ارگان‌های مدیریت شهری به طور همزمان در تعداد زیادی از محلات به بهبود وضع برخورداری محلات بپردازد، در غیر این صورت تعادل فضایی کلانشهر تهران دچار تنش شده و جابجایی سیل جمعیت در میان محلات اتفاق خواهد افتاد. آنچه مهم است اصلاح خط‌مشی‌های کلان جهت توزیع عادلانه زیرساخت‌های شهری، خدمات و کاربری‌های پشتیبان سکونت است. در این مسیر و در راستای تحقق اهداف الگوی پیشرفت، یکی از مهمترین اقدامات راهبردی، در نظر گرفتن عدالت توزیعی در بودجه‌ریزی سالانه شهرداری تهران در بستری از حکمرانی مشارکتی است.

انتهای پیام