جنگ و صلح ایران و آمریکا
سرانجامِ ایران با دولتی میانه‌رو و آمریکا با ترامپی که به نظر متفاوت از دور قبل است چه خواهد شد؟! جنگ یا صلح؟! یا تداوم فشار اقتصادی بر ایران و ناقص ماندن برنامه‌های آمریکا در منطقه؟!
قاسم محبعلی، تحلیلگر روابط بین‌الملل می‌گوید ترامپ دنبال مذاکره مستقیم با ایران و صلح است اما اگر مذاکره نشد ممکن است با جنگ به صلح برسد!
فریدون مجلسی، دیپلمات سابق ایرانی نیز در گفتگو با انصاف نیوز از مواردی که میان ایران و آمریکا قابل حل شدن هستند گفت و تاکید کرد که «نه جنگ و نه صلح» میان ایران و آمریکا دیگر قابل پذیرش نیست.
متن کامل این دو مصاحبه را در ادامه بخوانید:
آمریکا خواهان مذاکره مستقیم و دوطرفه است
قاسم محبعلی، تحلیلگر سیاسی در توضیح سناریوهای محتمل میان ایران و آمریکا به دو نکته اشاره کرد؛ یکی گفته‌های اخیر ترامپ (ایران نباید برنامه هسته‌ای داشته باشد. امیدورایم این از طریق صلح آمیز حل شود و نیازی به حمله‌ی اسرائیل به تاسیسات هسته‌ای ایران نباشد) و نکته‌ی دیگر خبر انتخاب استیو ویتکاف در پرونده ایران.
محبعلی گفت باتوجه به این شواهد و قرائن، دونالد ترامپ احتمالا علاقه‌مند به مذاکره، آن هم از نوع مستقیم و دوطرفه با ایران با موضوعاتی فراتر از هسته‌ای است.
اسرائیل، عربستان و پایگاه‌های نظامی آمریکا
محبعلی که مدیرکل خاورمیانه‌ی وزارت خارجه نیز بوده است انتظارات آمریکا از رفتار منطقه‌ای ایران را نیز اینطور توضیح داد که با توجه به دو دسته متحدین آمریکا در منطقه این موارد برای آمریکا مهم است: امنیت اسرائیل، منافع عربستان سعودی و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس و نیز پایگاه‌های نظامی آمریکا در منطقه، افزایش روابط تجاری با کشورهای عربی، در اختیار گرفتن مجدد بازار نفت و حذف رقبایی مانند روسیه از این بازار.
این تحلیلگر سیاسی در پاسخ به سوالی درباره‌ی نقاط برخورد منافع ملی ایران و انتظارات آمریکا نیز تاکید کرد که این بین باید یک trade off (بده بستان) صورت پذیرد، یعنی از یک سو تامین منافع امنیتی آمریکا و متحدینش از جمله اسرائیل و از سوی دیگر برداشته شدن تحریم‌ها و امکان جذب سرمایه توسط ایران بخصوص در بخش انرژی.
چه کشورهایی از مذاکره ایران و آمریکا ناخشنود خواهند شد؟
قاسم محبعلی کشورهایی که از مذاکره ایران و آمریکا ناخشنود خواهند بود را نیز برشمرد: اسرائیل و دولت نتانیاهو که نگران است بدون برآورده شدن خواسته‌هایش مذاکرات ایران و آمریکا به نتیجه برسد.
روسیه: به نتیجه رسیدن مذاکرات ایران و آمریکا پیش از مذاکرات بر سر اوکراین باعث تضعیف این کشور خواهد شد و مزیت خود در بازار نفت و گاز، خصوصا در اروپا را از دست خواهد داد. قیمت نفت هم ممکن است کاهش پیدا کند.
چین: موضع چین ممکن است متفاوت باشد. به نتیجه رسیدن این مذاکرات می‌تواند فشارها بر چین به دلیل خرید نفت ایران را کاهش دهد. مسئله‌ی چین اقتصاد است.
گروه‌های تندرو افراطی در منطقه یا گروه‌های اسلامگرا که ممکن است دوست ما هم باشند اما با به نتیجه رسیدن این مذاکرات دیگر موضوعیتی ندارند.
همسایه‌ی شرقی مانند پاکستان احتمالا علاقه‌مند به این مذاکرات است چون اگر مشکل تحریمهای ایران حل شود امکان صدور گاز ایران هم فراهم می‌شود، دیگر مشکلی با خط لوله گاز نیست و ممکن است تا هند هم ادامه پیدا کند.
ایران باید قبل از اکتبر 2025 و پایان قطعنامه 2231 فکری کند
محبعلی درباره‌ی امکانات هر دو طرف برای ارائه‌ی طرحی جدید در توافق نیز تکرار کرد که برجام یک برنامه‌ی 8 ساله بوده و عمرش سال گذشته به پایان رسیده است. از طرفی سطح غنی‌سازی ایران دیگر مثل گذشته نیست و تحریمهای آمریکا نیز مدت‌هاست که بازگشتند.
او گفت آنچه باقی مانده قطعنامه 2231 است که این هم اکتبر سال 2025 پایان دوره‌ی ده ساله آن خواهد بود.
قطعنامهٔ ۲۲۳۱ شورای امنیت پس از ۱۲ سال گفتگو در مورد فعالیت‌های هسته‌ای ایران با اعضای گروه ۱+۵ در تاریخ ۲۳ تیرماه ۱۳۹۴ به نتیجه رسید. پس از این توافق هر شش قطعنامهٔ پیشین که علیه ایران صادر شده و منجر به تحریمهای وسیع در رابطه با موضوع هسته‌ای علیه این کشور شده بود ملغی شد. موضوعاتی مانند صنعت موشکی ایران و فروش سلاح ایران همه از ضمائم این قطعنامه بودند.
با پایان مدت قطعنامه 2231، شورای امنیت باید تصمیم بگیرد که می‌خواهد تحریم‌ها را برگرداند یا به روشی مثل اسنپ بک (مکانیسم ماشه) عمل کند. محبعلی گفت که با گذشت از اکتبر 2025 بحث‌های جدیدی مطرح می‌شود و ایران باید قبل از این تاریخ فکری کند.
در روابط بین‌الملل، مکانیسم ماشه به سیستمی اشاره دارد که در معاهدات بین‌المللی طراحی شده تا به کشورها اجازه دهد در صورت نقض تعهدات از سوی یکی از طرفین، اقدامات خاصی را بدون نیاز به تایید یا اجماع عمومی اجرا کنند. این مکانیسم به‌عنوان ابزاری برای اعمال فشار یا تنبیه سریع در صورت تخطی از قوانین در نظر گرفته می‌شود.
مذاکره مستقیم با آمریکا برای ایران فرصت و تهدید توامان است
قاسم محبعلی همچنین تمایل آمریکا به مذاکره‌ی دوطرفه خارج از 5+1 و نیز بر سر موضوعاتی فراتر از برجام را برای ایران فرصت و تهدید توامان دانست: این موضوع می‌تواند فرصت باشد چرا که تمام ارکان حکومت آمریکا در دست جمهوری‌خواهان و ترامپ است و مذاکره در این شرایط می‌تواند منجر به برداشته شدن تمام تحریم‌ها حتی فراتر از برجام شود. اما سوی دیگر این هماهنگی در حکومت آمریکا راحت تصمیم گرفتن در مورد جنگ هم می‌تواند باشد.
به جنگیدنش نمی‌ارزد
آقای محبعلی بر این باور است که جنگ هم گزینه‌ای ممکن است اما کشورها هزینه فایده‌ی اقداماتشان را حساب می‌کنند. در پایان همه به گزینه‌ی دیپلماسی می‌رسند، چه بعد از جنگ و چه قبل از رخ دادن جنگ.
او که مدتی سفیر ایران در کشورهای مختلف نیز بوده است به نکته‌ای در سخنرانی تحلیف ترامپ اشاره کرد و آن این گفته‌اش بود که «ما می‌خواهیم از موضع قدرت و افزایش قدرت نظامی آمریکا صلح را برقرار کنیم». محبعلی این جمله را اینطور معنا کرد که ترامپ اگر از طریق صلح نتواند به اهدافش برسد می‌خواهد از طریق نظامی به آنها برسد.
دستیابی به حق «مشروع» هم به قربانی شدن نمی‌ارزد
فریدون مجلسی، دیپلمات سابق ایران در گفتگو با انصاف نیوز گفت:«ما نمی‌توانیم حق خودمان را در جوامع بین‌المللی به صورت کامل مطالبه کنیم و فقط می‌توانیم حق‌مان را در صورت امکان بخواهیم.
اگر قرار باشد در راه رسیدن به حق‌مان قربانی شویم یا دیگران را قربانی کنیم، یا منافع بزرگ‌تری را از دست دهیم، آن حق ارزش دستیابی ندارد ولو اینکه حق مشروعی باشد.
ایران با آمریکا براساس بعضی از دیدگاه‌های آرمانی و ایدئولوژیک اختلاف نظرهایی داشت. مثلا درباره‌ی نفت، آمریکا براساس ملاک‌هایی حامی ملی شدن نفت ایران بود.»
آقای مجلسی در ادامه اضافه کرد:«در گذشته هم اختلاف نظرهایی در عرصه‌های جهانی پیش می‌آمد. نه آمریکا مطابق میل ما عمل می‌کرد نه ایران آن گونه که آمریکا می‌خواست پیش می‌رفت.»
اختلاف بر سر سرائیل
او گفت:«بعد از انقلاب، یک اختلاف سیاسی بین‌المللی پیش آمد. چون انقلاب خودش را به پیش‌فرض‌های انقلابی و اسلامی متعهد می‌دانست، بر سر مسئله‌ی اسرائیل با آمریکا اختلاف پیدا کرد.
علت اختلاف هم این بود که جمهوری اسلامی از آغاز، به شاه فشار آورد و شاه به مصر پناه برده بود و آن زمان مصر با اسرائیل برای استرداد سرزمین سینا وارد صلح شده بود. درنهایت مصالحه‌ای برقرار شد که جمهوری اسلامی با آن مخالف بود.»
مجلسی گفت:«آمریکا ضامن موجودیت اسرائیل بود، اختلاف سیاسی خارج از حقوق و منافع پدید آمد که با دشمنی با آمریکا همراه شد و شعار «مرگ بر سه مفسدین، کارتر و سادات و بگین» گفته شد.
ما با آمریکا اختلاف مرزی نداریم اما از آن جایی که آمریکا ضامن اسرائیل است و ایران هم با اسرائیل مخالفت‌هایی دارد، مهم‌ترین اختلاف بر سر اسرائیل است.»
حمایت غیرمادی به جای تبدیل شدن به سپر بلا
هیچ سپری برای کشور وجود ندارد مگر آنکه ایران بخواهد تصویر حمایت از حقوق اعراب مورد حمایت خود را جایگزین تصویر سپر بلا شدن برای آنها کند. منظور حمایت غیر مادی، غیر تسلیحاتی، اخلاقی، سیاسی و… است.
آسیب‌پذیر هستیم و جنگ چاره‌ی کار نیست
این تاریخ‌پژوه در ادامه گفت:«اگر خواهان جنگ باشیم آنها هم با ما جنگ خواهند کرد. از بین رفتن اسرائیل اگر همراه با از بین رفتن ایران باشد، مسئله‌ی ما را حل نمی‌کند.
ایران آسیب‌پذیر است. همین حالا که جنگ نیست، با نارسایی برق و گاز مواجه هستیم. چرا باید بگذاریم چنین اتفاقی بیافتد؟ چرا مسائلی که قابل مذاکره هستند را باید با جنگ و انتقام‌جویی حل کنیم؟ فرصت جنگیدن همیشه بوده و از این به بعد هم خواهد بود اما چه پیامدهایی خواهد داشت؟
اگر بخواهیم خودمان را فریب بدهیم و دار و ندارمان را در نیروهای تهاجمی ببینیم، به همین روزی دچار خواهیم شد که امروز با آن مواجه هستیم.»
شعار «نه جنگ و نه صلح» دیگر قابل پذیرش نیست
مجلسی درباره‌ی کشورهایی که مخالف مذاکره ایران و آمریکا هستند گفت «کسانی هستند که می‌خواهند ایران مانند عراق، لیبی، مصر و… از پای دربیاید. همچنین ایرانی‌هایی که داخل کشور هستند و فکر می‌کنند نیروهای غیبی به کمکشان می‌آید! این‌ها کسانی هستند که خودشان از تحریم سود برده‌اند. از پیامدهای جنگ هم سود می‌برند و همزمان به نابودی ایران اندیشیده‌اند. شعار «نه جنگ و نه صلح» را مانند ۴۵ سال گذشته نمی‌توانم باور کنم.»
او درباره‌ی گمانه‌زنی‌اش پیرامون احتمال مخالفت کشورهایی مثل چین، روسیه، عربستان با مدیریت تنش بین ایران و آمریکا گفت «مذاکره و صلح ما به درد روسیه نمی‌خورد زیرا او در حال جنگ با غرب است و جنگ ایران را به نفع خودش می‌داند. با تعطیلی صنعت نفت و گاز ایران روسیه رقیب گازی و نفتی نخواهد داشت.
البته حساب چین از روسیه جدا است. چین ابرقدرت جهان و مستقل از روسیه و اروپا است و وابستگی زیادی به بازارهای آمریکا و اروپا دارد.
کشورهای عربی هم اگرچه بزرگترین بازارها را در خاورمیانه دارند، اما از جنگ ایران متضرر خواهند شد زیرا آنها هم از خلیج فارس تغذیه می‌شوند و به مخاطره افتادن خلیج فارس، مساوی با ضرر مستقیم آنهاست.»
تحریم به مثابه‌ی جنگ فرسایشی
این دیپلمات سابق ایران درباره‌ی اینکه آیا در این دوره با ترامپ متفاوتی روبه‌رو خواهیم بود گفت «ترامپ در گذشته کارهایی انجام داد و ایران را در شرایط جنگی فرسایشی قرار داد. سال‌هاست در دام جنگ فرسایشی هستیم. آمریکا قبلا از جنگ‌های فرسایشی شوروی و افغانستان و… سود برد.
ترامپ بارها خواسته است که تحریمهای کمرشکن علیه ایران ادامه داشته باشند. حالا هم با همان شعار آمده است که یا با ما مصالحه می‌کنید یا با شما در جنگ خواهیم بود. اینکه آیا جنگ او ادامه‌ی تحریم شدید و زندانی کردن ایران درون مرزهایش است یا می‌خواهد به شیوه‌ی دیگری عمل کند، قابل پیش‌بینی نیست.»
مجلسی در پایان از ضرورت صلح با جهان گفت و در ادامه اضافه کرد «با کشورهای همسایه ارتباط چندانی نداریم و با برخی‌ها هم در حد لبخند زدن ارتباط‌هایی داریم. دیگران هم تا زمانی با ما راه می‌آیند که منافعشان ایجاب کند.»
انتهای پیام
