روایتی از زندگی آیت‌الله منتظری
روزنامه شرق نوشت: «مستند قائم‌مقام، روایتی بدون سانسور و منصفانه از زندگی آیت‌الله منتظری را به تصویر کشیده است.» این جمله اول معرفی فیلم است در سایت «سینما مارکت». این مستند جمعه‌شب، سوم آذر ساعت ۱۸ در تالار سوره حوزه هنری رونمایی شد. «قائم‌مقام» مستندی است سیاسی – تاریخی درباره زندگی آیت‌الله منتظری. کارگردان این اثر علی صدری‌نیا، کارگردان مجموعه «دکتر سلام» است و تهیه‌کننده آن محمدمهدی صفارهرندی، رئیس سابق سازمان بسیج دانشجویی دانشگاه تهران و فرزند محمدحسین صفارهرندی، وزیر ارشاد دولت احمدی‌نژاد است.
این مستند صد دقیقه است و در آن با افرادی از جمله حجت‌الاسلام ری‌شهری، عمادالدین باقی، حجت‌الاسلام احمد منتظری، حجت‌الاسلام اژه‌ای، حجت‌الاسلام رازینی، عزت‌الله مطهری و آیت‌الله گرامی گفت‌وگو و از مصاحبه‌ها و تصاویر آرشیوی افرادی مانند مرحوم آیت‌الله هاشمی و ناطق‌نوری نیز استفاده شده است. مجری در برنامه رونمایی، مستند را این گونه معرفی می‌کند: «[در صحبت‌های] کسانی که در اکران‌های خصوصی مستند قائم‌مقام را تماشا کرده بودند، چند کلمه کلیدی برای من جذاب بود که این مستند یک روایت متفاوت، بدون قضاوت و منصفانه بود از زندگی آیت‌الله منتظری.»
در ادامه کارگردان «قائم‌مقام» چند دقیقه‌ای قبل از پخش فیلم صحبت کرد. علی صدری‌نیا با ابراز امیدواری که این مستند به عنوان اثری متفاوت، جامع و منصفانه شناخته شود، گفت: «تلاشی که مجموعه دست‌اندرکاران مستند در این دو و نیم، سه سال کردند این بود که سعی کردیم روایتی که عرضه می‌شود روایت منصفانه‌ای باشد. نمی‌دانم چقدر در این کار موفق بوده‌ایم، شما باید قضاوت کنید. امیدوارم این گونه باشد. تلاش کردیم هر حرفی زده شده به اتکای سند باشد و قضاوت در آن نباشد.»
او درباره فرآیند ساخت این مستند گفت: «یکی از دلایل این که این مستند دو و نیم، سه سال طول کشید این بود که آدم‌ها خیلی سخت حاضر می‌شوند راجع به اتفاقات سیاسی مقاطع تاریخی صحبت کنند.»
صدری‌نیا در ادامه گفت: «اگر این حرف‌ها گفته نشود و باقی بماند این مقاطع از انقلاب ما مغفول می‌ماند. در همین مدتی که کار را می‌ساختیم، به غیر از افرادی که حاضر نشدند، مصاحبه کنند پنج، شش نفر از لیست مصاحبه به رحمت خدا رفتند و الان دیگر دسترسی به آنها نداریم؛ مرحوم آیت‌الله هاشمی، مرحوم آیت‌الله موسوی اردبیلی، خانم مرضیه دباغ، مرحوم آقای باریک‌بین و مرحوم آقای خزعلی کسانی بودند که می‌خواستیم روایت آنها را بگیریم و نشد.»
صدری‌نیا ابراز امیدواری کرد با پرهیز از برچسب‌زنی و سیاسی شدن این مستند، قائم‌مقام شروعی باشد درباره گفت‌وگو و دیالوگ در مقاطع مختلف.
مروری بر محتوای «قائم‌مقام»
مستند صد دقیقه‌ای قائم‌مقام از پنج فصل تشکیل شده است. فصل اول نقش و جایگاه آیت‌الله منتظری را قبل از انقلاب بررسی می‌کند. فصل دوم که مفصل‌ترین بخش این مستند است به ماجرای سیدمهدی هاشمی، برادر داماد آیت‌الله منتظری می‌پردازد و آن را شروعی بر اختلاف‌های آیت‌الله منتظری و امام معرفی می‌کند. فصل سوم به اعتراض آیت‌الله منتظری به اعدام‌های سال ۶۷ می‌پردازد. در این فصل با نگاهی به روندی که مجاهدین خلق (منافقین)، به ویژه بعد از خرداد ۶۰ طی کرد، به عملیات مرصاد می‌پردازد و حکم امام مبنی بر برخورد با اعضای زندانی «سر موضع» این گروه را توضیح می‌دهد. در دو فصل قبلی دو اختلاف اساسی آیت‌الله منتظری با امام توضیح داده شد اما این اختلاف‌ها به برکناری آیت‌الله منتظری از قائم‌مقامی منتهی نشد. فصل چهارم با سخنرانی آیت‌الله منتظری در اولین دهه فجر بعد از جنگ شروع می‌شود. آیت‌الله منتظری در این سخنرانی به بعضی از اتفاقات و روند‌های دوره جنگ علنا انتقاد می‌کند. خط روایت مستند این سخنرانی را موجب پایان سازش امام و عامل نهایی عزل آیت‌الله منتظری می‌داند. فصل آخر زندگی آیت‌الله منتظری از عزل تا فوت را دربرمی‌گیرد.
اصلی‌ترین نزدیکان آیت‌الله منتظری که در این مستند با آنها گفت‌وگو شده است، عمادالدین باقی، احمد منتظری، فرزند آیت‌الله منتظری و سیدهادی هاشمی، داماد آیت‌الله هستند. درباره ماجرای سیدمهدی هاشمی قسمت‌هایی از صحبت‌های احمد منتظری در مستند پخش می‌شود که به انتقاد‌های او از حضور مهدی هاشمی در بیت آیت‌الله اختصاص دارد اما عمادالدین باقی این روایت را بزرگ‌شده می‌داند و می‌گوید در تمام مدتی که در بیت آیت‌الله منتظری در حال رفت‌وآمد بوده، تنها دو بار مهدی هاشمی را در آنجا دیده است.»
در «قائم‌مقام» شاید برای اولین‌بار مرجعیت آیت‌الله منتظری به مسئله تبدیل می‌شود. مستند این مسئله را از دو جهت پی می‌گیرد: اول آن که امام هرگز برای مرحوم منتظری از واژه «آیت‌الله» استفاده نکرد و دوم این که مرحوم منتظری در هنگام معرفی به عنوان قائم‌مقام رهبری «رساله» نداشتند. این در حالی است که امام غالبا از استفاده از لفظ «آیت‌الله» برای شاگردان و هم‌رزمانش پرهیز می‌کرد. گفتنی است که امام از لفظ آیت‌الله برای آیت‌الله منتظری استفاده کرده است. مستند «قائم‌مقام» با بازخوانی خاطرات و استفاده از مصاحبه‌های آرشیوی می‌گوید امام از اول هم با انتصاب آیت‌الله منتظری به قائم‌مقامی موافق نبودند؛ همان چیزی که خود امام سال‌ها بعد در نامه‌ای خطاب به آیت‌الله منتظری می‌نویسند. از نکات مهم دیگری که در این مستند به آن اشاره شد «حصر» آیت‌الله منتظری به دستور شورای عالی امنیت ملی در دوره اصلاحات است. آیت‌الله منتظری در ۱۳ رجب سال ۷۶ سخنرانی‌ای می‌کند که به موجب آن اعتراض‌های شدیدی به او می‌شود. مستند از بین حرف‌های مسئله‌ساز آن سخنرانی یک بخش را بزرگ می‌کند و درباره سایر بخش‌های آن حرفی به میان نمی‌آورد و به اعتراض‌هایی که در پی آن صحبت‌ها رخ داد اشاره می‌کند و این بخش را با صحنه شعاردادن یک معترض در قم به پایان می‌رساند؛ شعار «مرگ بر … » است. در صحنه بعد نمایی از یک حسینیه نشان داده می‌شود که بر در و دیوار آن شعارهایی علیه آیت‌الله منتظری نوشته شده است اما نه نریشن و نه زیرنویس توضیح نمی‌دهد که این حسینیه کجاست و در پی چه اتفاقی به این وضعیت دچار شده است. نهایت این ماجرا به حصر آیت‌الله منتظری به دستور شورای عالی امنیت ملی منجر می‌شود.
آن چه گفته نمی‌شود
مستند درباره دوره زمانی حصر و شیوه رفع آن توضیح خاصی نمی‌دهد و صرفا به این نکته اکتفا می‌کند که در پی مریضی آیت‌الله منتظری مسئولان تصمیم گرفتند که حصر را بردارند. «قائم‌مقام» به حوادث ۸۸ می‌رسد و با فوت آیت‌الله منتظری و اتفاقات روز تشییع جنازه ایشان به پایان می‌رسد. در مجموع می‌توان این مستند را به لحاظ روایی همان روایت همیشگی دانست که در سال‌های اخیر در مصاحبه‌ها و برنامه‌های صداوسیما توضیح داده می‌شود اما تفاوت این مستند با کارهای مشابهش در اشاره و استفاده از مواد تاریخی‌ای است که در صداوسیما امکان پخش ندارند. این مستند، روایت‌های دیگری را که درباره اتفاقات و زندگی آیت‌الله منتظری وجود دارد، کاملا کنار گذاشته و فقط در جاهایی نقدهای وارد به روایت خود را به صورت بریده پخش می‌کند؛ برای مثال تنها روایت متفاوتی که به صورت گذری به آن اشاره می‌شود؛ روایت نقش حاج احمد آقا در اختلاف بین آیت‌الله منتظری و امام به زبان احمد منتظری است. این مستند برش‌هایی از حرف‌های آیت‌الله منتظری را در مقابل مواضع متأخر او قرار می‌دهد و سعی می‌کند تناقض‌های آنها را پررنگ کند.»
انتهای پیام
