جامعه شناسی فرآیندی به روایت نوربرت الیاس

سایت جامعه‌شناسان جوان نوشت: «نوربرت الیاس (Norbert Elias) پیش از آن که خود را خودخواهانه در خدمت اهداف سیاسی، و عاطفی و احساسی قرار دهد، در پی به وجود آوردن یک هم فهمی (Understanding) از روندها و فرایندهای درازمدت بود که پایه ریزی جامعه شناسی توسعه ای، رابطه مند و عمیقاً فرایندنگرانه بود که به جامعه شناسی فرایندی (Process Sociology) معروف شده‌است.

در این راستا، نوربرت الیاس فرایندهای گوناگونی را مورد مطالعه و تحقیق قرار داد که به برخی از آنها اشاره می کنیم:

1– تشریح و تجزیه و تحلیل سیستم عضلانی صورتِ انسان او را دقیقاً نسبت به این مسئله آگاه گردانید که خنده و لبخند نشانه هایی عمده و مهم در چگونگی تحول و تکامل انسان به عنوان گونه ای اجتماعی است.

از اینرو، متوجه شد حتی در ابتدایی ترین و مقدماتی ترین وجوه هستی انسانی هیچ چیز و هیچ وجهی را نباید «معلوم»، «ذاتی» و «ثابت و لایتغیر» فرض کرد، بلکه همگی را باید بخشی از مجموعه فرایندهای درازمدت به شمار آورد.

2– نوربرت الیاس به منظور مطالعه و بررسی روندها، تغییرات و دگرگونی های درازمدتی را که در شیوه ها، اصول و ضوابط آداب معاشرت به وجود آمده بود را مورد مطالعه قرار داد.

الیاس به بررسی این مسئله می پردازد که محدودیت های رفتاری، یعنی محدودیت هایی که ما امروزه آن را بدیهی می انگاریم، چگونه در طول زمان شکل گرفته و گسترش یافته است و سپس مقایسه هایی از آداب قرون وسطی و با زمان حاضر را پی می گیرد.

او در این مقایسه ها، به این نتیجه می رسد که مشخصه روشن فرایند متمدن شدن در غرب این بود که افراد بتدریج در اعمال و رفتار خود خویشتن داری بیشتری را به کار می بردند.

3– الیاس توانسته نشان دهد که تغییر در رفتار به مثابه جزئی از فرایند متمدن شدن را نمی توان بر حسب «سلامتی و بهداشت»، «دلایل مادی»، «دینداری و ملاحظه کاری» به درستی توضیح و تبیین کرد، بلکه مطابق استدلال وی لازم است که فرایندهای تغییر در روابط اجتماعی که این تغییرات رفتاری بخشی از آن محسوب می شود را مورد بررسی قرار داد.

او از ما می خواهد که با مقایسه شبکه های راه ها در قرون وسطا و جوامع کنونی، تفاوت های بین آنها را مورد توجه قرار دهیم:

در گذشته خطر اصلی در رفت و آمد، مورد حمله واقع شدن از طرف راهزنان و سربازان است… لذا، افراد باید مهیای مقابله با حملات باشند، احتیاط به منظور جلوگیری از تصادف در درجه دوم اهمیت قرار می گیرد.

لذا، شخصیت در قرون وسطی به گونه ای رشد کرده که فرد آمادگی حمله و هجوم را دارد و توانایی درگیری در نزاع و برخوردی خشن از جمله امتیازات مثبت است.

در جوامع امروزی، شکل متفاوتی به سیستم روانی افراد داده است. چرا که اتومبیل ها در تمامی جهات در حرکت اند، پلیس در سر چهارراه ها حضور دارد … و انواع کنترل های بیرونی و خارجی اوضاع را در دست دارند. در نتیجه، در جوامع پیچیده، کنترل بر رفتار خشونت آمیز و خویشتن داری شکل گرفته است.

بنا به استدلال الیاس فرایندهای رشد «اجتماعی» و «روانی» (یا در اصطلاح الیاس پدیدآیی اجتماعی و پدیدآیی روانی)، مربوط به هم بوده و رابطه ای دوسویه با یکدیگر دارند.

4– الیاس نشان می دهد که تمایزات آکادمیک بین «سوژه» و «ابژه»، بین «فرد» و «جامعه»، بین «هستی شناسی» و «شناخت شناسی» و البته بین «عامل» و «ساختار»، در حقیقت شی-انگاری است که بر پایه «خودتجربگی» افراد در مراحل مشخصی از رشد اجتماعی به وجود می آید.

چرا جامعه شناسان بر سر راه این دو راهه ها متوقف شده اند؟ به نظر الیاس آن است که تغییرات و دگرگونی هایی که در درازمدت در فرایند تمدن روی داده است را مورد توجه قرار نداده اند.

الیاس می نویسد:

افرادی که به شیوه رایج قرون وسطا با یکدیگر زندگی می کردند، رابطه ای متفاوت از آن چیزی که ما با یکدیگر داریم، داشتند.

آنچه در این حیطه و قلمرو وجود نداشت، یا حداقل تا بدین حد رشد نیافته بود، «دیوار نامرئی انفعال» است که اکنون بین انسان ها کشیده شده باشد، دیواری که باعث جدایی و رانده شدن افراد از یکدیگر می شود …

الیاس اعتقاد دارد که ما باید از این وضعیت که در ژرفای نظریه پردازی ما جاگیر شده است، بیرون بیاییم.

وی استدلال می کند باید به فرایندهای تغییرات و دگرگونی هایی توجه داشت که در ارتباط با یکدیگر روی می دهد.

در مجموعه، می توان نتیجه گرفت نوربرت الیاس با تمرکز بر فرایند متمدن شدن (که عنوان کتابش نیز می باشد)، سعی در شناخت تغییرات و دگرگونی هایی داشته است که در درازمدت روی می دهد و به همین دلیل، جامعه شناسی نوربرت الیاس به جامعه شناسی فرایندی معروف است.»

منبع: استونز، راب (1379)، متفکران بزرگ جامعه شناسی، مترجم مهرداد میردامادی، تهران: نشر مرکز، چاپ اول، ص 232-213.

انتهای پیام