نظارت بر نان تعطیل است؟
فریبا سامانی در سایت اصفهان زیبا نوشت: «در سالهای اخیر، اجرای طرحهایی مانند هوشمندسازی یارانه نان با هدف ساماندهی واحدهای نانوایی، شفافسازی تخصیص آرد و رصد میزان مصرف و فروش، گامی در جهت اصلاح ساختار توزیع بوده است.
ایجاد سامانههای ثبت داده و امکان نظارت مبتنی بر اطلاعات واقعی، توانسته بخشی از انحرافات آشکار را کاهش دهد و زمینه برخورد هدفمندتر با تخلفات را فراهم کند. این دستاوردها نشان میدهد که مسئله نان صرفاً با ابزارهای سنتی نظارتی قابل مدیریت نیست و استفاده از داده و فناوری، ضرورتی انکارناپذیر است.
با این حال، تداوم گرانفروشی، اختلاف قیمت در مناطق مختلف و افزایش پروندههای تخلف نشان میدهد که نظارت هوشمند هم بهتنهایی کافی نیست. چندنرخی بودن گندم و آرد، قیمتگذاری دستوری در شرایط افزایش مداوم هزینههای تولید و نبود سازوکار شفاف برای جبران هزینههای نانوایان، تعادلی ناپایدار ایجاد کرده است؛ تعادلی که در آن نانوا برای ادامه فعالیت تحت فشار قرار میگیرد و مصرفکننده نیز همچنان با گرانفروشی و کاهش کیفیت مواجه است.
چگونه میتوان از گرانفروشی نان جلوگیری و کیفیت نان را حفظ کرد؟
بازار نان در ایران، بهویژه در کلانشهر تهران و اصفهان به یکی از حساسترین حوزههای سیاستگذاری اقتصادی و اجتماعی تبدیل شده است؛ حوزهای که هر تصمیم نادرست در خصوص آن، مستقیماً معیشت خانوارها را تحت تأثیر قرار میدهد.
زیرا نان کالایی نیست که بتوان آن را صرفاً با منطق بازار تنظیم کرد؛ هرگونه افزایش قیمت، بدون سپر حمایتی مؤثر، بهسرعت به فشار مستقیم بر دهکهای پایین جامعه تبدیل میشود و به همین دلیل، کنترل قیمت نان همچنان یکی از مطالبات اصلی افکار عمومی است.
نقطه گمشده این چالش هم نه در آزادسازی کامل قیمتها و نه در تشدید برخوردهای تعزیراتی، بلکه در طراحی ناقص مسیر حمایت قرار دارد. آزادسازی قیمت نان، بدون تضمین حمایت مؤثر و پایدار از مصرفکننده، به زیان مستقیم مردم تمام میشود و تجربههای گذشته نشان داده که پرداخت یارانه نقدی نیز بهتنهایی قادر به جبران این فشار نیست.
از سوی دیگر، تثبیت قیمت بدون جبران واقعی هزینههای تولید، نانوایان را به سمت تخلف سوق میدهد. از این رو، اصلاح بازار نان نیازمند رویکردی میانه و واقعبینانه است؛ رویکردی که در آن قیمت نان برای مصرفکننده حفظ شود، یارانهها بهصورت هوشمند و هدفمند به مصرف واقعی خانوارها و تولید سالم نانواییها اختصاص یابد و نظارت سامانهای از ابزار صرفاً تنبیهی به سازوکار پیشگیرانه تبدیل شود. تنها با چنین ترکیبی میتوان هم از گرانفروشی جلوگیری کرد، هم کیفیت نان را ارتقا داد و هم فشار معیشتی بر مردم را کاهش داد.
ضعف نظارتها زمینهساز گرانی نان است
یکی از چالشهای اصلی بازار نان، فشار مالی بر نانوایان است؛ مشکلی که اگر جبران نشود، حتی دقیقترین سامانههای نظارتی و سختگیرانهترین برخوردها نیز نمیتوانند از تخلفاتی چون گرانفروشی و کمفروشی جلوگیری کنند.
کارشناسان میگویند نانوایان «گرانفروش بالفطره» نیستند، بلکه بخش بزرگی از تخلفات آنها در واقع واکنشی به عدم توازن هزینه و درآمد واقعی تولید است. از این رو، راهکار اساسی، پرداخت مستقیم مابهالتفاوت هزینه واقعی تولید است؛ هزینهای که شامل دستمزد کارگران، انرژی مصرفی، بیمه، مالیات و استهلاک تجهیزات نانوایی میشود.
در این مدل، اگر قیمت مصوب نان کمتر از هزینه تولید باشد، دولت یا نهادهای متولی باید مابهالتفاوت را به نانوایان پرداخت کنند، نه اینکه فشار به مصرفکننده منتقل شود و نه اینکه نانوا برای تأمین دخل و خرج خود مجبور به تخلف گردد. همچنین، به جای تمرکز بر یارانههای پنهان آرد، یارانه تولید هدفمند و شفاف باید در اختیار نانوایانی قرار گیرد که فروش و کیفیت خود را ثبت کردهاند و نرخ مصوب را رعایت میکنند.
این کار علاوه بر جلوگیری از رانتی شدن آرد، نانوایان را قادر میسازد بدون نگرانی از زیان، فعالیت قانونی خود را ادامه دهند. سهمیه آرد نیز باید منعطف و بر اساس فروش واقعی تنظیم شود تا کمفروشی کاهش یابد و تقاضای غیررسمی آرد به حداقل برسد.
در نهایت به نظر می آید ایجاد سیستم پاداش برای نانوایان سالم، همانند اولویت در تخصیص سهمیه، تخفیف بیمه و مالیات، یا پرداخت یارانه بیشتر، میتواند انگیزه لازم برای رعایت قوانین و استانداردهای کیفی را فراهم کند. ترکیب این سه عنصر پرداخت مستقیم هزینه واقعی، یارانه هدفمند و انعطاف سهمیه آرد میتواند نه تنها تخلفات را کاهش دهد، بلکه اعتماد میان نانوایان، مردم و نهادهای نظارتی را بازگرداند و ثبات بازار نان را تضمین کند.
حامد یزدیان، نماینده مردم اصفهان در مجلس شورای اسلامی و عضو کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی در توضیح آخرین پیگیریها درباره وضعیت آرد و نان، از برگزاری جلساتی در این خصوص خبر داد و به «اصفهان زیبا» گفت: در حال حاضر بررسیها درباره موضوع آرد و نان در جریان است و هنوز نمیتوان خروجی مشخصی از جلسات برگزارشده اعلام کرد.
او با اشاره به اینکه جلسهای در این زمینه برگزار شده است، اظهار داشت: در جلسه نخست، تمرکز اصلی مباحث بیشتر بر کیفیت نان بوده و موضوعات مرتبط با قیمتگذاری درحاشیه قرار داشته است. به گفته یزدیان، برخی تصمیمات و قیمتگذاریها در این حوزه معطل مانده بود که همین مسئله بهنوعی موجب بروز جهشهایی در بازار شد.نماینده مردم اصفهان در مجلس شورای اسلامی با تأکید بر افزایش انتقادها نسبت به وضعیت فعلی بازار نان افزود: بحث گرانی نان و شرایط بازار، بهویژه در حوزه آرد و نان، باعث افزایش نارضایتیها و انتقادها شده است.
یکی از محورهای مهم مطرحشده در این جلسات، ضعف در نظارتها بوده که خود زمینهساز شکلگیری مشکلات فعلی شده است.یزدیان تصریح کرد: بهدلیل ادامه بررسیها و نبود جمعبندی نهایی، در حال حاضر امکان اعلام نتیجه مشخص از این جلسه وجود ندارد. بر همین اساس مقرر شده است جلسهای دیگر، انشاءالله در روزهای آینده، با حضور مسئولان مربوطه برگزار شود تا بتوان در نهایت به یک جمعبندی مشخص و تصمیمگیری روشن در این زمینه دست یافت.»
انتهای پیام
