ماجرای استعفای محسن رضایی در سال66 چه بود؟

«در سال ۶۶ و در یک مقطع آقای محسن رضایی از فرماندهی سپاه پاسداران استعفا می‌کند که تاکنون کمتر به این موضوع پرداخته شده است. این مساله در کتاب خاطرات آیت‌ا… هاشمی در سال ۶۶ و در صفحه ۹۰ ذکر شده است. در این خاطرات عنوان شده که آقای محسن رضایی با نوشتن نامه‌ای به حضرت امام(ره) به دلیل مشکلات اداره سپاه، عدم هماهنگی با رئیس‌جمهور، دکتر روحانی و ارتش از سمت فرماندهی کل سپاه استعفا کرده است.»

روزنامه آرمان نوشت: «مناقشه بر سر پایان جنگ و چگونگی فرماندهی آیت‌ا… هاشمی(ره) همچنان پس از درگذشت ایشان ادامه دارد. ماجرا از جایی شروع شد که یکی از مسئولان عنوان کرد آیت‌ا… هاشمی به دلایلی فرمانده جنگ نبوده است. این ادعا اما خیلی زود با واکنش فاطمه هاشمی فرزند آیت‌ا… هاشمی همراه شد که عنوان کرد: «پدر من فرمانده جنگ نبود بلکه فرمانده صلح بوده است.» به نظر می‌رسد برخی از گروه‌ها و افراد در فضای سیاسی کشور تلاش می‌کنند نقش آیت‌ا… هاشمی در جنگ و همچنین پایان جنگ را مبهم و کمرنگ نشان دهند تا به برخی از منافع گروهی و سیاسی خود دست پیدا کنند. به همین دلیل و برای تحلیل و بررسی نقش آیت‌ا… هاشمی در پایان جنگ و همچنین آخرین وضعیت وصیتنامه ایشان با دکتر غلامعلی رجایی، مشاور آیت‌ا… هاشمی در مجمع تشخیص مصلحت نظام گفت‌وگو کردیم.

دکتر رجایی معتقد است: «حضرت امام(ره) با توجه با استدلال جمعی فرماندهان نظامی تصمیم به پذیرش قطعنامه ۵۹۸ می‌گیرند و هیچ‌ فردی و از جمله آیت‌ا… هاشمی به‌ تنهایی در تصمیم حضرت امام(ره) نقش کلیدی نداشته است. آیت‌ا… هاشمی از سال ۶۲ و پس از فتح خرمشهر به‌ دنبال پایان جنگ بود و به همین دلیل به‌ دنبال رویکردی بود که بتواند زمینه پایان جنگ را به وجود بیاورد. با این‌ همه ایران زمانی قطعنامه ۵۹۸ را می‌پذیرد که کشور در وضعیت مناسبی قرار ندارد و هم از نظر اقتصادی و هم از نظر تجهیزاتی در وضعیت قابل‌ قبولی نیست. در نتیجه حضرت امام(ره) نه‌ تنها آیت‌ا… هاشمی، بلکه هیچکس را عامل اصلی پذیرش قطعنامه تلقی نمی‌کنند و با توجه به جمیع جهات به پایان جنگ رضایت می‌دهند.»

در ادامه متن گفت‌وگوی «آرمان» با دکتر غلامعلی رجایی را از نظر می‌گذرانید.

چرا در مقطع کنونی دوباره موضوع پایان جنگ و اتفاقاتی که در سال ۶۷ رخ داده توسط برخی افراد مطرح شده است؟ هدف از مطرح‌ کردن چنین مسائلی پس از درگذشت آیت‌ا… هاشمی چیست؟

مهم‌ترین دلیل مطرح‌ کردن چنین مباحثی نادیده‌ گرفتن نقش آیت‌ا… هاشمی در مقاطع مختلف انقلاب اسلامی و از جمله در دوران مدیرت جنگ است. به نظر می‌رسد این مسائل با علم به این که آیت‌ا… هاشمی در قید حیات نیستند و امکان پاسخگویی صریح از جانب ایشان وجود ندارد، مطرح می‌شود. این افراد باید به این مساله آگاه باشند که نقش و منش آیت‌ا… هاشمی به عنوان یک فقیه مجتهد نواندیش هیچ‌گاه فراموش نخواهد شد. آیت‌ا… هاشمی مانند کوه دماوند بودند. هر گاه کوه دماوند از خاطر ایرانیان فراموش شد، آیت‌ا… هاشمی نیز فراموش خواهد شد. کسانی که به‌ دنبال پاک‌ کردن نقش آیت‌ا… هاشمی در انقلاب اسلامی و نظام هستند با انگیزه‌های نفسانی و سیاسی دست به چنین کاری می‌زنند. از سوی دیگر بسیاری از جنبه‌های شخصیتی آیت‌ا… هاشمی به دلایل مختلف نادیده گرفته شده است. برای مثال آیت‌ا… هاشمی خطبه‌های زیادی خوانده و در خطبه‌های خود به نکات بدیع و مهم اجتماعی و سیاسی اشاره کرده است که هیچ‌ کدام از این خطبه‌ها مورد استفاده قرار نمی‌گیرد و کسی به این خطبه‌ها توجه نمی‌کند. از سوی دیگر آیت‌ا… هاشمی بیش از ۵۰ جلد تفسیر قرآن نوشته و به‌ صورت موضوعی آیه‌های قرآن مجید را بررسی کرده است. برای مثال مفهوم اعتدال در قرآن مجید را تنها می‌توان در مجموعه آثار آیت‌ا… هاشمی پیدا کرد. با این حال هنوز جامعه قرآنی کشور به این آثار ارزشمند توجه جدی نکرده است.

مساله پایان جنگ از زمانی آغاز می‌شود که آقای محسن رضایی به حضرت امام(ره) نامه می‌نویسند و تجهیزات مورد نیاز جنگ را خدمت حضرت امام (ره) مطرح می‌کنند و حضرت امام(ره) عنوان می‌کنند که تهیه این تجیزات از عهده اقتصاد کشور خارج است. آیا حضرت امام(ره) تنها با استدلال‌های آیت‌ا… هاشمی به پایان جنگ رضایت می‌دهند یا این که دیگر فرماندهان جنگ نیز با آیت‌ا… هاشمی در پایان جنگ هم‌عقیده بودند؟

موضوع پایان جنگ و چگونگی اقناع حضرت امام(ره) برای پذیرش قطعنامه ۵۹۸ از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. دلیل اصلی این مساله نیز این بوده که حضرت امام(ره) همواره با رویکرد ادامه جنگ موافق بوده و معتقد بودند که جنگ باید تا پیروزی نهایی ادامه پیدا کند. وضعیت حتی به شکلی بوده که حضرت امام(ره) در جلسات خصوصی با فرماندهان جنگ اجازه طرح مساله پایان جنگ را نمی‌داده است. در نتیجه اقناع و جلب رضایت حضرت امام(ره) در چنین شرایطی بسیار سخت بوده است. با این‌ همه، آیت‌ا… هاشمی به چند دلیل واقع‌بینانه تلاش می‌کنند رضایت حضرت امام(ره) را برای پایان جنگ اخذ کنند. دلیل نخست این که آیت‌ا… هاشمی در گفت‌وگو با برخی از فرماندهان واقع‌بین جنگ مانند دریابان شمخانی به این نتیجه می‌رسد که این جنگ در نهایت هیچ‌ برنده‌ای نخواهد داشت. دریابان شمخانی در جایی به آیت‌ا… هاشمی عنوان می‌کند: «برای ما مشخص شده که جنگ هیچ‌ برنده‌ای نخواهد داشت.» آیت‌ا… هاشمی یک‌ بار به بنده گفتند: «اگر در آن مقطع زمانی یک فرمانده عاقل در سپاه وجود داشت، آقای شمخانی بود که به صراحت به من گفتند جنگ هیچ ‌برنده‌ای نخواهد داشت.» نکته دوم این که آیت‌ا… هاشمی به عنوان یک مدیر کلان‌نگر به‌ خوبی از وضعیت اقتصادی و مشکلاتی که مردم در زمان جنگ پیدا کرده بودند، آگاهی داشت. در نتیجه توانایی اقتصادی کشور را به‌اندازه‌ای نمی‌دیدند که امکان ادامه جنگ در آینده نیز وجود داشته باشد. نکته دیگر این که هنگامی که آیت‌ا… هاشمی برای بازدید از مناطق جنگی به غرب کشور سفر می‌کنند و فاجعه تاریخی حلبچه را از نزدیک مشاهده می‌کنند و می‌بینند که مردم بی‌گناه چگونه به شکل اسفباری به خاک و خون کشیده شده‌اند، در بین همراهان خود عنوان می‌کند که من به تهران می‌روم و حضرت امام(ره) را برای پایان جنگ راضی می‌کنم. استدلال ایشان نیز این بوده که اگر صدام با مردم خود چنین رفتاری می‌کند، هیچ‌ بعید نیست که با مردم اصفهان، مشهد و تبریز نیز همین رفتار کند و مردم بی‌گناه را به خاک و خون بکشد. البته علائم دیگری نیز در زمینه ضرورت پایان جنگ وجود داشت. برای مثال سرنگونی هواپیمای مسافربری توسط ناو آمریکایی در خلیح فارس یکی از این علائم بود که نشان می‌داد احتمال دخالت مستقیم آمریکا و هم‌پیمانانش در جنگ وجود دارد. نکته دیگر این که جنگ حالت فرسایشی به خود گرفته بود و در زمستان به دلیل سرمای هوا امکان عملیات وجود نداشت و به همین دلیل بین عملیات‌های هر دو طرف جنگ فاصله زیادی می‌افتاد. آیت‌ا… هاشمی در کتاب خاطرات خود از جلسه‌ای با فرماندهان جنگ نام می‌برد که در این جلسه به فرماندهان عنوان کرده چرا بین عملیات‌ها فاصله افتاده است و چرا عملیات جدیدی را آغاز نمی‌کنند که پاسخ فرماندهان جنگ به درخواست آیت‌ا… هاشمی این بوده که فعلا آمادگی برای یک عملیات جدید وجود ندارد. در کنار همه این مسائل برخی اختلافات بین فرماندهان جنگ نیز وجود داشت که آیت‌ا… هاشمی را به این نتیجه رسانده بود که رضایت حضرت امام(ره) را برای پایان جنگ جلب کند.

چه اختلافاتی بین فرماندهان جنگ بود و موضوع اختلافات چه بود؟

اختلافات هم در بین فرماندهان ارتش وجود داشت و هم بین فرماندهان ارتش و سپاه. برای مثال شهید صیاد شیرازی در آن مقطع با عقیدتی‌ سیاسی و ستاد کل در زمینه حدود اختیارات و تاکتیک‌های جنگی اختلاف داشتند. از سوی دیگر برخی فرماندهان سپاه نیز در مورد تاکتیک‌های مورد نظر ارتش اختلاف سلیقه داشتند. البته آیت‌ا… هاشمی در کتاب خاطرات خود به‌ صورت دقیق جزئیات این اختلافات را بازگو نکرده و به‌ صورت سربسته به این مسائل اشاره کرده است. برای مثال یکی از اختلافات اساسی درباره رئیس ستاد کل نیروهای مسلح بوده است که فرماندهان سپاه به دنبال این بوده‌اند که یکی از فرماندهان سپاه و به خصوص آقای محسن رضایی فرمانده ستاد کل نیروهای مسلح شود. از سوی دیگر شهید صیاد شیرازی بر این عقیده بودند که یک ارتشی و به خصوص خود ایشان باید به عنوان رئیس ستاد کل نیروهای مسلح انتخاب شوند و آقای محسن رضایی معاونت ایشان را بر عهده بگیرند. به همین دلیل یکی از سختی‌های آیت‌ا… هاشمی در مدیریت جنگ اختلافات بین فرماندهان و چندگانگی نیروهای نظامی بوده است. حتی کار به جایی می‌رسد که بحث ادغام سپاه پاسداران نیز مطرح می‌شود که در نهایت با مخالفت فرماندهان نظامی مواجه می‌شود. این در حالی بود که ارتش عراق به صورت کامل یکپارچه و تحت فرماندهی واحد قرار داشت و با چنین چالش‌هایی مواجه نبود. آیت‌ا… هاشمی در کتاب خاطرات خود در سال۶۶ و در صفحه ۲۴۸ عنوان می‌کند: «آقای صیاد شیرازی آمدند و دنبال تشکیل ستاد قرارگاه بودند که خودشان نیز مسئولیت آن را بر عهده بگیرند.» کار اختلاف بین فرماندهان سپاه و ارتش به جایی می‌رسد که هنگامی که آیت‌ا… هاشمی آقای محسن رضایی را به‌ عنوان جانشین خود انتخاب می‌کند، آقای صیاد شیرازی به دلیل مخالفت با این تصمیم از فرماندهی نیروی زمینی استعفا می‌دهد. آیت‌ا… هاشمی در خاطرات خود عنوان می‌کند «هنگامی که رونوشت استعفای شهید صیاد شیرازی به دست من رسید که البته یک رونوشت نیز خدمت حضرت امام(ره) ارسال شده بود، به‌ صورت تلفنی دلیل را از آقای صیاد شیرازی پرسیدم. با این همه، بعد گذشت چند روز آقای صیاد شیرازی از تصمیم استعفا پشیمان شدند و من هم کمک کردم که همچنان در فرماندهی نیروی زمینی ارتش به فعالیت خود ادامه بدهد.»

اختلافات بین فرماندهان جنگ به چه میزان روی مدیریت جنگ تاثیر گذاشته بود؟

مهم‌ترین دلیل اختلافات فرماندهان سپاه و ارتش بر سر مدیریت و نحوه ادامه‌دادن جنگ بود. در سال ۶۷ یعنی سال پایانی جنگ آیت‌ا… هاشمی تصمیم می‌گیرند با تشکیل ستادکل نیروهای مسلح اختلاف بین ارتش و سپاه را در زمینه ادامه جنگ حل کنند. در خاطرات آیت‌ا… هاشمی در سال ۶۷ در صفحه ۱۴۸ آمده است که آیت‌ا… هاشمی به آقای محسن رضایی اطلاع دادند که برای مشورت برای تشکیل ستاد کل نیروهای مسلح از منطقه جنگی به تهران بیاید. آقای محسن رضایی همچنین به آیت‌ا… هاشمی پیشنهاد می‌کنند که برای جلوگیری از اختلافات به وجود آمده خودش از فرماندهی سپاه استعفا دهد و فرماندهی ارتش را بر عهده بگیرد. آیت‌ا… هاشمی در خاطرات خود عنوان می‌کند که هنگامی که این پیشنهاد مطرح شد من اشکالات این طرح را به ایشان گفتم و مخالفت خود را نیز بیان کردم. آقای محسن رضایی به‌ دنبال این بوده که با به دست‌ گرفتن فرماندهی ارتش امکانات ارتش را وارد جنگ کند و به‌ صورت عملی فرماندهی جنگ را بر عهده بگیرد. این پیشنهاد در سال ۶۵ از سوی آقای محسن رضایی مطرح می‌شود و با مخالفت آیت‌ا… هاشمی این اختلافات تا سال۶۷ نیز ادامه پیدا می‌کند. با این‌ همه، در سال ۶۶ و در یک مقطع آقای محسن رضایی از فرماندهی سپاه پاسداران استعفا می‌کند که تاکنون کمتر به این موضوع پرداخته شده است. این مساله در کتاب خاطرات آیت‌ا… هاشمی در سال ۶۶ و در صفحه ۹۰ ذکر شده است. در این خاطرات عنوان شده که آقای محسن رضایی با نوشتن نامه‌ای به حضرت امام(ره) به دلیل مشکلات اداره سپاه، عدم هماهنگی با رئیس‌جمهور، دکتر روحانی و ارتش از سمت فرماندهی کل سپاه استعفا کرده است. در نتیجه آقای محسن رضایی برای استعفای خود چهار دلیل را ذکر کرده‌اند. آیت‌ا… ‌هاشمی در کتاب خاطرات خود عنوان می‌کند: «آقای رضایی را از این کار نهی کردم و عنوان کردم حضرت امام(ره) استعفای شما را نخواهند پذیرفت و برای خود شما هم خوب نیست.» با این‌ همه، آقای محسن رضایی سخنان آیت‌ا… هاشمی را گوش نمی‌کنند و نامه استعفای خود را تقدیم حضرت امام(ره) می‌کنند. خبر استعفای آقای محسن رضایی را حاج‌احمدآقا فرزند حضرت امام(ره) به آقای هاشمی می‌دهند. با این‌ همه، حضرت امام(ره) با استعفای آقای محسن رضایی موافقت نمی‌کنند. تصور حضرت امام(ره) از این استعفا این است که این استعفا با هدف سیاسی و صوری صورت گرفته است.

چرا حضرت امام(ره) تصور می‌کنند استعفای آقای محسن رضایی سیاسی و صوری است؟

این نقلی است که حاج‌احمدآقا برای آیت‌ا… هاشمی مطرح می‌کنند. البته منظور ایشان از هدف سیاسی هدف جریانی و جناحی نبوده، بلکه سیاست به معنای کلی مورد نظر ایشان بوده است که این استعفا با هدف و برنامه صورت گرفته است. در نتیجه آقای محسن رضایی دوباره اقدام به استعفا از فرماندهی سپاه می‌کنند. یک‌ بار زمانی که عنوان می‌کنند به ایشان درجه امیری ارتش داده شود تا ایشان بتواند از موضع بالا امکانات ارتش را وارد جنگ کند و بار دوم زمانی است که آقای محسن رضایی به دلیل اختلاف سلیقه با چهار موردی که عنوان کردم از فرماندهی سپاه استعفا می‌دهد. در نتیجه در ماجرای پایان جنگ برخی عوامل داخلی و همچنین برخی عوامل خارجی نقش داشته‌اند که در نهایت آیت‌ا… هاشمی را به این نتیجه می‌رساند که رضایت حضرت امام(ره) را برای پایان جنگ اخذ کنند.

برخی عنوان می‌کنند پذیرش پایان جنگ به شکلی به حضرت امام (ره) تحمیل شده است. آیا در واقع این اتفاق رخ داده است؟ حضرت امام در چه شرایطی به پایان جنگ رضایت دادند؟

برخی افراد مغرض چنین مسائلی را مطرح می‌کنند و عنوان می‌کنند که این کار توسط آیت‌ا… هاشمی صورت گرفته است. این در حالی است که حضرت امام(ره) با توجه با استدلال جمعی فرماندهان نظامی تصمیم به پذیرش قطعنامه ۵۹۸ می‌گیرند و هیچ‌ فردی و از جمله آیت‌ا… هاشمی به‌ تنهایی در تصمیم حضرت امام(ره) نقش کلیدی نداشته است. آیت‌ا… هاشمی از سال ۶۲ و پس از فتح خرمشهر به‌ دنبال پایان جنگ بود و به همین دلیل به دنبال رویکردی بود که بتواند زمینه پایان جنگ را به وجود بیاورد. با این‌همه، ایران زمانی قطعنامه ۵۹۸ را می‌پذیرد که کشور در وضعیت مناسبی قرار ندارد و هم از نظر اقتصادی و هم از نظر تجهیزاتی در وضعیت قابل قبولی نیست. در نتیجه حضرت امام(ره) نه‌ تنها آیت‌ا… هاشمی و بلکه هیچ ‌کس را عامل اصلی پذیرش قطعنامه تلقی نمی‌کنند و با توجه به جمیع جهات به پایان جنگ رضایت می‌دهند. اما این که چرا حضرت امام(ره) از اصطلاح جام زهر نام می‌برند، به دلیل این بود که ایشان به دنبال این بودند که حتی یک ثانیه نیز حکومت صدام بر مردم عراق که در مخالفت با دین اسلام بود، ادامه نداشته باشد و به همین دلیل که ایران نتوانسته بود حکومت صدام را ساقط کند و مردم مظلوم عراق را نجات دهد، عنوان می‌کنند که پذیرش قطعنامه برای ایشان مانند نوشیدن جام زهر بوده است.

به‌ تازگی فرزندان آیت‌ا… هاشمی از وجود یک وصیتنامه جدید از ایشان خبر داده‌اند. شما به عنوان مشاور آیت‌ا… هاشمی از جزئیات جدیدی درباره وصیتنامه ایشان آگاهی ندارید؟

بنده چند هفته بعد از درگذشت آیت‌ا… هاشمی در جلسه‌ای در کنار آقای محسن هاشمی نشسته بودم و از ایشان سوال کردم که وضعیت وصیتنامه به چه شکل است که ایشان عنوان کردند ما تنها یک کاغذ A۴ از وصیتنامه ایشان در اختیار داریم که در چند جا هم خط‌خوردگی وجود دارد که ایشان در سال ۷۶ و هنگامی که با اصرار فاطمه خانم برای بررسی وضعیت قلب خود به پزشک مراجعه کرده‌اند و مدتی بیهوش بوده‌اند، نوشته‌اند. آیت‌ا… هاشمی در این وصیتنامه به حساب‌های شخصی خود اشاره می‌کنند و وضعیت مالی خود را برای فرزندان تشریح می‌کنند. آقای محسن هاشمی عنوان می‌کردند که ما هنوز به‌ دنبال پیداکردن وصیتنامه دوم آیت‌ا… هاشمی هستیم. روز بعد از درگذشت آیت‌ا… هاشمی خانواده ایشان به مجمع آمدند و تمام وسائل ایشان اعم از کتاب‌ها و لباس‌های ایشان را با یک وانت به منزل منتقل کردند. با این‌ همه، آیت‌ا… ‌هاشمی به دلیل جایگاهی که در نظام سیاسی داشتند، اسناد سری و محرمانه‌ای را در اتاق خود نگهداری می‌کردند که از وضعیت آنها پس از درگذشت ایشان اطلاع دقیقی در دست نیست. وضعیت روحی ما و کارکنان مجمع نیز پس از درگذشت آیت‌ا… هاشمی به شکلی نامساعد بود که هیچ‌کدام رغبتی برای حضور در اتاق ایشان نداشتیم.»

انتهای پیام