تأملی در مستند قائم مقام | مصطفی ایزدی
«مصطفی ایزدی» در یادداشتی در نقد مستند قائم مقام درباره ی زندگی مرحوم آیت الله منتظری در روزنامه‌ی «شرق» نوشت:
پس از مدتی تبلیغ درباره فیلم مستندی به نام قائم‌مقام که فرزند آقای صفارهرندی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت اول احمدی‌نژاد، آن را تهیه کرده است و پس از چندین‌بار نمایش خصوصی برای افراد گوناگون، بالاخره از جمعه، سوم آذر جاری، به مدت سه شب در یک اکران عمومی از آن رونمایی کردند. بنده نیز آن را دیدم. در این یادداشت نکاتی را درباره آن قلمی می‌کنم:
١ – همراه با تبلیغ تیزر آغازین آن نوشته‌اند: «روایت بدون سانسور از زندگی آیت‌الله منتظری»؛ درصورتیکه این فیلم بخش کوتاهی از زندگی آن مرحوم است که آن‌هم پر است از سانسور و یک‌سونگری. بعد نوشته‌اند: «ناگفته‌های زندگانی آیت‌الله منتظری»؛ درصورتیکه هیچ ناگفته‌ای برای کسانی که به موضوع مرحوم آیت‌الله منتظری علاقه‌مند بوده‌اند، ندارد. کارگردان محترم نیز گفته است: «بدون قضاوت، تاریخ را بیان کرده‌ایم» (روزنامه قدس ٣/٩/٩٦)؛ درصورتیکه سراپایش قضاوت دست‌اندرکاران آن و نیز کسانی است که از آنها مصاحبه شده است و در زمره مخالفان مرحوم آیت‌الله هستند.
٢ – این فیلم نشان می‌دهد پژوهشگر، کارگردان و تهیه‌کننده آن به دلیل جوانی‌شان، هیچ شناختی از روحیه، فرهنگ، منش، دیدگاه‌ها، مقام و موقعیت علمی و بالاخره زندگی آیت‌الله منتظری ندارند و بنابراین به آنچه در این نزدیک به ٣٠ سال در فضای ژورنالیستی، مطبوعات و دیگر رسانه‌های رسمی درباره فقیه عالیقدر جریان داشته است، مراجعه کرده‌اند. در این مراجعه، به ابهامات و پرسش‌هایی رسیده‌اند که برای یافتن جواب آنها به سراغ دو، سه نفر از نزدیکان مرحوم آیت‌الله منتظری رفته و بخش بسیار کوچکی از نظرات آنان را در فیلم آورده‌اند. همچنین با کسانی که در مقاطع گوناگون مشغول پرونده سیدمهدی هاشمی بوده‌اند، گفت‌وگو کرده‌اند؛ آیت‌الله گرامی، احمد منتظری، عمادالدین باقی و هادی هاشمی از این طرف و آقایان ری‌شهری، رازینی، اژه‌ای، ناطق‌نوری، دستغیب، دری‌نجف‌آبادی و حسام‌الدین آشنا از آن طرف. نابرابری استفاده از سخنان موافقان و مخالفان آیت‌الله در این فیلم کاملا محسوس است. جالب اینکه نکاتی را از سخنان موافقان انتخاب کرده‌اند که بعضا به آن مرحوم هم تعریض دارد. با احمد منتظری حدود سه ساعت، با عمادالدین باقی بیش از سه ساعت و با آقا هادی هاشمی نزدیک به دو ساعت (بدون اینکه به او بگویند برای تولید چنین فیلمی می‌خواهیم) گفت‌وگو کرده‌اند؛ اما سهم هرکدام از آنان برای حضور در این مثلا مستند، بیش از چند دقیقه نبوده است.
٣ – برای شکل‌دادن ساختار و محتوای فیلم، از سه شیوه گفتار متن (نریشن)، سخنان افراد گوناگون (مصاحبه و خطابه) و تصاویر آرشیوی از تظاهرات له یا علیه آیت‌الله منتظری در دو زمان پیش و پس از برکناری او استفاده شده است.
بخش زیادی از فیلم، گفتار متن بر تصاویر مربوطه است. در گفتار متن این فیلم که انتخاب دست‌اندرکاران تولید آن است، دیدگاه‌های جانبدارانه و قضاوت یک‌طرفه به نفع مخالفان ایشان و سانسور، به‌وضوح و روشنی دیده می‌شود. طرفه اینکه قریب‌به‌اتفاق گفتار متن این فیلم، برگرفته از کتاب خاطرات سیاسی محمدی‌ری‌شهری است. البته بخش‌هایی از خطبه‌های ائمه جمعه موقت اوایل دهه ٧٠ پایتخت نیز چاشنی محتوای این مستند است.
٤ – اگرچه درباره شش دهه زندگی، فعالیت‌های علمی و سیاسی آیت‌الله منتظری، چند دقیقه‌ای بیشتر گفته نشده است و از همه رنج‌های آن بزرگ‌مرد در زندان‌ها و تبعید‌ها بیش از دو، سه جمله‌ای که آقای عزت شاهی (عزت‌الله مطهری) بیان می‌کند، چیز دیگری نیست؛ اما تا دلتان بخواهد از زندگی و فعالیت‌های سیدمهدی هاشمی سخن به میان آمده است؛ به‌گونه‌ای که بیننده در یک لحظه فکر می‌کند این فیلم بیشتر به زندگی‌نامه سیدمهدی هاشمی می‌ماند تا زندگی‌نامه فقیه عالیقدر. بیشتر روی نامه ششم فروردین ٦٨ مانور داده‌اند. بنابراین برخلاف آنچه قبل از نمایش فیلم ادعا شده است، این اثر نه منصفانه است و نه بدون قضاوت.
٥ – همان‌طور که در آغاز نوشتم، این فیلم دارای تحریف‌هایی است که دو، سه نمونه‌اش را که در خاطر دارم، نقل می‌کنم:
الف – کلمه قائم‌مقام که در نام فیلم آمده، هیچ ربطی به آیت‌الله منتظری ندارد. آیت‌الله منتظری از منظر قانونی و حقوقی هرگز قائم‌مقام حضرت امام‌خمینی نبوده است. مجلس خبرگان رهبری در ماده واحده‌ای اعلام نظر کرده بود که ایشان بعد از رحلت امام خمینی به‌جای آن مرحوم خواهد نشست؛ زیرا این نظر اکثریت مردم ایران است و اعضای مجلس خبرگان رهبری، نظر مردم ایران را صائب می‌داند. کجای این مصوبه بحث از قائم‌مقام است؟ پژوهشگر محترم اگر می‌خواسته محتوای یک فیلم مستند را تهیه کند، اولین گام پیدا‌کردن ریشه عنوان قائم‌مقام است که ضرورت داشت آن را به صورت مستند ریشه‌یابی کند.
ب – این فیلم می‌خواهد بگوید اعضای مجلس خبرگان رهبری آیت‌الله منتظری را به‌عنوان جانشین آینده امام تعیین کرده‌اند، سپس همان اعضا در پی آن برآمدند که ایشان را به‌عنوان مرجع تقلید نیز معرفی کنند! این خلاف واقعیت است؛ چراکه می‌دانیم آیت‌الله منتظری در آبان ٦٤ به‌عنوان جانشین امام مطرح شد؛ درصورتیکه رساله عملیه آیت‌الله منتظری که نشان از مرجعیت ایشان دارد و به درخواست علما و ائمه جمعه سراسر ایران تألیف شده بود، در سال ٦٢ منتشر شده است. در جریان بحث پیرامون صلاحیت ایشان برای رهبری آینده نظام، اکثر علمای عضو مجلس خبرگان رهبری اول از مرجعیت مسلم ایشان حرف زده‌اند. اگر نویسنده یا کارگردان این فیلم به خود زحمت می‌دادند و یک نسخه از مشروح مذاکرات مجلس خبرگان رهبری اول را که نزد اعضای آن مجلس موجود است، می‌گرفتند و می‌خواندند، دیگر ادعا نمی‌کردند اعضای مجلس خبرگان ضمن داشتن دغدغه، ایشان را انتخاب کردند.
ج – در این فیلم به نهضت‌های رهایی‌بخش اشاره شده است؛ درصورتیکه حمایت از نهضت‌های رهایی‌بخش، خواست مشترک امام‌خمینی و آیت‌الله منتظری بود که بعد از سیدمهدی هاشمی نیز به شیوه‌های دیگر ادامه پیدا کرد. ضمنا برخلاف ادعای تولیدکنندگان این فیلم، در پیش‌نویس قانون این ارگان که سپاه پاسداران به مجلس شورای اسلامی ارائه کرده بود، واحد نهضت‌های رهایی‌بخش وجود داشت و وزارت امور خارجه نگذاشت که در قانون سپاه بماند.
د– در این فیلم تلاش شده مرحوم آیت‌الله منتظری را ساده‌لوح جلوه دهند؛ درصورتیکه همه می‌دانند ساده‌لوحی اکتسابی نیست. بنابراین کسی نمی‌تواند ٧٠ سال از عمرش، تیزهوش، حواس‌جمع، زرنگ، دوست و دشمن‌شناس و توانا در جمع‌بندی مسائل داخلی و خارجی باشد؛ اما ناگهان و یک‌شبه ساده‌لوح شود! نگارنده در جلد دوم کتاب فقیه عالیقدر، نظرات جمع زیادی از علمای برجسته کشور پیرامون صفات و توانایی‌های برجسته آیت‌الله منتظری را آورده‌ام و نیز در مشروح مذاکرات مجلس خبرگان رهبری اول به‌وفور در‌این‌باره سخن رفته است.
٦ – حرف‌های بسیار زیادی درباره این فیلم و به‌ویژه مطالبی که افراد در آن بیان کرده‌اند، وجود دارد؛ اما در یک یادداشت روزنامه‌ای نمی‌توان نوشت. پیشنهاد می‌کنم نویسنده و کارگردان فیلم مستند قائم‌مقام ترتیب مناظره‌ای را بدهند تا مطالب بسیار بیشتری را به بحث بگذاریم، آنگاه برای آقایان حقایق روشن می‌شود.
نکته آخر اینکه این فیلم با وجود زحمات زیادی که برای آن کشیده‌اند، نسل سوم انقلاب اسلامی را از شناخت درست حقایق تاریخی بازمی‌دارد. امید می‌رود بازماندگان و شاگردان مرحوم آیت‌الله العظمی منتظری بتوانند از آرشیو رسانه ملی و ارگان‌های دیگر، همان‌طور که جوانان عزیز دست‌اندرکار این فیلم دسترسی پیدا کرده‌اند، بهره‌مند شوند و فیلم یا سریالی درخور مقام و منزلت علمی و سیاسی ایشان بسازند.
انتهای پیام
آنچه مسلم است اين است که بعضی ها در باتلاق حماقت و نابودي گير افتاده اند، در حال دست و پا زدن براي بيرون کشاندن خود هستند، اما جاهل اند که در واقع دارند با اين دست و پا زدن هاي بيهوده، به غرق شدن خود در اين باتلاق شتاب ميدهند!
خوشبختانه آنقدر مرجع و مرکز حقيقي و مجازي براي دستيابي به حقائق و واقعيات وجود دارد که لا تعد و لا تحصي! مردم بقدر کافي هوشيارند و فريب یعضی ها را را نميخورند.
سلام علیکم
جانا سخن از زبان ما می گویی.
استاد ایزدی شیر مادر حلالت باد که از استادتان فقیه عالیقدر حضرت آیت الله العظمی منتظری (رضوان الله تعالی علیه) همواره بخوبی و مستدل و مستند دفاع می کنید.
عمر عالی مستدام باد. ان شاءالله