پیش‌بینی نتایج انتخابات ۹۶ با روش «بازار پیش‌بینی»

برای پیش‌بینی انتخابات در دنیا روش‌های مختلفی ابداع شده است. نظرسنجی‌ها روش‌های شناخته‌شده‌تری هستند، اما روش‌های دیگری هم وجود دارد که «بازار پیش‌بینی» از جمله آنهاست.

بازار پیش‌بینی (Prediction Market) یکی از روش‌های کمی مورد استفاده در آینده‌پژوهی است. این روش مبتنی بر گردآوری هوش جمعی انسانی به‌خصوص بهره‌گیری از نظرات خبرگان برای پیش‌بینی آینده است. از این روش‌ سال‌هاست که برای پیش‌بینی انتخابات‌های سیاسی در کشورهای مختلف استفاده می‌شود. عمر این روش به‌ویژه در آمریکا حتی بیشتر از روش‌های مرسوم نظرسنجی است که موسساتی مانند گالوپ انجام می‌دهند.

در این روش فضای رقابت بین نامزدها به‌صورت یک بازار خرید و فروش مانند بازار بورس شبیه‌سازی می‌شود. پیش‌بینی‌کنندگان در نقش خریدوفروش‌کنندگان سهام بازار عمل می‌کنند. هر یک از نامزدها در این بازار دارای قیمتی هستند که لحظه به لحظه متغیر است. شرکت‌کنندگان (پیش‌بینی‌کنندگان) در بازار از طریق خریدوفروش سهام نامزدها در بازار، قیمت آنها را بالا و پایین می‌آورند که در واقع منعکس‌کننده میزان شانس آنها در رقابت انتخاباتی است.

شرکت‌کنندگان تمام تلاش‌شان را می‌کنند پیش‌بینی دقیق‌تری داشته باشند تا مجموع سهام بالاتری را در اختیار داشته و از این بازار بیشترین سود را کسب کنند. همین انگیزه باعث می‌شود شرکت‌کنندگان تاحد زیادی فارغ‌ از تمایل‌ها و گرایش‌های‌شان، دقت بیشتری در پیش‌بینی وضعیت پیش روی نامزدها داشته باشند.

گروه تحقیقاتی آینده‌بان از این روش در سطح محدودی برای پیش‌بینی نتایج دوازدهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری ایران در اردیبهشت ۱۳۹۶ استفاده کرده است که در ادامه خلاصه‌ای از نتایج آن گزارش می‌شود:

با مشخص شدن لیست نامزدهای نهایی توسط شورای نگهبان در تاریخ اول اردیبهشت ۱۳۹۶، بازار پیش‌بینی انتخابات ریاست‌جمهوری ایران شکل گرفت. بر اساس نظرسنجی‌هایی که میزان محبوبیت نامزدهای تایید شده را می‌سنجید، سهام هر یک از نامزدهای شش‌گانه قیمت‌گذاری و از روز دوم اردیبهشت در بازار عرضه شد. ارزش اولیه سهام نامزدها به شرح زیر بود:

حسن روحانی: ۴۲ واحد
محمد باقر قالیباف: ۳۵ واحد
سیدابراهیم رییسی: ۱۶ واحد
اسحاق جهانگیری: ۵ واحد
سید مصطفی میرسلیم: ۱ واحد
سیدمصطفی هاشمی‌طبا: ۱ واحد

با در نظر گرفتن فاصله زمانی دو روزه برای ارزیابی اولیه شرکت‌کنندگان از کمپین‌های انتخاباتی و وضعیت نامزدها، خرید و فروش سهام نامزدها در بازار آزاد شد. اولین واکنش بازار به آزادشدن خرید و فروش، سقوط ارزش سهام قالیباف و صعود ارزش سهام رییسی در بازار بود که منجر به هم‌ارزش شدن تقریبی ارزش سهام این دو نامزد شد. تحلیل قابل استنتاج از این واکنش بازار این است که از نگاه شرکت‌کنندگان، رقابت جدی و شانه به شانه‌ای بین قالیباف و رییسی به‌عنوان شانس دوم ریاست‌جمهوری وجود داشت. این رقابت شانه به شانه تا چند روز پیش از ائتلاف این دو نامزد و کناره‌گیری قالیباف به‌نفع رییسی ادامه داشت. این در حالی است که بنا بر ارزش‌گذاری اولیه سهام نامزدها در این بازی، و همچنین نتایج تمامی نظرسنجی‌های روزانه از انتخابات در دو هفته اول رقابت بین نامزدها، قالیباف با بیش از دو برابر مقبولیت در نظرسنجی‌ها جلوتر از رییسی بود. در نتیجه یکی از مزیت‌های استفاده از این روش امکان پیش‌بینی روندهای آینده با استفاده از نظر خبرگان است. در واقع خبرگان شرکت‌کننده در بازار پیش از هم‌سطح شدن اقبال عمومی به قالیباف و رییسی، حدود یک تا دو هفته پیش از نظرسنجی‌ها این هم‌سطحی را پیش‌بینی کرده بودند.

به‌جز جابه‌جایی مکرر جایگاه نامزد دوم و سوم (قالیباف و رییسی)، ارزش سهام سایر نامزدها از نظر رتبه‌بندی در بازار تا پایان رقابت تغییری نکرد. ارزش سهام روحانی در تمامی زمان عرضه در بازار رتبه اول را داشت هرچند با فراز و نشیب‌هایی همراه بود. به‌عنوان مثال ارزش سهام این نامزد پس از مناظره اول کاهش یافت و پس از مناظره سوم و به‌خصوص پس از کناره‌گیری قالیباف از میدان رقابت رشد افزایش قابل توجهی داشت.

نکته قابل توجه دیگر سقوط ارزش سهام قالیباف پس از مناظره سوم بین نامزدها بود. در روزهای منتهی به کناره‌گیری این نامزد، ارزش سهام او رو به افول بود و در روز انصراف از رقابت‌ها به پایین‌ترین ارزش خود معادل حدود ۱۳ واحد رسیده بود. ارزش سهام نامزدها پیش از کنار کشیدن قالیباف به شرح زیر بود:

حسن روحانی: ۴۷/۰۴ واحد
سیدابراهیم رییسی: ۲۷/۲۵ واحد
محمد باقر قالیباف: ۱۳/۵۳ واحد
اسحاق جهانگیری: ۷/۱۸ واحد
سید مصطفی میرسلیم: ۳/۱۱ واحد
سیدمصطفی هاشمی‌طبا: ۱/۸۹ واحد

تحلیل قابل استنتاج از وضعیت بازار این است که خروج قالیباف از صحنه رقابت، با توجه به روند نزولی ارزش سهام او از منظر سیاسی اقدامی مناسب بوده است. این استنتاج با نتایج برخی نظرسنجی‌های معتبر که کاهش آرای قالیباف و افزایش آرای رییسی را نشان می‌داد هم‌خوان است. خروج سهام قالیباف از بازار، با افزایش ارزش سهام روحانی و رییسی همراه بود. به‌طوری که لحظاتی پس از خروج این سهام، ارزش سهام روحانی با افزایش قابل توجه از ۴۷/۰۴ واحد به ۵۴/۳۰ واحد و ارزش سهام رییسی از ۲۷/۲۵ واحد به ۳۲/۵۹ واحد رسید. از این نقطه به‌بعد وضعیت ارزش سهام نامزدها در بازار پیش‌بینی منعکس‌کننده رقابت دوقطبی در دنیای سیاست بود. ارزش سهام سایر نامزدهای باقی‌مانده که در لحظه کناره‌گیری قالیباف کمتر از ۱۵ واحد بود در روز آخر رقابت به کمتر از ۱ واحد رسید.

در ادامه رقابت، ارزش سهام روحانی نسبت به رییسی در چند روز پایانی رقابت فاصله‌ حدود ۲۰ واحدی داشت. ارزش سهام روحانی بین ۵۸ تا ۵۹ و ارزش سهام رییسی بین ۳۷ تا ۴۰ در نوسان بود. در نهایت در ساعات پایانی خریدوفروش سهام در بازار پیش‌بینی، که روز پنج‌شنبه و معادل با روز پایانی رقابت انتخاباتی نامزدها در دنیای سیاست بود، تعدادی از شرکت‌کنندگان اقدام به فروش بخشی از سهام‌های روحانی و خرید سهام‌های رییسی کردند که منجر به نوسان اندکی در بازار شد. در نتیجه این نوسان ارزش سهام روحانی با اندکی کاهش به ۵۴ واحد و ارزش سهام رییسی با اندکی افزایش به ۴۵ واحد رسید. تحلیل قابل استنتاج از این واکنش بازار این است که از نگاه برخی شرکت‌کنندگان ممکن بود در صورت ادامه رقابت انتخاباتی، آرای رییسی با رشد و آرای روحانی با افت مواجه شود. در نهایت بازار خریدوفروش سهام نامزدها با قیمت‌های زیر در پایان روز پنج‌شنبه بسته شد.

حسن روحانی: ۵۴/۱۷ واحد
سیدابراهیم رییسی: ۴۵/۱۸ واحد
سید مصطفی میرسلیم: ۰/۲۳ واحد
سیدمصطفی هاشمی‌طبا: ۰/۴۲ واحد

با مشخص شدن نتایج نهایی انتخابات ریاست‌جمهوری در روز شنبه ۳۰ اردیبهشت ۱۳۹۶، علاوه بر امکان ارزیابی و مقایسه نتایج بازار پیش‌بینی با نتایج انتخابات، امکان ارزیابی کیفیت پیش‌بینی شرکت‌کنندگان در بازار نیز فراهم آمد. با درنظر گرفن ارزش صفر برای سهام سه نامزد بازنده و ارزش ۱۰۰ واحد برای سهام نامزد برنده (روحانی)، وضعیت دارایی شرکت‌کنندگان در بازار مشخص شد. نفر اول دارای ۹۰۲ واحد، نفر دوم دارای ۶۹۰ واحد و نفر سوم دارای ۶۳۹ واحد دارایی سهام دارای ارزش از مجموع خریدوفروش‌های انجام شده در این بازار بودند.

این بازی در سطحی محدود و با مشارکت ۲۰ نفر از اعضا و همراهان گروه تحقیقاتی آینده‌بان انجام شده است. نتایج مفصل همراه با توضیحات روش‌شناسی مربوط به این روش به‌زودی در قالب مقاله‌ای علمی ارائه خواهد شد. این گروه تحقیقاتی در انتخابات سال ۱۳۹۲ نیز در شکلی گسترده‌تر و با استفاده از چند روش متفاوت در قالب مجموعه «آینده‌پژوهی انتخابات» کارایی مجموع روش‌های علمی در عرصه تحلیل و پیش‌بینی انتخابات را به‌ آزمون گذاشته بود و نتایج آن در سال‌های گذشته در قالب مقالاتی منتشر شده است.

انتهای پیام