آزادی فعالان محیط زیستی؛ همبندان کاووس سیدامامی

شرق نوشت: 9 نفر بودند؛ کاووس سیدامامی، هومن جوکار، سپیده کاشانی، نیلوفر بیانی، طاهر قدیریان، سام رجبی، امیرحسین خالقی، عبدالرضا کوهپایه و مراد طاهباز. زمستان سرد سال 96 موج برخی اتهامات، بازداشت نزدیک به 55 نفر از فعالان محیط‌زیستی را به همراه داشت که این 9 نفر هم در همان فهرست قرار داشتند. حالا و پس از گذشت بیش از شش سال، ماراتن سخت و نفس‌گیر این پرونده، به کیلومتر پایانی رسید. بعد از مدتی دوباره دیروز خبر رسید؛ این‌بار خبری خوب. حوالی بعداز‌ظهر بود که حجت کرمانی اعلام کرد که از موکلانش در زندان شنیده است که از طرف معاون حقوق بشر قوه قضائیه، به آنان اطلاع داده‌اند که به مناسبت عید فطر مشمول عفو رهبری شده‌اند. خبری که از سوی میرحسام خالقی، برادر امیرحسین خالقی، یکی از فعالان محیط‌زیستی هم اعلام شد. موج خوشحالی از حوالی دیروز ظهر رسیده و حالا قرار است چهار زندانی محیط‌زیستی به‌زودی آزاد شوند.

ماراتن سخت و نفس‌گیر پرونده زندانیان محیط‌زیستی از شش سال پیش شروع شد. 9 نفر بودند. یک نفر از آنها یعنی سیدامامی مدت کوتاهی بعد از بازداشت در زندان درگذشت و علت مرگ او «خودکشی» اعلام شد. سایرین آنها دو سال را در بازداشتگاه در حالی گذراندند که چهار نفرشان با اتهام افساد فی‌الارض زیر حکم اعدام بودند؛ اتهامی که اگرچه در پایان دادگاه‌های بدوی به ریاست قاضی ابوالقاسم صلواتی منع تعقیب خورد؛ اما با باقی‌ماندن دیگر اتهامات یعنی همکاری با دولت‌های متخاصم آمریکا، اجتماع و تبانی به قصد برهم‌زدن امنیت ملی و فعالیت تبلیغی علیه نظام جمهوری اسلامی ایران، هشت فعال محیط‌زیستی باقی‌مانده روی هم به 58 سال زندان محکوم شدند. جوکار، رئیس پروژه بین‌المللی حفاظت از یوز ایرانی، قدیریان، دانشمند جوان برگزیده سال ۲۰۰۸ یونسکو، کاشانی، کارشناس نخبه دانشکده محیط‌ زیست، خالقی، فعال برجسته محیط زیست که توانست دامداران مناطق حفاظت‌شده را راضی کند دام‌های خود را از این مناطق بیرون ببرند و بیانی، کارشناس دفتر سازمان ملل. اینها تنها بخشی از رزومه این افراد در ساحت کنشگرانه و حفاظت از محیط‌ زیست ایران بود. همین هم سبب شد که بازداشت‌شان که هر‌کدام از سرشناس‌ترین چهره‌های این عرصه در کشور محسوب می‌شدند، توجه رسانه‌ها و همچنین اعتراض هم‌صنفی‌های‌شان را به دنبال داشته باشد؛ پرونده‌‌ای که از همان چهارم بهمن ماه سال 96 که بازداشت شدند، تا به همین امروز که جماعتی به انتظار بیرون‌آمدن این جوانان از زندان نشسته‌اند، یکی از پرمناقشه‌ترین پرونده‌های قضائی حدود پنج دهه اخیر کشور محسوب شده بود. در همان روزهای ابتدایی بازداشت، اختلاف بین نهادهای مربوطه درباره این پرونده خود را بروز داد.

وزارت اطلاعات: اینها جاسوس نیستند

در خرداد ۱۳۹۷ عیسی کلانتری، رئیس وقت سازمان محیط زیست ایران، در واکنش به بازداشت گسترده فعالانی که از زمستان ۱۳۹۶ به بعد دستگیر شدند و در مصاحبه‌ای با خبرگزاری جمهوری اسلامی گفت که «یک کمیته چهار‌نفره» از دولت به این نتیجه رسیده‌ است که شواهدی علیه این فعالان حیات وحش که به «اتهام جاسوسی» بازداشت شده‌اند، وجود ندارد. عیسی کلانتری افزود که به نظر او آنها بدون ارتکاب به جرم بازداشت شده‌اند. کلانتری از وجود یک طیف قدرتمند به گفته او «گروه فشار» در ایران سخن گفت که به ادعای او «قدرت بسیاری دارند»؛ ولی اساسا «اهل گفت‌وگو» نیستند. هومن جوکار، امیرحسین خالقی، سام رجبی، طاهر قدیریان، نیلوفر بیانی، سپیده کاشانی، مراد طاهباز و کاووس سیدامامی از‌جمله فعالانی بودند که در اوایل بهمن‌ماه ۱۳۹۶ دستگیر شدند. دو هفته بعد از بازداشت به خانواده کاووس سیدامامی اعلام شد که او در زندان «خودکشی» کرده‌ است. این مسئول سازمان محیط‌ زیست، مهر‌ماه سال 99 نیز در گفت‌وگو با روزنامه آرمان ملی گفت: «به ما هشدار دادند که حق ندارید در پرونده فعالان محیط زیست دخالت کنید» و در ادامه گفت: «ما پیگیری کردیم؛ ولی به ما گفتند به شما ربطی ندارد و شما در کار ما دخالت نکنید. وقتی آنها به ما می‌گویند این افراد جاسوس هستند، حتما دلیل و مستنداتی دارند که در حوزه محیط زیست نیست»؛ اما واکنش‌ها در همین سطح باقی نماند. وزارت اطلاعات دولت وقت هم اعلام کرد که این افراد جاسوس نیستند و مرتکب هیچ جرمی نشده‌اند. محمود علوی، وزیر اطلاعات آن زمان، نیز در دیدار با نمایندگان مجلس اعلام کرد این وزارتخانه هیچ دلیلی برای جاسوسی فعالان محیط زیست بازداشت‌شده نیافته‌ است. باوجوداین ضابط این پرونده بر سر موضع خود درباره این پرونده و متهمانش ماند.

وکیل فعالان محیط‌‌زیستی: نمی‌دانیم که عفو بر حبس اعمال می‌شود یا کل محکومیت!

حجت کرمانی، وکیل این پرونده، در گفت‌وگو با «شرق» با تأیید خبر عفو موکلانش از انتظار برای رسیدن ابلاغیه به اجرای احکام گفت: «من هم به نقل از موکلانم، این موضوع را تأیید می‌کنم و امیدوارم آنان در روزهای آتی از زندان آزاد شوند. روند پرونده در چنین شرایطی به این شکل است که ما باید منتظر ابلاغ نامه آزادی در بخش اجرای احکام زندان باشیم. به محض رسیدن این نامه، موکلان بنده نیز آزاد خواهند شد». او در پاسخ به اینکه آیا مانعی در مسیر این آزادی وجود دارد یا خیر، عنوان کرد: «با توجه به اینکه این عفو از سمت معاونت قوه قضائیه تأیید شده است، در نتیجه جای نگرانی نیست و مانعی هم وجود نخواهد داشت. حتی اگر نامه کمیسیون عفو امروز به زندان می‌رسید، می‌شد که آزادی هم صورت گیرد». کرمانی با اشاره به اینکه هنوز روشن نیست که این عفو بر محکومیت موکلانش اعمال خواهد شد یا حبس آنها، اضافه کرد: «موکلان بنده احکام تکمیلی از قبیل ممنوعیت از کار یا دو سال ممنوع‌الخروجی هم دارند که باید ببینیم عفو بر کل محکومیت آنها اعمال می‌شود یا تنها بر حبس‌شان». این وکیل پایه یک دادگستری که در شش سال اخیر با این پرونده، موکلان و خانواده‌های‌شان عجین بوده است، در پایان خاطرنشان کرد: «احساس خوشحالی من درباره این اتفاق وصف‌ناشدنی است. خوشحالی که در دلم دارم، در وهله نخست برای خانواده‌های موکلانم است و این احساس شعف در وهله نخست برای مادران آنهاست که در این سال‌ها رنج بسیاری متحمل شدند».

درویش: این شادی به معنای فراموشی سال‌های انتظار نیست

«مگه داریم از این خبر بهتر، دلپذیرتر و عشق‌تر؟»؛ این را محمد درویش چند دقیقه پس از انتشار خبر عفو این فعالان محیط‌ زیست در شبکه‌های اجتماعی منتشر کرد. او که خود نیز در سال‌های اخیر یکی از اصلی‌ترین چهره‌های منتقد دولت‌ها در تعامل با محیط‌ زیست ایران بوده است، درباره این خبر نوشت: «بر‌اساس اخبار رسیده به پایگاه خبری امتداد، فعالان محیط زیست محبوس در زندان اوین مشمول عفو عید فطر قرار گرفته و به‌زودی آزادی را لمس و امید را بیش‌از‌پیش به اردوگاه محیط‌زیستی‌ها بازمی‌گردانند. نیلوفر بیانی، سپیده کاشانی، طاهر قدیریان و هومن جوکار چهار فعال محیط‌زیستی هستند که مورد عفو قرار گرفته‌اند. سام رجبی و امیرحسین خالقی هم پیش‌تر آزاد شده بودند. یادمان باشد: اگر از این خبر شادیم، به معنی فراموش‌‌کردن درد و رنج سال‌های انتظار آزادی آنها نیست. شاد‌بودن به این معناست که تصمیم گرفته‌ایم فراتر از هر آنچه را که کامل نیست، ببینیم. از همه شخصیت‌های حقیقی و حقوقی که در طول این شش سال برای آزادی فعالان محیط‌ زیست تلاش کردند، قدردانی می‌کنیم.

حالا بالاخره این پرونده پرسروصدا گویا به انتها رسیده است، در آغاز هفتمین سال حبس چهار نفر از آنها خبر رسید که شامل «عفو عید فطر» شده‌اند و به‌زودی آزاد خواهند شد. عبدالرضا کوهپایه در چهارمین سال محکومیتش با عفو آزاد شده بود. سام رجبی و امیرحسین خالقی سال گذشته با پایان‌یافتن محکومیت شش‌ساله‌شان آزاد شده بودند که البته آزادی خالقی با شرایط رأی‌‌بازی بود و حالا بالاخره نوبت به جوکار، کاشانی، بیانی و قدیریان رسید؛ آن‌هم در‌حالی‌که کمتر از 20 روز از حکم کاشانی، دو سال از حکم جوکار و قدیریان و چهار سال از حکم بیانی باقی مانده بود. شاید این خبر را پس از خانواده‌ و عزیزان‌شان، باید به خاک این سرزمین تبریک گفت. به آب این سرزمین. به کوه و دشت‌هایش. به درختان و یوزها و ماهی‌هایش. و البته به هرکسی که قلبش برای این خاک می‌تپد.