چه کاری از نظر کانت اخلاقی نیست؟

آرش احدی مطلق، جامعه‌شناس، در کانال تلگرامی خود نوشت: «کسی در خانه‌ی شما را می زند. در را باز می کنید و مرد جوانی را در مقابل خود می یابید که به کمک نیاز دارد. او مجروح شده است و خونریزی دارد. او را به داخل می برید و کمکش می کنید. کاری میکنید که احساس امنیت و راحتی کند و بعد هم تلفن می زنید و آمبولانس خبر می کنید. ظاهرا این همان کار درستی است که باید انجام دهید.

ولی به عقیده ی کانت اگر این کار را فقط از روی دلسوزی انجام دهید، عملی اخلاقی انجام نداده اید. دلسوزی شما ربطی به اخلاقی بودن عملتان ندارد. این بخشی از شخصیت شماست، ولی ارتباطی با کار درست و غلط ندارد.

اخلاقیات از نظر امانوئل کانت تنها به کاری که انجام می دهید ارتباط ندارد، بلکه به دلیل انجام دادن آن کار هم بستگی دارد. کانت معتقد است کار صحیح نباید صرفا بر اساس احساس انجام گیرد: این تصمیم باید بر اساس عقل گرفته شود، عقلی که وظیفه ی شما را بدون در نظر گرفتن احساستان برایتان تعیین می کند. به گفته ی کانت احساسات نباید وارد مقوله ی اخلاقیات شوند. داشتن یا نداشتن احساسات عمدتا تصادفی است.

برخی احساس دلسوزی و همدردی میکنند، و برخی دیگر فاقد چنین احساساتی اند. برخی خسیس اند، و برخی دیگر از بخشیدن پول به دیگران احساس لذت می کنند. ولی “خوب بودن خصوصیتی است که هر انسان عاقل باید بتواند آن را با اراده و تصمیم خود در وجودش نهادینه کند.” از نظر کانت اگر به این دلیل به کسی کمک کنید که این کار را  وظیفه خود می دانید در این صورت عملتان اخلاقی است. کار صحیح همین است. کانت تاکید میکند عملی که صرفا از روی احساس انجام گیرد به هیچ وجه اخلاقی محسوب نمی شود. فرد دیگری را تصور کنید که با دیدن مرد جوان زخمی احساس چندش و انزجار می کند، و با این حال از روی وظیفه به او کمک می کند.

از نظر کانت عمل چنین فردی اخلاقی تر از عمل کسی است که تنها از سر دلسوزی به آن مرد کمک می کند. چون روشن است مردی که با دیدن او احساس چندش و انزجار میکند تنها بر حسب وظیفه مخالف احساساتش رفتار میکند و به جوان زخمی کمک می رساند. از طرف دیگر یک نیکوکار جوانمرد را در نظر بگیرید.

نیکوکار جوانمرد به مرد نیازمندی که در کنار خیابان دراز کشیده کمک می کند. در حالی که همه از کنار او بی تفاوت عبور می کنند. چه عاملی این نیکوکار را به یک جوانمرد تبدیل می کند؟

از نظر کانت اگر قصد نیکوکار از کمک به آن مرد درمانده، تنها راه یافتن به بهشت بوده باشد، عملش به هیچ وجه اخلاقی محسوب نمی شود. این کار در واقع استفاده از آن مرد درمانده برای رسیدن به مقصود است؛ ابزاری برای رسیدن به هدف. ولی اگر نیکوکار جوانمرد  فقط به این دلیل به مرد درمانده کمک کرده باشد که این کار را وظیفه ی خود میدانسته و معتقد بوده همه باید در چنین شرایطی همین کار را انجام دهند، در این صورت از نظر کانت، فرد نیکوکار عملی اخلاقی انجام داده است.»

انتهای پیام